چرا خداوند در قرآن به نفس سرزنشگر قسم نخورده؟ و «لا» درآيه قرآني «لا اقسم» چه «لايي» است؟ و به فرض اگر زائده است آيا در قرآن حرف زائده وجود دارد؟

در پاسخ بايد گفت: در مورد آیاتی از قبيل: لَا أُقْسِمُ بِيَوْمِ الْقِيَامَةِ. وَلَا أُقْسِمُ بِالنَّفْسِ اللَّوَّامَةِ. ميان مفسرين قرآن کريم گفتگو است و آراء و اقوال مختلف و متفاوتي در تفاسير ذيل اين گونه آيات نقل شده است که اشاره مي شود. 1. در مورد آيه مورد سؤال و هم چنين آيه اول همين سوره برخي گفته اند «لا» نافيه است و خداوند به وسيله آن انکار قيامت و حشر مردم را که به وسيله مشرکين صورت مي گرفته است رد کرده است چنان که با «لاء» که در ابتداي «وَلَا أُقْسِمُ بِالنَّفْسِ اللَّوَّامَةِ». قرار گرفته انکار آنان را نسبت به سرزنش وجدان در روز قيامت، رده کرده است و سپس فرموده است: «قسم به روز قيامت و قسم به نفس سرزنش گر». معناي اين سوگند بعد از رد انکار مشرکين اين است که حقيقت و واقع آن گونه که شما توهم و تصور مي کنيد نيست بلکه قيامت و سرزنش نفس لوامه يک حقيقتي است که شما بدون تفکر در آيات الهي و حالات نفس انساني آن را منکر شده ايد. 2. «لا» نافيه بوده و معناي آن نفي قسم است يعني: «قسم ياد نمي کنم»؛ زيرا حشر مردم در قيامت و روز رسيدگي به اعمال بندگان و نيز سرزنش نفس لوامه به دلايل عقلي و نقلي ثابت بوده و اصلا نيازي به سوگند نمي باشد. و يا معني اين باشد که سوگند ياد نمي کنم زيرا قيامت و نفس لوامه برتر و مهم تر از سوگند است. 3. «لاء» زائده و براي تأکيد قسم مي باشد و معناي آيه اين است که سوگند به روز قيامت و سوگند به نفس لوامه. بنابراين زائد بودن حرفي در قرآن به معناي اين نيست که بودنش بي اثر و لغو باشد بلکه حداقل فائده آن تأکيد مي باشد مثلا در آيه «ما منعک أن لا تسجد». که خطاب به شيطان است. «لاء»، زائده است؛ زيرا معناي آيه اين است که چه چيز مانع از سجده کردن تو شد و اين معني معناي اثباتي است ولي همين معني را با آوردن واژه «لاء» افاده و بيان کرده و «عدم سجده کردن» را به «منع» نسبت داده است و مي دانيم اين معنا معناي اثباتي نمي باشد ولي براي بيان مقصد بهتر است. مرحوم علامه طباطبايي در مورد آيه اول سوره قيامت فرموده است: چه مجموع «لا اقسم» را کلمه سوگند بدانيم و چه حرف «لاء» را زائد بدانيم و چه اين که آن را نافيه بگيريم که اقوال هم مختلف است، سوگند در اين آيه سوگند به قيامت است. و آنگاه ايشان در مورد «وَلَا أُقْسِمُ بِالنَّفْسِ اللَّوَّامَةِ» مي فرمايد: «اين جمله به مقتضاي سياق و شباهت لفظي که با آيه اول دارد، سوگند دوم است پس اعتناء به گفته کساني نيست که گفته اند جمله دوم نفي سوگند است.» علاوه بر وحدت سياق خداوند به طور مطلق در سوره شمس به نفس سوگند ياد کرده و فرموده است: «وَنَفْسٍ وَمَا سَوَّاهَا؛ سوگند به جان آدمي و آن کس که آن را آفريده و منظم ساخته است.» .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه