درباره نهضت آزادی و تفکرات آنان توضیح دهید و آیا هنوز هم در ایران فعالیت می کنند؟

نهضت آزادی سرآمد جناح لیبرال در ایران، نهضت آزادى مى باشد که براى آشنایى با وضعیت آن، مرورى بر چگونگى پیدایش، اهداف، عملکرد و مواضع آن در برابر انقلاب و اصول و آرمان هاى اسلامى و انقلابى لازم است. چنین تحقیقى طبیعتا در این مختصر نمى گنجد، لیکن به اختصار و فشرده، نکاتى را به آگاهى مى رساند. 1- این تشکیلات اساسا بر پایه اندیشه هاى دکتر مصدق و با کسب نظر از وى ریخته شده است. مهندس بازرگان در این باره مى گوید: «تشکیلات و پایه هاى اصلى نهضت را با کسب نظر از آقاى دکتر مصدق ریخته اند...»، (مجله روشنفکر، 25 خرداد سال 40). در مرامنامه نهضت آمده است: «ما مسلمان، ایرانى، تابع قانون اساسى [زمان شاه] و مصدقى هستیم»، (خط سازش 1/252) بازرگان. 2- گرایش دینى و اسلامى در نهضت نقش درجه دوم و ابزارى دارند و ملیت گرایى بر آن تقدم و پیشى دارد. بازرگان یکى از تفاوت هاى حساس و ظریف بین نهضت آزادى و نیروهاى انقلابى را این مى دانست که امام و انقلابیون خواستار اسلام و خدمت به دین بودند ولى نهضت آزادى ایران گرا بود. گروه اول از امکانات و ابزارهاى موجود در ایران جهت اعتلاى دین استفاده مى کردند و گروه دوم دین را وسیله خدمت به ایران و اهداف اساسى خود قرار مى دادند. براى آگاهى بیشتر ر.ک: اطلاعیه نهضت آزادى 27 خرداد 1360 و نیز: خط سازش، ج 1، ص 288. 3- نهضت آزادى داراى شیوه اى سازشکارانه بوده و هرگز موافق با مبارزه انقلابى و سرنگونى رژیم طاغوت نبوده، بلکه معتقد بود شاه باید سلطنت کند نه حکومت و هم اکنون هم بزرگترین منادى سازش با آمریکا مى باشد. 4- نهضت آزادى به تدریج در طول حیات خود از روحانیت فاصله گرفت و نه تنها در مسایل سیاسى و اجتماعى، بلکه اساسا در دین شناسى و تفسیر قرآن و فهم دین روى کردى گسسته از عالمان و دین شناسان برگزیده و به جاى مطالعه در دین از طریق متدلوژى خاص خود به تأویل و تفسیر قرآن از طریق تأویل و متدلوژى علوم تجربى و تفسیر به رأى پرداخت و بدینوسیله نوعى اندیشه التقاطى در دین را رواج داد که اولین ثمره آن پیدایش سازمان مجاهدین خلق و گرایش آنان به سوى اندیشه هاى مارکسیستى است. البته در عین حال این نهضت با روحانیونى مانند مرحوم شریعتمدارى رابطه خود را مستحکم ساخته و او را به عنوان مرجع معرفى مى کردند، ولى هرگز حضرت امام را به عنوان مرجع دینى معرفى نکردند. 5- در جریان اشغال لانه جاسوسى آمریکا که در واکنش به توطئه هاى آمریکا در براندازى نظام صورت گرفت و پس از افشاى اسناد ارتباط برخى از رهبران نهضت آزادى با آمریکا، مانند بازرگان، یزدى، میناچى، امیر انتظام، سنجابى، نزیه، مقدم مراغه اى و قطب زاده، نهضت آزادى دانشجویان پیرو خط امام را پیرو خط شیطان خواند، (اسناد نهضت آزادى، ج 11، ص 207). 6- در جریان جنگ تحمیلى بر علیه انقلاب، نهضت آزادى به جاى پیوستن به صفوف جنگ و مبارزه و یا تشویق مجاهدان جان بر کف، برعکس با دشمنان همسویى نموده و حضرت امام را جنگ طلب معرفى مى کردند. گذشته از اختلافهاى فکرى، عقیدتى و نحوه برداشت از اسلام بین رهبران نهضت آزادى با امام (ره) و نیروهاى انقلاب؛ اختلافهاى سیاسى در نحوه اداره حکومت، قضایاى انقلاب و حوادث سیاسى پس از انقلاب سبب گردید که هر روز جدایى و اختلاف بین امام(ره) و نیروهاى انقلاب با نهضت آزادى و رهبران آن در قالب دولت موقت بیشتر شود. در این جا به برخى از این اختلافها اشاره مى نماییم: 1ـ عدم توجه بازرگان به فرمان نخست وزیرى حضرت امام(ره) مبنى بر استفاده از تمام نیروها و پرهیز از انتخاب اعضاى کابینه از یک گرایش سیاسى و گروهى خاص؛ این اقدام سبب گردید که نیروهاى حزب الله، به مخالفت با بازرگان برخاسته و عمل او را غیر قابل تحمل قلمداد نمایند. 2ـ امام (ره) نوع حکومت را جمهورى اسلامى مطرح نمودند؛ اما بازرگان و نهضتى ها بر حکومت جمهورى دموکراتیک تاکید داشتند. پس از تصویب جمهورى اسلامى،در 12 فروردین 1358 توسط مردم و بعدها تصریح قانون اساسى، بر کلمه جمهورى اسلامى و تایید مردم؛ نهضتى ها حتى تا زمان حال نیز، در فراق حکومت دموکراتیک (جمهورى دموکراتیک) سوگوار هستند و این اختلافِ برداشت بازرگان و نهضتى ها در مقابل امام (ره) و انقلابیون درباره جمهورى اسلامى، شکافى عمیق براى آغاز اختلافها محسوب مى شد. 3ـ مخالفت بازرگان و نهضتى ها با مجلس خبرگان و تأکید و ارائه طرح تشکیل مجلس مؤسسان به جاى آن؛ این طرح با مخالفت صریح امام، به شکست انجامید. 4ـ مخالفت با اصل ولایت و حاکمیت فقیه و فقه در جمهورى اسلامى ایران. 5 ـ مخالفت با برخى از اصول حقوقى و جزایى اسلام، مانند اصل قصاص و یا حدود و... به دلیل مغایرت با حقوق بشر و سازمان هاى جزایى بین المللى! 6ـ مخالفت با شعار صدور انقلاب. 7ـ مخالفت با حمایت از نهضت هاى آزادى بخش. 8 ـ مخالفت با چگونگى برخورد با ضد انقلاب و نیز مخالفت با اعدام سران رژیم گذشته. 9ـ مخالفت بر سر چگونگى ارتباط و برخورد با آمریکا و نیز مخالفت با اشغال لانه جاسوسى آمریکا که در نهایت، سبب استعفاى بازرگان و انحلال دولت موقت گردید. 10ـ اختلاف بر سر تفسیر سیاست نه شرقى و نه غربى امام(ره)؛ ( بازرگان از این سیاست امام، برداشت موازنه منفى دکتر مصدق را داشت). 11ـ مخالفت رهبران نهضت آزادى و دولت موقت با سپاه پاسداران، کمیته ها و نهادهاى انقلابى. 12ـ ملاقات وزیر امور خارجه دولت موقت ـ دکتر ابراهیم یزدى ـ با برژیسنکى، مشاور امنیت ملى کارتر، رئیس جمهور وقت آمریکا، سبب گردید که نیروهاى انقلابى به مخالفت صریح با این جریان برخیزند؛ چرا که این ملاقات ها سبب خرد شدن چهره ضد استکبارى جمهورى اسلامى مى گردید. 13ـ شرکت برخى از نهضتى ها، مانند قطب زاده، امیر انتظام و دیگران در کودتاى طبس و نوژه. با توجه به وجود چنین اختلافهایى بین امام، نیروهاى انقلابى و حزب الله با رهبران نهضت آزادى، دولت موقت، ملى گرایان و لیبرال ها؛ موفقیت و پیروزى با امام(ره) و نیروهاى انقلابى بود، و پس از طى یک بحران، نهضت آزادى، بازرگان و یاران و هواداران او به صورت رسمى از صحنه حکومت ،قدرت و سیاست برکنار شدند. اما این پایان کار نهضت آزادى نبود؛ زیرا پس از قضایاى دولت موقت و برکنارى جناح میانه روى لیبرال از صحنه سیاسى کشور و حاکمیت رسمى حزب الله بر کشور از سال 1360، نهضت آزادى رفته رفته از انقلاب، امام و نیروهاى انقلاب دور گشته و تبدیل به یک نیروى اپوزیسیون شد و به نوعى در وحدت تاکتیکى و عملى به نیروهاى ضد انقلاب و منافقین نزدیک شد و این نزدیکى تا آن جا ادامه یافت که اعلامیه ها و سخنرانى هاى رهبران نهضت در روزنامه ها، مجلات و رادیو و تلویزیونِ ضد انقلاب عراق و آمریکا پخش مى گردید. گرچه نهضت آزادى با دیگر نیروهاى ضد انقلاب، اعم از چپ و راست، داراى اختلاف فکرى و بینشى بود، اما داشتن هدف مشترک، یعنى مقابله و مخالفت با انقلاب و رهبران آن و به خصوص روحانیت، همه نیروهاى اپوزیسیون را در عمل، به مواضع واحد و مشترک رسانید. بنابر این، در این مواضع مشترک، نهضت آزادى، در کنار منافقین، ملى گرایان، سلطنت طلب ها، توده اى ها و دیگر چپى ها قرار گرفت. البته باید انصاف داد که اگر نهضت آزادى در مقابله با رژیم گذشته به مبارزه مسلحانه اعتقادى نداشت، در مقابله باجمهورى اسلامى نیز بر عقیده خود ثابت قدم مانده و به روش مبارزه مسلحانه مجهز نشد و تنها به مبارزه سیاسى بر ضد جمهورى اسلامى پرداخت. برخى از ویژگى هاى فکرى نهضت آزادى عبارت است از: 1ـ شیفته و مجذوب فرهنگ و تمدن مغرب زمین. 2ـ گرایش و تمایل به ارتباط با آمریکا و غرب. 3ـ اعتقاد به اصالت فرد و آزادى هاى فردى. 4ـ علم گرایى و تأکید بر علوم تجربى و حسى و بى اعتنایى به علوم عقلى و فلسفى. 5 ـ تفسیر علمى، تجربى و حسى از قرآن، روایات و متون دینى و تأکید بر روش تجربى در فهم متون دینى. 6ـ اعتقاد به دین و مذهب، به عنوان امرى فردى، جزیى و تجربى. 7ـ اعتقاد به جدایى دین از سیاست (به خصوص پس از حوادث سال هاى بعد از انقلاب) 8 ـ نفى حکومت دینى و نظام ولایت فقیه. 9ـ پیروى از اندیشه هاى دکتر مصدق در عرصه سیاست و حکومت. 10ـ پیروى از اندیشه تسامح و تساهل در تمام ابعاد و اعتقاد به مدارا و مدیریت علمى در مقابل مدیریت فقهى. 11ـ ملى گرایى و ناسیونالیسم افراطى و اعتقاد به ملیت و ایران، در مقابل اسلام و به عبارت دیگر تقدم ایران بر اسلام. 12ـ اعتقاد به دموکراسى و آزادى به شیوه غربى. در پایان لازم به ذکر است که حضرت امام(ره) طى نامه اى به وزیر کشور وقت (آقاى محتشمى) نوشتند: بسم الله الرحمن الرحیم جناب حجت الاسلام آقاى محتشمى، وزیر محترم کشور، ایده الله تعالى در موضوع نهضت به اصطلاح آزادى، مسایل فراوانى است که بررسى آن محتاج به وقت زیاد است. آن چه باید اجمالاً گفت، آن است که پرونده این نهضت و همین طور عملکرد آن در دولت موقت اول انقلاب، شهادت مى دهد که نهضت به اصطلاح آزادى، طرفدار جدى وابستگى کشور ایران به آمریکا است و در این باره از هیچ کوششى فروگذار نکرده است و حمل به صحت اگر داشته باشد آن است که شاید آمریکاى جهان خوار را ـ که هر چه بدبختى ملت مظلوم ایران و سایر ملت هاى تحت سلطه او دارند از ستم کارى اوست ـ بهتر از شوروى ملحد مى دانند و این از اشتباهات آن ها است. در هر صورت به حسب این پرونده هاى قطور و نیز ملاقات هاى مکرر اعضاى نهضت، چه در منازل خودشان و چه در سفارت آمریکا و به حسب آن چه من مشاهده کردم از انحرافات آن ها که اگر خداى متعالى عنایت نفرموده بود و مدتى در حکومت موقت باقى مانده بودند، ملت هاى مظلوم، به ویژه ملت عزیز ما، اکنون در زیر چنگال امریکا و مستشاران او دست و پا مى زدند و اسلام عزیز چنان سیلى از این ستمکاران مى خورد که قرن ها سر بلند نمى کرد و به حسب امور بسیار دیگر، نهضت به اصطلاح آزادى، صلاحیت براى هیچ امرى از امور دولتى یا قانون گذارى یا قضایى را ندارند و ضرر آن ها به اعتبار آن که متظاهر به اسلام هستند و با این حربه جوانان عزیز ما را منحرف خواهند کرد و نیز با دخالت بى مورد در تفسیر قرآن کریم و احادیث شریفه و تأویل هاى جاهلانه، موجب فساد عظیم ممکن است شوند، از ضرر گروهک هاى دیگر حتى منافقین ـ این فرزندان عزیز مهندس بازرگان ـ بیشتر و بالاتر است. نهضت آزادى و افراد آن، از اسلام اطلاعى ندارند و با فقه اسلامى آشنا نیستند، از این جهت، گفتارها و نوشتارهاى آن ها که منتشر کرده اند مستلزم آن است که دستورات حضرت مولى الموالى، امیرالمؤمنین، را در نصب ولات و اجراى تعزیرات حکومتى که گاهى بر خلاف احکام اولیه و ثانویه اسلام است، برخلاف اسلام دانسته و آن بزرگوار را ـ نعوذ بالله ـ تخطئه، بلکه مرتد بدانند و یا آن که همه این امور را از وحى الهى بدانند که آن هم بر خلاف ضرورت اسلام است. نتیجه آن که نهضت به اصطلاح آزادى و افراد آن چون موجب گمراهى بسیارى از کسانى که بى اطلاع از مقاصد شوم آنان هستند مى گردند، باید با آن ها برخورد قاطعانه شود و نباید رسمیت داشته باشند. والسلام على من اتبع الهدى. توفیق جناب عالى را از خداوند تعالى خواستارم روح الله الموسوى الخمینى .به هر حال نهضت آزادی ایران پس از استعفای دولت موقت از صحنه حکومتی کشور خارج گردید، اما اعضای آن در شورای انقلاب – که پس از استعفای دولت موقت تشکیل شده بود – شرکت داشتند، اما بطور شفاف باید حذف نهضت آزادی و بطور کلی لیبرالها را در سال 1360 پس از برکناری و عزل بنی‌صدر دانست. بعد از سال 1360 فعالیت نهضت و جناح لیبرال در عرصه سیاست بصورت منفعل درآمد تا اینکه در سالهای بعد از جنگ، در اثر فضای سیای جدید، دوباره فعالیت سیاسی و مطبوعاتی خود را با استراتژی جدید آغاز نمود و در انتخابات ریاست جمهوری سال 1372 شرکت کردند ولی رد صلاحیت شدند. طیف مزبور در انتخابات مجلس پنجم نیز بطور گسترده شرکت نمود و چند نفر منتسب به این جناح (لیبرال) صلاحیت‌شان مورد تأیید قرار گرفت که با کنار رفتن آنها مواجه شد. مهندس بازرگان تا این هنگام دبیر کل نهضت آزادی بود، پس از وی، ابراهیم یزدی جانشین وی گردید. نشریه «ایران فردا» را اغلب منتسب به نهضت آزادی می‌دانند اما صاحب امتیاز آن (سحابی) به این امر اعتقاد ندارد و حتی خود را از نهضت جدا کرده است. نشریات «کیان»، «فرهنگ توسعه»، «ایران فردا» و «جامعه سالم» را باید منتسب به جناح لیبرال دانست، با این حال هیچ نشریه‌ای که ارگان رسمی نهضت آزادی باشد، منتشر نمی‌شود. متاسفانه تشکل مذکور همواره سعی نموده تا به بهانه های مختلف هدف اصلی خویش مبنی بر تسلیم ایران به اربابان خود یعنی آمریکا را محقق سازد که در مواقعی برسر این موضوع دچار اختلافات با هواداران خود نیز می شود به عنوان نمونه ، در یکی از جلسات درون گروهی اخیر نهضت آزادی که با حضور چند تن از اعضای این گروه و برای استماع نظرات یکی از اعضاء تشکیل شده بود، عضو یاد شده دکتر یزدی دبیر کل نهضت آزادی را به جاسوسی برای آمریکا متهم کرده و پیشنهاد او مبنی بر دعوت از ناظران بین المللی برای نظارت بر انتخابات ریاست جمهوری را «وطن فروشی» و مقابله با استقلال ایران نامید. این عضو نهضت آزادی در جلسه مزبور گفت اخیراً مطلع شده است که این پیشنهاد از سوی سفیر یک سفارتخانه اروپایی به دکتر یزدی دیکته شده است. وی در مشاجره ای که میان او و دبیر کل نهضت آزادی در گرفت خطاب به دکتر یزدی گفت؛ شما در دوران جنگ تحمیلی نیز به نفع عراق کار می کردید و نظر کیهان قابل قبول است که نهضت آزادی را ستون پنجم ارتش عراق در داخل کشور معرفی می کند، و دکتر یزدی در واکنش به اظهارات وی خطاب به او گفت؛ تو هم جاسوس کیهان هستی! و عضو یاد شده پاسخ داد: بر فرض که من جاسوس کیهان باشم، ولی پاسخ شما برای پیشنهاد دعوت از ناظران بین المللی که در عرف سیاسی «وطن فروشی» تلقی می شود چیست؟ و درباره همراهی نهضت آزادی با تبلیغات صدام علیه ایران چه توضیحی دارید؟... گفتنی است،دعوت سازمان مجاهدین انقلاب از دکتر یزدی در همایش اخیر این سازمان نیز با اعتراض فراوان برخی از هواداران سازمان روبرو شده بود. اعتراض کنندگان با اشاره به مواضع قبلی سازمان مجاهدین انقلاب که نهضت آزادی را یک گروه منحرف با تمایلات آمریکایی می دانست، به مسئولان سازمان گفته بودند وابستگی نهضت آزادی به آمریکا که تغییر نکرده است، بنابراین آیا سازمان به مواضع نهضت آزادی نزدیک شده و 180درجه تغییر ماهیت داده است؟(رونامه کیهان ، شنبه 13 مهر 1387 ، ص 2) (جهت آگاهى بیشتر ر.ک: 1- اشاراتى درباره لیبرالیسم در ایران، شهریار زرشناس، انتشارات کیهان، چاپ اول 1378 2- جریان ها و جنبش هاى مذهبى سیاسى ایران، سال هاى 1320 - 1357، رسول جعفریان، نشر پژوهشگاه فرهنگى و اندیشه اسلامى، چاپ دوم، 1381 برای مطالعه بیشتر در زمینه فعالیت نهضت آزادی بعد از انقلاب ر ک ب: نهضت آزادی ایران، تجربه ده ساله انقلاب اسلامی ایران، تهران: نهضت آزادی، 1367 ؛ واکاوی پروپاگاندای نهضت آزادی ایران ، محمد علی صدر شیرازی ، خبرگزاری فارس) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه