آیا خداوند دو نفر را که یکی در خانواده مذهبی بزرگ شده و خوب تربیت شده است و دستورات دینی را به او آموخته اند با دیگری که از ابتدا در یک خانواده بی قید بزرگ شده و پدر و مادرش نه تنها دستورات دینی را به او نیاموخته اند، بلکه خود مرتکب گناهان بزرگ هم می شدند، پاداش و جزا می دهد. یعنی روز قیامت خدا یکی را به بهشت و دیگری را به جهنم می برد؛ با این که آن دو هنگام تولد بی گناه بودند و این خدا بود که یکی را در یک خانواده مذهبی و دیگری را در خانواده فاسد قرار داد. آیا این با عدالت خدا سازگار است؟

نخست باید دانست در اعمال انسان سه عامل مهم نقش دارد: 1. عوامل وراثتی و ژنتیکی؛ 2. عوامل محیطی؛ 3. اختیار و انتخاب. و این سه فاکتور از عوامل متغیر هستند که هیچ گاه شرایط مساوی را برای انسان ها به وجود نمی آورند و این تفاوت ها از زیبایی های آفرینش و بر اساس «حکمت» خداست. اما «عدالت» خدا بر این اساس است که از هر کس با توجه به شرایط محیط و عوامل ژنتیکی و امکاناتی که در اختیار دارد، بازخواست کند، لذا شدت و یا تخفیف عذاب و یا پاداش خداوند نیز با ملاحظه هر سه عامل است. به طور مثال در روایت آمده که خداوند هفتاد خطا را بر جاهل می آمرزد که یکی از آنها را بر عالم نمی آمرزد. بنابراین تأثیر عوامل غیر اختیاری در روحیات و اعمال و کنش های انسان ها امری مسلم و تردید ناپذیر است. لیکن این گونه امور هرگز سلب کننده اختیار و آزادی اراده انسانی نیستند و از طرف دیگر نمی توانند فطرت پاک الهی آدمی را - که او را به سوی خدا و فضایل و پاکی ها فرا می خواند - از بین ببرند. نقش عوامل محیطی یا وراثتی یاد شده، ایجاد زمینه گرایش به سوی برخی از رذالت ها و منکرات است. بنابراین تفاوت یک انسان حرامزاده یا فردی که در محیط فاسدی تولد و رشد می یابد با فرد حلال زاده یا کسی که در محیط سالم تولد و رشد یافته آن است که در وی زمینه گرایش به کژی ها و آلودگی ها بیشتر است؛ ولی این زمینه هرگز توانایی و اراده اصلاح را از او سلب نمی کند. همین انسان بر حسب فطرت الهی میل به سوی نیکی ها و ارزش های متعالی نیز دارد. بنابراین می تواند مانند هر کس دیگر به سمت ارزش ها و فضایل حرکت کند. در طول تاریخ نیز بسیاری از انسان هایی که در محیط سالم رشد کرده اند به سوی انحرافات گرویده و در مقابل افرادی در محیط های فاسد بر علیه تمایلات نفسانی پست خود قیام کرده و به اصلاح گراییده اند. از طرف دیگر عذاب و پاداش الهی نسبت به همه انسان ها یکسان نیست. چنان که گفته اند: در قیامت سه کتاب وجود دارد که به حسب آنها پاداش و جزا صورت خواهد گرفت: پرونده سیئات؛ پرونده حسنات؛ و پرونده نعمات. مقصود از نعمات صرفا آب و نان و... نیست. بلکه مهم ترین آنها عوامل تربیتی مانند: پیامبران، علما، خانواده خوب، دوستان خوب، شرایط اجتماعی مناسب، قوای ادراکی، شرایط ژنتیک و... می باشد. از این جا روشن می شود که مسئولیت هر کس در پیشگاه خداوند متناسب با نعمت هایی است که پروردگار به وی ارزانی داشته و عدالت الهی ایجاب می کند که با ملاحظه تمام شرایط و عوامل ارادی و غیر ارادی دخیل در افعال انسان هر فردی را پاداش و جزا بخشد. آنچه در روایات پیرامون حرامزادگان و...آمده همه برای تذکر و یادآوری وجود همین زمینه هاست و از آنها می توان در امور تربیتی نتایج درخشانی گرفت. بنابراین وجود این عوامل و تأثیر آنها هیچ تضادی با عدل الهی و پاداش و عذاب اخروی ندارد. .

پایگاه اطلاع رسانی حوزه

مرجع:

ایجاد شده در 1401/04/17

لینک کوتاه