برای پاسخ کامل به پرسش فوق ابتدا باید به نقش مردم در حکومت اسلامی اشاره ای شود و در ادامه به اصل پاسخ پرداخته شود . جامعه ای می تواند قیام به حق داشته باشد که زیر بنای آن اعتقاد عمیق به معارف الهی باشد نه مسائل مادی زیرا در چنین صورتی هدف قیام ارضای هوای نفسانی ورفاه مادی خواهد بود نه برقراری قسط و عدل و قانون الهی مسائل مادی به تنهایی نه تنها آرامش و انسجام نمی آورد بلکه دیر یا زود مایه تشت و پراکندگی و نابرابری خواهند بود به همین دلیل است که قرآن کریم انسجام دلها را در اختیار خداوند داشته می فرماید:« و الف بین قلوبهم لو انفقت ما فی الارض جمیعاً ما الف بین قلوبهم...» (۱)

برای پاسخ کامل به پرسش فوق ابتدا باید به نقش مردم در حکومت اسلامی اشاره ای شود و در ادامه به اصل پاسخ پرداخته شود . جامعه ای می تواند قیام به حق داشته باشد که زیر بنای آن اعتقاد عمیق به معارف الهی باشد نه مسائل مادی زیرا در چنین صورتی هدف قیام ارضای هوای نفسانی ورفاه مادی خواهد بود نه برقراری قسط و عدل و قانون الهی مسائل مادی به تنهایی نه تنها آرامش و انسجام نمی آورد بلکه دیر یا زود مایه تشت و پراکندگی و نابرابری خواهند بود به همین دلیل است که قرآن کریم انسجام دلها را در اختیار خداوند داشته می فرماید:« و الف بین قلوبهم لو انفقت ما فی الارض جمیعاً ما الف بین قلوبهم...» (1) پروردگار متعال میان دلهای آنها الفت برقرار کرد تو اگر تمام ذخایر زمین را هزینه می کردی تا میان دلهای آنان انس و الفت ایجاد کنی نمی توانستی . این امر نشان می دهد که اگر در بین قلوب مردم آن اتحاد و الفت خدایی بوجود آید قدرتی بوجود می آورند که هیچ دشمنی در مقابلشان توان مقاومت ندارد آنگاه می توانند به تشکیل حکومت اسلامی مبادرت ورزند بنابراین امر حکومت اسلامی هیچگاه بدون خواست و اراده مردم محقق نمی شود و تفاوت اساسی حکومت اسلامی با حکومت های جابر در همین است که حکومت اسلامی حکومتی مردمی است که براساس عشق و علاقه مردم به دین و حاکم اسلامی صورت می پذیرد و هر چه مردم از اخلاق و معارف دینی بهره مند تر باشند حکومت اسلامی نیز استوار تر و رسیدن به اهدافش موفق تر است (2) از نکات دیگری که بین حکومت اسلامی و نظامهای دموکراسی تفاوت ایجاد می کند نقش اکثریت در این دو نوع حکومت است در حکومت اسلامی حق و قانون پیش از اکثریت و مقدم برآن است ولی در نظام دموکراسی و غیر دینی اکثریت پیش از حق و قانون (3) به همین دلیل است که می بینیم در جوامع مبتنی بر دموکراسی و جوامع غیر دینی چیزی به نام اخلاق و معنویت وجود ندارد . حال با این مقدمه نسبتاً طولانی به مسئله مشروعیت و مقبولیت رهبر جامعه و یا حکومت دین پرداخته می شود . در مسئله مشروعیت باید گفته شود که رهبر جامعه مشروعیت خود را از امام معصوم می گیرد آنچنانکه امام عصر در نامه شریف خود به اسحق بن یعقوب فرمودند: «فانهم حجتی علیکم» (4) پس آنان محبت من بر شما هستند . «و اماالحوادث الواقعه فارجعوا فیها الی رواه احادیثنا» (5) و اما در حوادث و پیشامدهای مورد ابتلاء ( جدید ) به روایت کنندگان حدیث ما مراجعه کنید . همچنین در روایتی از امام صادق (ع) خطاب به عمر بن حنظله آمده است : «فانی قد جعلته علیکم حاکما »(6) من اورا بر شما حاکم قرار دادم این امر نشاندهنده نصب رهبر جامعه بطور عام از طرف امام معصوم است و مردم در تعیین آن نقشی ندارند (7) بلکه حالتی شبیه به کشف فقیه و رهبر دارند یعنی فقیهان واجد شرایط صلاحیت حکومت و ولایت دارند و بر مردم واجب است که به آنان مراجعه کنند (8) حالا این شرایط چه می باشد در روایتی آمده است . «فاما من کان من لفقها صائناً لنفسه ، حافظاً لدینه ، مخالفاً لهواه مطیعاً لامر مولاه فللعوام ان یقلدوه» (9) هر کسی از فقیهان که نگهدارنده نفس خود ، نگهبان دین خود ، مخالفت کننده با هوی و هوس خود ، فرمانبردار فرمان خداوند باشد پس بر مردم است که از چنین شخصی پیروی کنند. از اینجام شخص می شود که مشروعیت حکومت و حاکمه اسلامی وابسته به رای مردم نیست بلکه رای و رضایت کمک و همدلی مردم باعث بوجود آمدن و تحقق عینی حکومت اسلامی می شود چنانچه امام علی (ع) فرمودند: «لولا حضور الحاضر و قیام الحجه بوجود الناصر لایقیت جبلها علی غاربها» (10) اگر حضور بیعت کنندگان نبود و با وجود یاران حجت بر من تمام نمی شود رشته کار حکومت را از دست می گذاشتم در نتیجه می توان گفت : هر چند مشروعیت رهبری از جانب با لاست اما مقبولیت و کارآمدی آن به رای و انتخاب مردم بستگی دارد زیرا پذیرش مردم نقش عظیمی در کارآمدی حاکم دارد مردم با رای خویش به حاکمه قدرت و نفوذ کلمه می دهند تا قوانین و مقررات را به اجرا بگذارد و به اهداف و مقاصد حکومت جامه عمل بپوشاند (11) حاکمی که مقبولیت مردمی نداشته باشد هرچند از بالاترین درجه مشروعیت الهی برخوردار باشد توان اعمال حاکمیت نخواهد داشت نمونه روشن آن امام معصوم شیعه بودند که با اینکه از جانب خدا و پیامبر از مشروعیت کامل برخوردار بوده اند اما بدلیل عدم اقبال مردمی و وجود نظامهای حائز اجازه موفقیت و اجرای عدالت آن چنان که شایسته و بایسته بود به آنها داده نشد. مشروعیت حکومت به حاکمه اعتبار و حق حاکمیت می دهد و مقبولیت مردمی آن به وی قدرت حاکمیت می دهد مشروعیت هر چند دارای صلاحیت حاکم بودن می کند اما فعلیت یافتن آن و حاکم شدن آن به مقبولیت و همراهی مردمی بستگی دارد (12) با نگاهی به کلام حضرت امام خمینی(ره) در می یابیم که ایشان در بعد اعتبار و حق حاکمیت چندان معتقد به رای مردم نبودند امادر بعد اجرای احکام صددر صد به رای مردم معتقد بودند که به عباراتی از آن امام راحل جهت حسن ختام اشاره می شود. 1- اگر همه مردم به فردی به عنوان رئیس جمهور رای دهند اما ولی فقیه حکم اورا امضاء نکند او در حکم طاغوت است (13) 2- خطاب به شورای نگهبان : اگر شما در تشخیص مسائل اسلام رادر نظر بگیرید نگران نباشید که ده میلیون و حتی صد میلیون نفر با شما مخالف هستند شما حرف اسلام را بزنید (14) 3- میزان رای ملت است ملتی که اسلام را می خواهد (15) 4- مجلس در راس امور است (16) دوعبارت اولی به بعد اعتبارو مشروعیت اشاره دارد و دو مورد بعدی به مقبولیت . معرفی کتاب جهت مطالعه تکمیلی ( علاوه بر آنچه بعنوان پاورقی معرفی شده است ) 1- دین و سیاست، ولایت فقیه،جمهوری اسلامی، حمید رضا شاکرین، علیرضا محمدی . 2- ولایت فقیه در حکومت اسلامی، علامه سید محمد حسین حسینی تهرانی . 3- حکومت اسلامی و ولایت فقیه .. 4- ولایت فقیه ، چاپ اداره آموزش عقیدتی سیاسی، سپاه . (1) انفال آیه 63 . (2) ولایت فقیه، ولایت فقاهت و عدالت ، ص 83 ،آیه الله جوادی آملی . (3) ولایت فقیه، ولایت فقاهت و عدالت ، ص 91 ، آیه الله جوادی آملی. (4) پیرامون وحی و رهبری ، ص 190 ، آیه الله جوادی آملی. (5) همان ،ص 190 . (6) ولایت فقیه ، ص 80 ، حصرت امام خمینی . (7) ولایت فقیه ، ص 81 ، حصرت امام خمینی . (8) رهبری دراسلام ، ص 462 ، محمدی ری شهری . (9) احتجاج طبرسی ، ج 2 ، ص 263 . (10) نهج البلاغه، خطبه 3. (11) مجلس خبرگان رهبری، ص 44، دکتر عباس نیکزاد . (12) مجلس خبرگان رهبری، ص 45، دکتر عباس نیکزاد . (13) – (14) انتخابات و مجلس در کلام و پیام امام خمینی، بخش شورای نگهبان . (15) – (16) انتخابات و مجلس در کلام و پیام امام خمینی، بخش مجلس . به نقل از اداره پاسخگویی آستان قدس رضوی .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه