در قضيه احضار ارواح آيا اين جسم مثالي است يا نفس (روح) است؟

مقدمه: يکي از مباحث مهم کلامي و فلسفي، بحث از بدن در ساير نشئات و عوالم است بدين معنا که آيا انسان در ساير عوالم همانند دنيا، بدن دارد يا خير؟ اهل معرفت مي فرمايند: «در تمام عوالم براي انسان بدن مي باشد و نفس انساني در هيچ عالمي بدون بدن نيست به دليل اينکه روح حقيقتي است عين تعلق به بدن و در متن و ذات روح تعلق به بدن خوابيده است لذا ممکن نيست که در عالمي، روح بدون بدن باشد. پس اگر در عالم طبيعت روح هست، بدن نيز هست و اگر انسان را در عالم برزخ روح هست پس بدن نيز خواهد بود زيرا روح بدون بدن روح نيست مانند حقيقت رب که رَبّ حقيقتي است داراي مظاهر و تجليات و رب بي مظاهر رب نيست لذا نفس و روح بدون بدن هيچگاه نيست منتهي اين نکته مهم است که روح انسان در هر عالمي بدن مناسب با آن عالم را دارد. پاسخ: قبل از ورود به اصل پاسخ توضيح چند نکته حائز اهميت است. 1. منظور از بدن مثالي چيست؟ اعمالي که انسان در اين دنياي طبيعي انجام مي دهد در نفس انسان ملکاتي را ايجاد مي کند؛ ملکات نفس مواد صور برزخي اند بدين معنا که هر عملي صورتي دارد که در عالم برزخ عمل بر آن صورت بر عاملش ظاهر مي شود. زيرا که صورت انسان در عالم برزخ نتيجه عمل و فعل او در دنياست و تمام همنشينان او، از زشت و زيبا، همگي غايات افعال و صور اعمال و آثار ملکات اويند که در ذات او پديد مي آيند و بر او ظاهر مي شوند. اين بدن ها که بواسطه اعمال و کسب هاي انسان، در عالم برزخ ايجاد مي شود را ابدان مثالي مي گويند. 2. نفس يا روح چيست؟ روح حقيقتي است جسمانية الحدوث و روحانية البقاء يعني اينکه روح در پيدايش خودش، جسماني است، امّا در بقاء، مجرد است. نفس و روح در ابتدا قوه اي جسماني است که منطبع در جسم است و بعد از اينکه شدت وجودي گرفت از عالم جسم بالاتر مي رود و در ابتدا تجرد برزخي مي يابد و بعد از آن به تجرد عقلاني دست پيدا مي کند. کما اينکه در روايات معصومين ـ عليهم السلام ـ نيز وارد شده است که روح انسان در چهل سالگي به کمال مي رسد يعني در دوران جنيني انسان، روح داراي حيات گياهي و نباتي است. بعد از تولد، صاحب حيات و نفس حيواني مي شود و کم کم صاحب عقل مي شود. به هر حال روح يا نفس قوه اي است در انسان که داراي جهات و شئونات و اطوار گوناگوني است که مثلا از جهت اينکه اشياء را از يکديگر جدا مي کند، آن را قوه مميزه مي گويند و از آن جهت که به بدن تعلق دارد و از بدن جدا نيست و از ناحيه بدن با جهان بيرون ارتباط دارد به آن نفس مي گويند... 3. رابطه بين نفس و بدن چيست؟ حسن زاده آملي مي فرمايند: «بدن نفس از آن جهت که بدن اوست محال است که از وي منفک شود بلکه مطلقا بدن در تمام عوالم (چه عالم طبيعت، برزخ و عقل) مرتبه نازله نفس است و آثار آن گوهر واحد است که همه قوا و اعضاي بدن را فراگرفته است لذا بدن با تمام اعضاء و جوارحش ابزار و آلات نفس مي باشند. بنابراين اسناد افعال صادر از انسان به بدن و اعضاء و جوارح مجازي است نه حقيقي زيرا با اندک توجه تصديق مي شود که اينگونه آلات مستقلا کاره ای نيستند ولي چون بدن همواره مرکب نفس است. لذا افعالي که از انسان صادر مي گردد را به بدن نسبت مي دهند». «با توجه به اينکه تمام بدن از شئون و اطوار نفس است لذا در حقيقت روح تدبير بدن نهفته است يعني اگر بدن نباشد روحي نيست زيرا روح، عين تدبير بدن است. البته بايد توجه داشت که بدن در هر عالمي مناسب با همان عالم مي باشد و با توجه به اينکه روح در عالم طبيعت و دنيا علاقه و ارتباط تدبيري با بدن دارد (روح مدبّر بدن است) در عالم برزخ نيز همين ارتباط بين ايندو برقرار است». با توجه به مطالب فوق روشن شد که رابطه بين روح و بدن يک رابطه تدبيري است لذا در هيچ عالمي نيست که روح بدون بدن باشد زيرا بيان گرديد که روح عين تدبير بدن مي باشد. لذا حسن زاده آملي مي فرمايند: «و ديگر از آن اصول اين است که انسان در هيچ عالمي بي بدن نيست و بدن هر عالم به وفق اقتضاي آن عالم است و فقط تفاوت ابدان در عوالم مختلف به کمال و نقص است و به عبارت ديگر روح بدون بدن نمي تواند باشد و بدن او مناسب با عوالم اوست... نتيجه سخن: از مطالب فوق بدست مي آيد که در بحث احضار روح آنچه احضار مي شود جسم مثالي است نه روح و نفس تنها زيرا احضار روح يعني اينکه روح را از عالم برزخ در عالم طبيعت حاضر کردن و ثابت شد که روح در هيچ عالمي بدون بدن نيست لذا اگر زماني نيز احضار صورت گيرد قطعا با بدن مثالي يعني برزخي که متناسب با عالم برزخ است احضار مي شود. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه