تخمین زمان مطالعه: 4 دقیقه
قلب انسان مخزن حب، و حرم الهی است که نباید امری غیر خدایی را در آن جایگزین کرد: «الْقَلْبُ حَرَمُ اللَّهِ فَلَا تُسْکِنْ حَرَمَ اللَّهِ غَیْرَ اللَّهِ»؛[1] قلب جایگاه ایمان است و از همینرو است که خدای متعال در قرآن میفرماید: بادیهنشینان گفتند ایمان آوردیم، ای پیامبر! به آنان بگو: هنوز ایمان نیاوردهاید، و لکن بگویید تسلیم دستورات الهی شدهاید، ولی هنوز ایمان وارد قلبهای شما نشده است.[2] در همین زمینه باید گفت؛ توصیفی با نام «قلب سلیم» در قرآن کریم[3] وجود داشته و توصیههایی در مورد تأدیب قلب و نیز رعایت برخی از دیگر آداب وجود دارد، که نتیجه آنرا میتوان همان «ادب قلبی» دانست که تا حدودی با «قلب سلیم» مترادف است. از آنجا که قلب جایگاه ایمان و حب الهی است، واضح است که باید آداب این جایگاه حفظ شود؛ لذا میتوان برخی مظاهر «ادب قلب» را موارد زیر دانست: 1. محبت خدا: یکی از آداب قلب آن است که در آن فقط دوستی خدا باشد، و اگر حب غیر خدا در آن جایگزین شود، نشان از بیادبی قلب خواهد بود. اینکه میگویند قلب خود را ادب کنید و یا اینکه ادب قلب به تطهیر آن است؛ معنایش پاک کردن قلب از حب غیر خدا است: «یَا عِیسَى أَطِبْ لِی قَلْبَک».[4] در واقع اگر دل، از حب ما سوی الله تخلیه شود، و عشق به خدا سراسر آنرا فرا گیرد، محل تجلی خدا خواهد شد. اینگونه است که در روایتی میخوانیم: «رکوع نشانگر نوعی ادب و سجود نشانگر نوعی قرب و نزدیکی است. و آنکس که ادب نیکی نداشته باشد شایسته قرب نیست». [5] 2. شناخت حضرت حق و پرهیز از گناه: از امام صادق(ع) نقل شده است: مراقب باش تا در دعایت ادب را رعایت کنی و دقّت کن که چه کسی را میخوانی و چگونه میخوانی و هدفت از دعا چیست؟ و بزرگی و عظمت خدا را برای خودت مجسم کن و با قلبت به این یقین دست یاب که او آنچه در قلبت میگذرد را میداند و بر سرّ پنهانت آگاه است و ... .[6] از اینرو است که گفتهاند: ادب قلب شناخت حقوق الهی و دوری و پرهیز از گناه و نافرمانی حق است.[7] 3. ترس و امید: یکی دیگر از آدابی که قلب باید به آن تربیت شود، خشیت از خدا است، زیرا مؤمنان با یاد خدا دلهاشان میلرزد[8] و خدا نیز همین را از آنها میخواهد، آنجا که به عیسای پیامبر(ع) میفرماید: «یَا عِیسَى أَدِّبْ قَلْبَکَ بِالْخَشْیَة»؛[9] ای عیسی با بهرهجستن از خشیت، دلت را ادب کن. این روایت از صریحترین توصیههایی است که به «ادب قلبی» اشاره میکند. البته قلب باید در حالت تعادلی بین ترس و امید باشد و از افراط و تفریط خودداری شود. امام صادق(ع) به نقل از پدرشان فرمود: هیچ بنده مؤمنى نیست جز آنکه در دل او دو نور باشد: یکى نور ترس و دیگرى نور امید. اگر اینرا وزن کنند با آن برابر است، و اگر آنرا وزن کنند با این برابر است. [10] از اینرو خوف از عذاب الهی آنگاه برای قلب ممدوح است که نقش سازنده در زندگی انسان داشته باشد، نه تخریب. انسان هنگامی که مأیوس و ناامید شد دیگر پا در وادی اطاعت نخواهد گذاشت. از آنسو اگر امید و رجا هم بخواهد از حد اعتدال بگذرد، دیگر حد و مرز نمیشناسد، و نقش تخریبی پیدا میکند. 4. نیت صادق: «کسى که نیت پاکی دارد، دارای قلب سلیم نیز خواهد بود؛ چرا که سلامت قلب از شرک و شک، بستگی به خالصکردن نیت برای خدا دارد». [11] بر اساس این سخن امام صادق(ع)، صاحبان نیت پاک و خالص، دارای ادب قلبی و قلب سلیم خواهند بود. 5. هماهنگی قلب و زبان: «و خدا به تو فرمان داده که با قلب و زبانت او را بپرستی».[12] 6. تفقه و تعقل: زیرا قلبی که دارای فقه و عقل نیست، از سوی خدا مورد نکوهش قرار گرفته است.[13] 7. آرامش و طمأنینه: چون خدا سکینه و آرامش را در دل افراد با ایمان قرار میدهد تا ایمانشان افزون شود: «أَنْزَلَ السَّکینَةَ فی قُلُوبِ الْمُؤْمِنینَ لِیَزْدادُوا إیماناً مَعَ إیمانِهِم».[14] 8. مهربانی و عطوفت: خداوند بر پیروان عیسی(ع) منت گذاشته و میفرماید که ما در دلهاشان مهربانی و دلسوزی قرار دادیم: «جَعَلْنا فی قُلُوبِ الَّذینَ اتَّبَعُوهُ رَأْفَةً وَ رَحْمَة».[15] 9. تمایل به سوی اولیای خدا: در دعای حضرت ابراهیم(ع) آمده است: «فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِی إِلَیْهِمْ»؛[16] قلبهایى از مردم را طورى گردان که به آنان میل یابند. ابن عباس در تفسیر این آیه از پیامبر(ص) نقل کرده است: مصداق این آیه، دلهاى شیعیان ما است که شیفته محبت ما میگردد. [17] .
اسلام کوئست
تماس با ما
آدرس : آزمايشگاه داده کاوي و پردازش تصوير، دانشکده مهندسي کامپيوتر، دانشگاه صنعتي شاهرود
09111169156
info@parsaqa.com
حامیان
همكاران ما
کلیه حقوق این سامانه متعلق به عموم محققین عالم تشیع است.