با وجود اين‎كه خداوند كليّه‎ي احكام را براي انبياء و مردم بيان داشته است. چرا در فهم قرآن سعي مي شود توجيهات عقلي مختلف پيدا نماييم. و آن را به‎عنوان خواست و اراده‎ي الهي تلقّي كنيم؟

معارف قرآن كريم از جهت ظهور و خفاء، سهولت و صعوبت، فهم الفاظ و عبارات، در سه مرتبه قرار دارد: يك مرتبه از آن بي‎نياز از تفسير است و يك مرتبه از آن ويژه‎ي راسخان در علم است: و مرتبه‎ي ديگري از آن كه‎بخش عمده‎اي از معارف را دربرمي‎گيرد، نيازمند تفسير است. اين دسته‎بندي سه‎گانه در روايات نيز مطرح شده است و اين نيازمندي، موجب شده است كه‎ در طول تاريخ، از براي قرآن كريم، تفسيرهاي بسيار زيادي تدوين گردد. علل نيازمندي به‎تفسير الف. فقدان آگاهي‎هاي لازم: يكي از عوامل مهمّ نيازمندي به‎ تفسير، ضعف دانش بشر است.فهم قرآن كريم، منوط به ‎برخورداري از معلومات مختلفي است كه ‎فقدان هر ‎يك، فهم قرآن كريم را دچار ابهام ساخته و نياز مندي به‎ تفسير را ضروري مي‎سازد. 1. علم لغت: فقدان آگاهي،‎گاه مربوط به ‎مفاد واژگان است. بررسي‎ها قرآني و تاريخي نشان مي‎دهد كه ‎در زمان نزول نيز پاره‎اي از واژگان قرآني براي جمعي از مخاطبان قرآن كريم مبهم بوده و آنان از مفاد آن بي‎اطّلاع بوده‎اند. به‎عنوان مثال: ابن عبّاس مي‎گويد: معناي فاطر السّموات را نمي‎دانستم تا اين‎كه دو باديه نشين كه‎ درباره ي چاهي نزاع داشتند نزد من آمدند. يكي از آن‎دو گفت: اَنَا فَطَرتُها. در اين گونه موارد، فهم آيات قرآن كريم، نيازمند دست يابي به مفاد واژگان است و دستيابي به مفاهيم عرف اين واژگان بخشي از تفسير به شمار مي‎رود. 2. ادبيات عرب: ادبيات عرب و شناخت صحيح ساختار كلمات و جملات و خصوصيات معاني ـ بيان آيات كريمه نيز يكي از عوامل نيازمندي به تفسير است. 3. اسباب النزول: در پاره‎اي از موارد، نا آگاهي از شرايط و اسباب نزول، مقصود از آيه ي شريفه را در هاله‎اي از ابهام قرار مي‎دهد و سبب نيازمندي به تفسير مي‎شود مانند آية شريفة اِنّما النّسيئُ زيادةٌ في الكُفرِ كه عدم آگاهي از شأن نزول آيه و اين‎كه مقصود از « نسئ » در فرهنگ آن زمان چه بوده، از اين جهت نياز به تفسير است. 4. صنايع لفظي: ساختار عبارت پردازي قرآن كريم، در نهايت فصاحت و بلاغت و شيوايي و بالطبع مشحون از كنايه، استعاره، تمثيل، اشاره، رمز و بدايع ادبي است. كه با دانش كافي و تبحر وتسلّط برموارد كاربرد، مي‎توان به آن دست يافت. واين گونه موارد براي افراد عادي مبهم و نياز‎مند تفسير است. 5. مصاديق خارجي: عدم آگاهي از مصداق خارجي كه در برخي از آيات مد نظر است و عدم آگاهي و مهارت كافي در فهم معناي الفاظ مشترك و كاربردهاي مجاز و مشترك قرائن پيوسته و ناپيوسته آيات، مانند ارتباط يا عدم ارتباط آيات بايك‎ ديگر (سياق) در روايات ناظر به آيات، امور ديگري است كه زمينه‎هاي نيازمندي به تفسير را فراهم مي‎سازد. ب. ويژگي‎هاي قرآن بررسي در متن قرآن كريم، نشان مي‎دهد كه اين كتاب داراي ويژگي‎هايي است كه برخي از آن‎ها در نياز‎مندي ما به تفسير مؤثّر است، از آن جمله موارد زير را مي‎توان ذكر‎كرد: 1. معارف نامحدود در الفاظ محدود: الفاظ و عباراتي كه در گفتگوهاي انسان‎ها به كار مي‎رود تنها براي نيازمندي‎هاي روزمره به وجود آمده، و به همين دليل، به محض اين‎كه از دائره ي زندگي محدود مادي خارج شويم و به عنوان مثال سخن درباره ي آفريدگار كه از هرجهت نامحدود است به ميان‎ آيد، به روشني مي‎بينم كه الفاظ ما قالب آن معاني نيست وناچاريم كلماتي را به كار ببريم كه از جهات مختلفي نارسايي دارد. همين نارسايي‎ها سرچشمه ي نيازمندي به تفسير است. 2. محتواي فرا طبيعي: بسياري از حقايق مربوط به جهان ديگر، يا جهان ماوراي طبيعت است كه از افق فكر ما دور است و ما به حكم محدود بودن در زندان زمان و مكان، قادر به درك عمق آن ها نيستيم، اين نارسائي افكار ما و بلند بودن افق آن معاني‎، سبب ديگري براي تفسير قسمتي از آيات است. مانند بعضي از آيات مربوط به قيامت و امثال آن در موارد ياد شده معناي ظواهر آيات كه جنبه ي متشابه دارد به نظر مي‎رسد نه باخود قرآن کریم و نه باعقل سازگار است مثل آيه ي شريفه ي « يَدُ الله فَوْقَ أيْديِهِمْ » كه ظاهر معنا روشن ولي با آيات محكم و نيز با عقل سازگار نيست و بايد مطابق عقل و آيات محكمات تفسير شود. 3. نهايت ناپذيري قرآن کریم: دانشمندان اسلام براي فهم مطالب و استخراج گنج‎هاي نهفته‎ي آن، علوم و دانش‎هايي را پايه گذاري نمودند و در حقيقت بسياري از رشته‎هاي علوم اسلامي از قبيل صرف، نحو، لغت، معاني، بيان، بديع، قرائت، تجويد، قصص قرآن و شأن نزول آيات براي درك مفاهيم قرآن کریم پايه گذاري شد. باچنين توجه شايان تقديري، هنوز پنجه‎ي فكر بشر به همه‎ي اسرار و گنجينه‎هاي نهفته‎ي آن دست نيافته است و هرچه بشر در باره‎ي معارف عقلي و قوانين اجتماعي و اخلاقي و ساير تعاليم آن غور و بررسي مي‎كند هر روز مطالب و مفاهيم تازه‎تري از آن استخراج مي‎نمايد. از آن‎چه گفته شد معلوم مي‎شود كه تفسير قرآن کریم يك ضرورت است. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه