چرا مرحوم علامة طباطائي (ره) در «الميزان» در مورد قضاوت حضرت داود ـ عليه السّلام ـ براي دو ملك، اشاره به دو نفر بودن آن‎ها نكرده است، در حالي‎ كه اقل جمع نزد منطقيين دو و اقل جمع نزد نحويين سه مي‎باشد و در آيه دارد « وَهَلْ أَتَاكَ نَبَأُ الْخَصْمِ إِذْ تَسَوَّرُوا الْمِحْرَابَ[1] ؛ آيا داستان شاکيان هنگامي که از محراب بالا مي رفتند برايرسيده است؟!» كه نشان از دو فرشته بودن دارد؟

در پاسخ به سؤال توجه به چند نكته لازم است:1. واژة «خصم» بر يك گروه يا يك نفر مخاصم اطلاق مي‎گردد نه بر طرفين «مخاصمه»، امّا در اين آيه شريفه به دليل سياق آيه، كه مي‎فرمايد: « وَهَلْ أَتَاكَ نَبَأُ الْخَصْمِ إِذْ تَسَوَّرُوا الْمِحْرَابَ[2] ؛ آيا داستان شاکيان هنگامي که از محراب بالا مي رفتند برايرسيده است؟!» شاكيان هردو طرف آمده بودندو لذا در ذيل آيه مي‎فرمايد: « إِذْ دَخَلُوا عَلَى دَاوُدَ فَفَزِعَ مِنْهُمْ قَالُوا لا تَخَفْ خَصْمَانِ بَغَى بَعْضُنَا عَلَى بَعْضٍ فَاحْكُمْ بَيْنَنَا بِالْحَقِّ وَلا تُشْطِطْ وَاهْدِنَا إِلَى سَوَاءِ الصِّرَاطِ ...[3] ؛درآن هنگام که بر او وارد شدندو او از ديدن آنها وحشت کرد، گفتند : نترس دو نفرشاکي هستيم که يکي بر ديگري ستم کرده پس اکنون درميان ما داوري کن» مرحوم علامه ـ رحمة الله عليه ـ مراجعه‎كنندگان به حضرت داود ـ عليه السّلام ـ را دو نفر احتمال دادند و فرموده‎اند: منظور اشخاص است كه خصومت در دين شان افتاده است، تا آن‎جا كه مي‎فرمايد و معناي آيه اين است كه: اي محمد ـ صلّي الله عليه و آله ـ آيا اين خبر به تو رسيده است كه قومي متخاصم از ديوار محراب داود ـ عليه السّلام ـ بالا رفتند؟[4] پس شكي نيست كه مراد از كلمة خصم در اين‎جا دو گروه متخاصم مي‎باشند.[5]2. حداقل جمع منطقي «دو» مي‎باشد امّا لازمة آن اين نيست كه اگر در موردي قرائن و شواهدي بر بيش از آن دلالت داشت، صيغة جمع را بر بيشتر از آن حمل ننماييم و مورد آيه از آن مواردي است كه قرائن و شواهد، دلالت بر بيشتر از دو نفر مي‎كند، برخي از اين قرائن عبارتند از:الف: واژة « هَذَانِ خَصْمَانِ اخْتَصَمُوا فِي رَبِّهِمْ فَالَّذِينَ كَفَرُوا قُطِّعَتْ لَهُمْ ثِيَابٌ مِنْ نَارٍ يُصَبُّ مِنْ فَوْقِ رُءُوسِهِمُ الْحَمِيمُ[6] ؛اينان دو گروهند که درباره پروردگارشان به مخاصمه و جدال پرداختند ، کساني که کافر شدند، لباس هايي از آتش براي آنها بريده شده و مايع سوزان و جوشان برسرشان ريخته مي شود »‌ در سورة حج نيز با اين‎كه تثنيه ‌است، امّا بر بيشتر از دو نفر دلالت دارد. زيرا « اخْتَصَمُوا» و « كَفَرُوا» را با صيغة جمع آورده است.ب: در آيه شريفه فرموده: « بَغَى بَعْضُنَا عَلَى بَعْضٍ ؛[7] بعضي از ما بر بعضي ديگر ستم روا داشته‎اند» و اين تعبير معمولاً بر حداقل جمع منطقي يعني دو نفر، اطلاق نمي‎شود كما اين‎كه «آلوسي» در «روح المعاني» گفته است ؛ و تأييد مي‎كند (مراد از خصمان، دو گروه هستند نه دو شخص، را) جملة « بَغَى بَعْضُنَا عَلَى بَعْضٍ ».[8]ج: ملائكه با هم خصومتي ندارند تا بخواهند براي قضاوت نزد داود ـ عليه السّلام ـ بيايند.[9]د: ملائكه به دورغ نمي‎گويند: « بَغَى بَعْضُنَا عَلَى بَعْضٍ» و « إِنَّ هَذَا أَخِي[10] ؛ و اين برادر من است » چون نسبت دروغ به ملائكه جايز نيست.[11]هـ: برخي ديگر از مفسران مثل «آلوسي» در «روح المعاني»‌ و زمخشري در «الكشاف» گفته‎اند: مراد از خصمان، فريقان مي باشند، يعني: دو گروه از شاكيان به حضرت داود مراجعه كردند.نتيجه اين که در اين آيه دو گروه با هم در تخاصم بودند و به حضرت داوود عليه السلام مراجعه کردند و حضرت نيز به قضاوت پرداخت.معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:1. ترجمه تفسير الميزان، علامه طباطبايي، ج17، ص 290.2. تفسير نمونه، مکارم شيرازي، ج19، ص 245. .

سامانه پاسخگویی به سوالات و شبهات

مرجع:

ایجاد شده در 1400/12/28

لینک کوتاه