آیا توکل بر خدا مانع پیشرفت است؟

دکتر سها یکی از علل عقب ماندگی مسلمانان در عصر حاضر را توکل می داند و می نویسد: «وَمَن یَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ»؛ «کسی که به خدا توکل کند پس خدا او را کفایت می کند». آیا واقعاً چنین است؟ اگر کسی یا جامعه اش دانش و برنامه ریزی و تلاش را کنار بگذارد و کاملاً به خدا توکل کند آیا زنده می ماند؟ چه رسد به پیشرفت و توسعه.[ نقد قرآن، صص 528- 527.]نقد و بررسیحکایت شده که وقتی این آیه فرود آمد، گروهی از یاران پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) به عبادت روی آوردند و گفتند: خدا رزق ما را عهده دار شده است. این خبر به گوش پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) رسید و حضرت فرمود: هر کس چنین کند دعایش مستجاب نمی شود. بر شما باد که تلاش و طلب کنید[ کافى، ج 5، ص 84؛ فقه القرآن، راوندى، ج 2، ص 31 و تفسیر نورالثقلین، ج 5، ص 354.].فهم تفسیر آیات قرآن مقدمات و مبانی، شرایط، روش ها و قواعدی دارد. همان طور که فهم یک متن فلسفی یا پزشکی و... نیازمند شرایط و ضوابط خاص خود است.برای فهم معنای «توکل» که در آیات آمده باید به آیات دیگر و احادیث اهل بیت(علیهم السلام) رجوع کنیم تا معنا و مقصود صحیح، روشن شود و نمی توان تنها به ظاهر برخی آیات و احادیث اکتفا کنیم. در این صورت خطر تفسیر به رأی و برداشت ناقص دامن گیر می شود[ ر.ک: منطق تفسیر قرآن 1 و 2، محمد علی رضایی اصفهانی.]. چنان که دکتر سها گرفتار شده است. درحالی که وقتی به آیات دیگر قرآن مراجعه می کنیم پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) که مخاطب اول این آیات بود توکل را به معنای دست از تلاش کشیدن و واگذاری کارها به خدا معنا نکرده، بلکه پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و پیروان راستین ایشان سخت کوش ترین انسان ها بودند و اهل تلاش، تبلیغ و کار بودند و حتی برای پیشرفت دین در راه خدا جهاد و هجرت می کردند و تا پای جان ایستادگی و مقاومت می کردند.و نیز در احادیث پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) آمده است: «اعقلها و توکل»؛ «نخست شتر را ببند، سپس بر خدا توکل کن»[ کنزالعمال، 5687.].یعنی، اگر شتر را رها کردی و فرار کرد یا دزد آن را برد، توکل بی معناست. پس توکل و تکیه بر قدرت الهی بعد از انجام مقدمات مادی است. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه