دربارہ بعضی از آیات می خوانیم که قرائت دیگر این آیات چنین است۔ بعد چندتا حرکات جابجا یا بعضی وقتها حتی کلمات کم و زیاد می شود۔ آیا این تحریفِ قرآن محسوب نمیشود؟(بنده از پاکستان هستم)

الف.در این زمینه چند مطلب بیان می شود:مطلب اول:اختلاف قرائات، نه از دیدگاه شیعیان و نه از دیدگاه اهل سنت موجب تحریف قرآن نیست؛ زیرا اختلاف قرائات، چیزی جدای از اصل قرآن است و بعدها به وجود آمد، که دیگر قرائت اصلی قرآن، مشهور بین مسلمانان بود و در همه حافظه ها و سینه ها ثبت شده بود و کسی نمی توانست آن را تغییر دهد. لازم به ذکر است «نصّ قرآن بالضروره متواتر است؛ یعنى از هر نسلى به نسل دیگر به تواتر نقل شده است. این امر با قول به تحریف ناسازگار است .»(1)البته اگر تصویر درستی از اختلاف قرائت های قرآن نداشته باشیم، اختلاف قرائت ها می تواند نوعی تحریف قرآن به حساب آید.توجه داشته باشید که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در اواخر عمر شریف خود دستور نوشتن قرآن هایی با خط بهتر، و بر اساس متن و قرائت صحیح آن، و با نظم و ترتیب آیات سوره ها را دادند. به بیان دیگر، کتابت و جمع قرآن در زمان خود پیامبر(صلی الله علیه و آله) و با نظارت ایشان بوده است: «کتابت قرآن در دوران خود پیامبر(صلی الله علیه و آله) و به دستور و نظارت وى انجام گرفته است.»(2)بنابر این، چون این کار با نظارت حضرتش بوده، به طور قطع این تدوین بر متن صحیح و متقن قرآن و دقیقا مطابق همان قرائتی بوده که توسط جبرئیل (علیه السلام) نازل شده است.بعدها نیز خلفاء بر اساس همان متن و قرائت، قرآن فعلی را نوشتند، و نسخه هایی از آن را به عنوان نسخه های مادر به شهرها فرستادند، و دیگران نیز بر اساس همان نسخه های مادر، قرآن ها را استنساخ کردند.در باره جمع قرآن نیز می توان گفت: «جمع آورى قرآن بر پایه قطع و یقین استوار بود، یعنى آیات قرآن در اثر تواتر و نقل هاى فراوان و یقین آور در میان مسلمانان، معروف و شناخته شده بود و همان آیات قطعى و شناخته شده که در دل ها و سینه ها بود و مسلمانان با آن ها انس و آشنایى داشتند، در قرآن آورده شده و در یک جا جمع آورى شد»(3)مطلب دوم:تا این جا مسلم است که متن قرآن به هیچ عنوان دستخوش تحریف نشده است؛ کما این که با این بیان معلوم می شود که در هنگام وفات پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) تنها یک قرائت، به طور قطع، در میان مسلمانان، اعتبار داشته است.مشکل از قرن بعد، کم و بیش آغاز شد؛ هنگامی که عده ای با ادعاهای واهی احیانا قرائت های دیگر را جائز شمردند، و از قرائت رسمی تخطی های جزئی کردند، و قاریانی بوجود آمدند که هنگام خواندن قرآن احیانا آن را با قرائت های دیگری خواندند.آیت الله معرفت چنین می آورد: عوامل اختلاف در قرائت قرآن به دوران صحابه، پس از وفات پیامبر اکرم (صلّى اللّه علیه و آله) باز مى گردد. در آن زمان، صحابه بر سر جمع و نظم و تألیف قرآن اختلاف کردند و همین امر سبب شد که گاه و بى گاه بر سر قرائت قرآن میان قاریان اختلافى پدید آید.(4)با این وجود توجه داشته باشید که قرائت رسمی بازمانده از پیامبر (صلی الله علیه و آله) و اصحاب اولیه هنوز هم باقی است، و آن همان قرائت امروزین ـ قرائت عاصم به روایت حفص ـ است؛ و اگر قرائت های دیگری هم هست، این تخطی عده ای از قرائت رسمی و صحیح است، نه آن که قرائت اصلی در میان قرائت ها فراموش شده باشد، یا قابل شناسایی نباشد.این تخطی عده ای است که خود معترفند قرائت رسمی اصحاب سلف این نبوده است. لذا به این تحریف نمی گویند.مطلب سوم:بله، عده ای از اهل سنت معتقدند پیامبر (صلی الله علیه و آله) خود اختلاف قرائت ها را تصویب، بلکه تعلیم می داده است.اگر بپذیریم همه قرائت ها تعلیم پیامبر بوده ـ که البته قول صحیحی نیست ـ باز تحریف قرآن بی معنا است؛ چرا که این قرائت ها تغییر قرآن نیست؛ که خود قرآن چنین است.البته همان طور که بیان شد این قول صحیح نیست؛ و در ابطال آن گفته شده که چون همه ساله ـ یا لااقل در سال اول و آخر حیات مبارک حضرتش ـ جبرئیل (علیه السلام) تمام قرآن را یکجا بر پیغمبر عرضه کرده است، به طور قطع، پیامبر (صلی الله علیه و آله) پس از آخرین نزول، مردم را بر یک قرائت وا داشته اند. این را عده زیادی از دانشمندان اهل سنت هم گفته اند.بعضی از دانشمندان هم گفته اند: معنای تصویب و اجازه پیامبر (صلی الله علیه و آله) نسبت به قرائت های گوناگون این نیست که آن حضرت اجازه داده باشد آن قرائت ها را به عنوان این که قرآن چنان نازل شده، ثابت نگهدارند و نویسندگان وحی آن ها را بنویسند و ضبط کنند، بلکه این اجازه نوعی تخفیف و آسان گیری برای بعضی مردم ناتوان، آن هم در حالت مخصوصی بوده است.بنا بر این، بر فرض که در آغاز امر، پیامبر تا جائی که با بلاغت بیانی و مفاهیم و معانی حقیقی قرآن مخالف نباشد، در بعضی الفاظ به برخی افراد اجازه قرائت به وجهی دیگر داده باشند، بعدها مسلمان ها را موظف فرمودند که فقط به قرائتی که قرآن بر آن نازل شده است، بخوانند.(5)بنابر این؛ اولا، اختلاف قرائت های قرآن امری مربوط به خطای عده ای از قرائت رسمی قرآن است، با توجه و علم به قرائت رسمی. ثانیا، قرائت ها با این تعریف دیگر تحریف نیست، بلکه انحراف عده ای از روش صحیح قرائت است.مطلب چهارم:اختلاف در قرائت ها در حدی نیست که حقیقت مفهوم را مخدوش کند، و یا از بین ببرد؛ و لذا بنا به نظر بعضی از فقها، قرائت قرآن ـ چه در نماز و چه در غیر آن ـ بر طبق هر یک از قرائت های متعارف و معمول زمان اهل بیت (علیهم السلام) روا و جایز می باشد؛ چنان که هم اکنون نیز همان قرائت های معروف، مورد عمل می باشد.هم چنین این قرائت های معتبر هیچ گونه تغییری از جهت رسم الخط در قرآن ایجاد نمی کند تا باعث تحریف در کتابت قرآن شود.(6)مطلب پنجم:اساساً محور بحث در مساله تحریف و عدم تحریف قرآن، تحریف به زیاده و نقصان است، یعنی چیزی بر قرآن افزوده و یا از آن کاسته شود؛ وگرنه، با وجود قرآن واحد و معین، تحریف هایی مثل تحریف معنوی ـ یا تفسیر به رأی ـ در قرآن می تواند واقع شود، یعنی یک مفسر می تواند معنای نادرستی از قرآن برداشت کند؛ ولی این مساله خدشه ای به مصونیت قرآن از تحریف وارد نمی کند.چرا که اگر کسی برداشت نادرستی از قرآن داشته باشد، معنایش این نیست که دیگر کسی معنای درست را نمی فهمد و قدرت تشخیص معنای درست و صحیح از بین می رود؛ یا اگر کسی کلمه ای را به شیوه غیر معمول ـ یا تحریف در قرائت ـ بخواند، معنایش این نیست که دیگر قرائت شناخته شده بین مسلمین کنار می رود و قرآن دگرگون می شود.زیرا بالاخره در میان قرائت های مختلف، قرائت صحیح وجود دارد، و اصل آن از بین نرفته است، تا چیز دیگری جانشین آن شده باشد.(7)ب. توضیحی دیگراختلاف قرائت وتفاوت لهجه ها ،مشکلی ایجاد نمی کند زیرا اصل متن محفوظ است ،کیفیت ادا متفاوت است ،ولی نص واحدی را همگی بیان می کنند.در تعریف اصطلاحى قرائت گفته شده: هرگاه تلاوت قرآن به گونهاى باشد که از نص وحى الهى حکایت کند و بر حسب اجتهاد یکى از قرّاء معروف استوار باشد، قرائت قرآن تحقق یافته است. بنابراین قرائت عبارت است علم به کیفیت اداى کلمات قرآن و اختلاف این کیفیت به ناقل و راوى آن منسوب است. از سوى دیگر، قرائت قرآن دانشى است کاملاً نقلى و هدف این علم دستیابى به قرائت رسول الله و چگونگى اداى کلمات توسط آن حضرت است، و چنان که گفته شده تنها راه رسیدن بدین هدف سماع و نقل از راویان ثقه است. از این رو، قرائت در صورتى قابل اخذ و معتبر خواهد بود که درباره هیچ یک از راویان و ناقلان آن طعن و خدشهاى از سوى علما مشاهده نگردد.با قطع نظر از عوامل اختلاف قرائات، که قرآن پژوهان به آن اشاره کردهاند، باید توجه کرد که این اختلافات میان قراء بر سر به دست آوردن و رسیدن به نص واحدى است که پیامبر(ص) با آن قرائت نمودهاند. بنابراین اختلاف در قرائت مبیّن این امر است که هر قارى کیفیت خاصى را در تلفظ کلمات قرآن داشته و بدان معتقد بوده است و به نظر او این کیفیت همان تلفظى است که از زبان مبارک رسول الله جارى شده است امّا مهم اثبات این استناد است که باید به شکل نقل همگانى در هر دوره و طبقه از زمان رسول الله به اثبات برسد. نظر غالب قرآن پژوهان شیعه این است که اثبات تواتر قرائتها از پیامبر(ص) امرى محال مىنماید. افزون بر آن، به نظر آنان قرائت قرآن کریم به یک صورت در میان همه مسلمانان متداول بوده و در نسلهاى متوالى به تواتر رسیده است و اختلافى که در قرائتها نقل مى گردد بر این صورت متداول تأثیر نداشته و چهره واحد آن را از بین نبرده است. ما شیعیان از ناحیه پیشوایان معصوم مأموریت یافتهایم که قرآن را بر طبق عموم مسلمین قرائت کنیم.این اختلافات غالبا مسائلی است که پس از نزول وحی,مقداری از آنها از طرز نگارش قرآن پدید آمده است,چون در اوائل نگارش قرآن,حروف کلمات متشابه,از هم ممتاز نبوده است ,زیرا تشخیص حروف وکلمات بوسیله نقطه گذاری ممکن است ودر آغاز نگارش قرآن نه نقطه داشته ونه اعراب,وهمین مطلب موجب اختلاف قرائتها گردید.بخش دیگری از اختلاف در قرائتها,به مطالبی بر می گردد که به متن قرآن مربوط نیست بلکه اضافات وحواشی وتوضیحاتی است که برخی حافظان ونویسندگان اضافه نموده اند,چون می دیدند معنی کلمه درست مفهوم نمی گردد شرح و تفسیری برآن نوشتند وبعدها به صورت متن قرآن واختلاف قرائت تلقی شد,چون بنابر بعضی ازروایات, نگارش تفسیر همراه با متن قرآن ,جایز بوده است.در نتیجه ما موظفیم قرائت رسمی قرآن را که مورد اتفاق شیعه وسنی می باشدملاک عمل قرار دهیم وآنچه زائد بر آن است را بعنوان شرح وتفسیرکلمات بدانیم واین موضوع جدیدی نیست که بعد از گذشت قرنها تازه کشف شود. موارد اختلاف قرائت در کتابهای علوم قرآنی ثبت شده است.چهارده روایت همان قرائتهاى هفت قارى مشهور است. هر یک از قاریان هفتگانه دو نفر راوى داشتهاند بعضى قرائت آنان توسط دو نفراز شاگردانشان روایت شده که در برخى موارد داراى اختلاف است که مجموع این قرائتها چهارده روایت و قرائت مىشود. در بین این قرائتها هفت قرائت مشهور است یعنى از دو نفر راوى که هر کدام از قراء دارند قرائت یکى مشهورتر است و در بین این هفت قرائت قرائت حفص از عاصم از همه مشهورتر است و قرآنهاى فعلى هم همین قرائت است. قرآن کریم به یک شکل و یک قرائت بر پیامبر اکرم(ص) نازل شده. در برخی روایات آمده است قرآن یکی است و از سوی خداوند یگانه نازل شده ولی نبودن اعراب در قرآن های اولیه، ابتدائی بودن خط آن و اختلاف لهجه ها موجب اختلاف در کیفیت قرائت بعضی از کلمات قرآن شده در بین قرائت های مختلف قرائت هفت قاری معروف است. روایت و نقل از هر یک از قاریان هفت گانه توسط دو نفر انجام شده است که چهارده روایت می شود. نظر به این که غالب این روایت ها تغییری در معنی ایجاد نمی کند. بنا به آنچه در روایات آمده و به تبع آن در فتاوای فقها قرائت قرآن به هر یک از قرائت های معروف جایز است. از باب نمونه در سوره حمد قرائت مالک و ملک، صراط و سراط هر دو صحیح است و معنای آن هم تفاوت چندانی ندارد. قابل ذکر است قرآن های فعلی قرائت عاصم به روایت حفص است و گفته می شود قرائت عاصم از ابی عبد الرحمن سلمی از امیرالمؤمنین(ع) است. (البیان، 151/168)جهت اطلاع بیشر ر.ک.به:دکتر سید محمد باقر حجتی ,پژوهشی در تاریخ قرآن کریم ,ص301فضلى، عبدالهادى، مقدمهاى بر تاریخ قرائات قرآن کریم، ترجمه دکتر سیدمحمدباقر محبتى، ص 103 انتشارات اسوه، تیر 1365.علامه خوئى، البیان، ص 175، مطبعه علمیه قم.سعیدى روشن، محمدباقر علوم قرآن، ص 176، انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى. (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 8/100130182)___________(1) ر.ک: معرفت، صیانة القرآن من التحریف، ص 37؛ معرفت، علوم قرآنى، ص 449.(2) خویی، البیان فی تفسیر القرآن، ص 256؛ ترجمه فارسی: بیان در علوم و مسائل کلى قرآن، ترجمه هریسی و نجمی، ص 323.(3) همان.(4) معرفت، علوم قرآنى، ص 183.(5) شریعتی، تفسیر نوین، مقدمه، ص 28.(6) حجتی، تاریخ قرآن کریم، ص 247.(7) معرفت، مصونیت قرآن از تحریف، ص 22.http://www.askquran.ir/showthread.php?t=45&p=858725&viewfull=1#post858725 .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه