نظر حضرتعالی راجع به عرفانهای نوظهور چیست؟ اگر در یکی از این موارد(از صفر تا صد آن) مخالف شریعت اسلامی نباشد، نظر شما چیست؟

ابتدا باید دید عرفان را چگونه معنا و تفسیر کنیم و تعریف عرفان چیست که تفسیر صحیح عرفان در ضمن توضیحات زیر خواهد امد . در مقدمه با تاسف باید گفت در بازار گرم مدعیان عرفان ، گاهى سکس به عنوان متاع عرضه مى شود ، گاهى مواد خیال زا و و تخدیرى ، گاهى جادو و افسانه ، گاهى خشونت ها و حرکات هیجان آور ، گاه سرگرمى هاى ادبى و لفاظى هاى به ظاهر معنوى . در مورد عرفانهاى نوظهور ج که هر روز در حال تکثیرند و عرفانهاى غربى هم از همین قسم محسوب مى شوند - نباید غافل بود که اصولاً این ادعاها - که همگى پسوند مقدس عرفان را باخود یدک مى کشند - ربطى به عرفان ندارد بلکه در خوشبینانه ترین صورت تنها مى توان آنها را یک فرایند پزشکى تجربى براى درمان امراض جسمى بیماران و یا در جهت تسلط آرامش روان و تمدد اعصاب دیگران و یا یک نظریه روانشناسى یا حد اکثر آنرا یک روش تسلط بر باطن طبیعت تلقى نمود . و بعلاوه تجربه ثابت کرده است که آخرین هنر مکاتب عرفانى و معنویت هاى مجازى ، تنها یک نوع معنویت گرایى زمینى ( نه آسمانى ) است یعنى به سمت نوعى از تجربه هاى شبه معنوى مثل هیپنوتیزم و یوگا و مدیتیشن سوق پیدا میکند . براى فهم و شناخت عرفانهاى غیر اسلامى خوب است با دقت فراوان ، وجوه تمایز عرفان اسلامى با این مکاتب دیده شود تا در تشخیص مصداق دچار سر درگمى نشویم . 1 - درعرفان اسلامى نه فقط توجه به فطرت زنده مى شود که فطرت با تمام ابعاد آن مورد عنایت سالک قرار مى گیرد . مرحوم آیت ا . . . شاه آبادى ( استاد عرفان امام ) آورده اند : « از آنجا که فطرت خدایى به واسطه امور مذکور ، از بین نمى رود ، بلکه محتجب مى شود . بنابراین براى رفع این احتجاب ، نیاز است به ریاضت طبیعت و اعمال فکر در کتاب فطرت . . . . » ( رشحات البحار کتاب انسان و فطرت ص 6 ) ایشان براى فطرت ابعادى را متذکر مى شود از قبیل فطرت خوف ، فطرت عشق ، فطرت حقیقت جویى ، فطرت حریت . . . . درعرفان هاى کاذب یا فطرت اصلاً دیده نمى شود و یا فقط یک رشته از مجموعه گرایش هاى فطرى مورد توجه قرار مى گیرد . بماند که همان یک رشته هم به سامانى نمى رسد . مثلاً فطرت پرستش ، با هر نوع خضوع و خشوع و احساس نیاز آرام مى گیرد و در حقیقت سرگرم مى شود . اگر این فطرت الهى در مسیر خودش هدایت شود و با تنبه و تامل همراه شود ، عارف به ذاتى راهنمایى مى گردد که شایسته انقیاد است و غیر از پرستش و تعظیم ، شایسته مقام او نیست » و یا سرشت خوف ( فطرت خوف ) انسان را متوجه حقیقتى مى کند که قادر به هر گونه تصرفى در عالم هستى است و همین حقیقت است که مى تواند بر ضرر و زیان سالک ، عملى را سامان دهد . اما چه مى شود که مدعیان در این غوغاى معنویت ، فطرت انسانى را در مسلک عرفانى خود نادیده مى گیرند ؟ 2 - در عرفان هاى غیر اسلامى ، بنیاد اخلاق و کار اخلاقى نه فقط سست ، که گاهى ضد اخلاق آنچنان ترویج مى شود که دیگر خصلت هاى نیکویى اخلاقى سرکوب مى شود . گاهى به نام اخلاق ، خوارى و ذلت و ظالم پرورى به عنوان نتیجه و محصول خود را به سالک تحمیل مى کند ، چنانکه لى هنگجى ( در مرام مشهور به فالون دافا ) به پیروان خود توصیه مى کند : « اگر کسى به تو ناسزا گفت و یاتو را لگدکوب کرد . جواب او لبخند است به او بگو : ادامه بده ! تو دارى در این مدت به من تقوا مى دهى و من تکه اى از آن را به تو بر نخواهم گرداند » ( هنگجى لى ، شو ان فالون ص 397 ) راستى درا ین مکتب ، کرامت انسانى و روح خدایى چه جایگاهى دارد ؟ و چه میشود که حیاء و عفت جاى خود را به سکس و بى بندبارى مى دهد ؟ چنانکه اشو به پیروان خود توصیه مى کند : از همان لحظه اى که احساس کردید از چیزى خوشتان نمى اید و ان چیز جاذبه اش را از دست داده است از ان دست بردارید - ولو همان زنى باشد که قبلا او را دوست داشته اى - . فقط بگو : متاسفم . ( تفسیر اواهاى شاهانه ساراها ، ج 4 - ص 107 - اشو ) نکته این است که در اسلام ، عرفان در یک نظام اعتقادى جامع جا گرفته است ، یعنى نظامى با محوریت توحید و یکتا پرستى . دراین نظام جامع همچنانکه رشد معنوى پیش بینى شده است ، مبارزه با ظلم هم دیده شده است و حتى براندازى ظلم از طرق سلوک محسوب میشود . چطور مى شود که در شبه عرفانها ، توحید محورى ، جاى خود را به مرید پرورى داده است ؟ 2 - یکى از مشخصات عرفان اسلامى پیوند معنویت با دیگر مسولیت هاست . همنوایى با دیگر ابعاد وجودى و تاکید بر رشد همه جانبه ویژگى منحصر به فرد عرفان در اسلام است . به عبارتى این عرفان ، عرفانى است تعهد اور . امام خمینى این ضابطه را در نامه اى به فرزندش ( حاج احمد اقا ) این گونه تبیین مى کند : پسرم ! نه گوشه گیرى صوفیانه دلیل پیوستن به حق است ، و نه ورود در جامعه و تشکیل حکومت ، شاهد گسستن از حق . میزان در اعمال انگیزه هاى آن هاست . . چه بسا عابد و زاهدى که گرفتار دام ابلیس است و آن دام گستر ، با آنچه مناسب او است ، چون خود بینى و خود خواهى و غرور و عجب و بزرگ بینى و تحقیر خلق الله و شرک خفى و امثال آنها ، او را از حق دور و به شرک مى کشاند و چه بسا متصدى امور حکومت که با انگیزه الهى به معدن قرب حق نائل مى شود . . . پس میزان عرفان و حرمان ، انگیزه است . هر قدر انگیزه ها به نور فطرت نزدیکتر باشند و از حجب ، حتى حجب نور وارسته تر ، به مبداء نور وابسته ترند ، تا آنجا که سخن از وابستگى نیز کفر است . . پسرم ! از زیر بار مسؤ ولیت انسانى که خدمت به حق در صورت خدمت به خلق است شانه خالى مکن ، که تاخت و تاز شیطان در این میدان ، کمتر از میدان تاخت و تاز در بین مسئولین و دست اندرکاران نیست ، و دست و پا براى بدست آوردن مقام ، هر چه باشد ، چه مقام معنوى و چه مادى مزن ، به عذر آن که مى خواهم به معارف الهى نزدیک شوم ، یا خدمت به عبادالله نمایم ، که توجه به آن از شیطان است ، چه رسد که کوشش براى ان . ( نامه هاى عرفانى امام . . . . ) 3 - عرفان اسلامى شریعت محور است . به عبارتى راه رسیدن به خداوند از طریق همین احکام شرعى و فروعات فقهى میگذرد . شهید مطهرى در این مورد مى فرمایند : عرفاى اسلامى هرگز مدعى نیستند که سخنى ماوراء اسلام دارند ، و از چنین نسبتى سخت تبرى مى‌جویند . برعکس ، آنها مدعى هستند که حقایق اسلامى را بهتر از دیگران کشف کرده‌اند و مسلمان واقعى آنها مى‌باشند . عرفا چه در بخش عملى و چه در بخش نظرى همواره به کتاب و سنت و سیره نبوى و ائمه و اکابر صحابه استناد مى‌کنند . ( أشنایى با علوم اسلامى ، کلام - عرفان - حکمت عملى ) ابن عربى - که در عرفان اسلامى جایگاه رفیعى دارد - دراین باره میگوید : بدان که من در مکر الاهى و چگونگى در امان ماندن از این مکر دقت کردم ، چاره اى به نظرم نرسید جز آنکه باید دست به دامن شریعت زد بنابراین اگر خداوند کسى را بخواهد به سوى خیر و سعادت هدایت کند و از گرفتاریهاى مکر در امان بدارد ، کارى میکند که او هیچگاه میزان شریعت را از دست نگذارد . . . هیچ بنده اى نباید از این میزان غفلت کند . . . هرکه بخواهد از مکر حق ایمن بماند ، باید میزان شریعت را از دست ندهد میزانى که آن را از پیامبر به ارث برده و فرا گرفته است . پس هر چه از طرف خدا دریافت کند آن یافته ها را در این میزان بگذارد اگر با میزان شرع پذیرفته شد آن را داشته باشد و گرنه ترکش کند . ابن عربى سفارش میکند که حتى باید دریافت هاى غیبى و الهامات معنوى را نیز با میزان شریعت سنجید . او میگوید : اهل اللّه در این مورد اختلاف ندارند . بسیارى از بزرگان حوزه کشف و شهود گرفتار آشفتگى شده ، از نظر تشخیص حالات خود دچار پیچیدگیهاى مکر میگردند و لذا باید میزان شریعت را از دست نگذارند . ابن عربى حتى پا را فراتر گذاشته مى گوید : . حقیقت عین شریعت است وى تصریح مى کند : هر که از شریعت فاصله بگیرد ، اگر تا آسمان هم بالا رفته باشد به چیزى از حقیقت دست نخواهد یافت ! . . . حقیقت عین شریعت است . شریعت مانند جسم و روح است که جسمش احکام است و روحش حقیقت . ( مجله معرفت ، شماره 35 ) علامه طباطبایى دراین باره فرموده اند : اینکه از بعضى شنیده شده است که میگویند سالک پس از وصول به مقامات عالیه و وصول به فیوضات ربانیه ، تکلیف از او ساقط میگردد ، سخنى است کذب و افترایى است بس عظیم زیرا رسول اکرم ( ص ) با این که اشرف موجودات و اکمل خلایق بودند ، با این حال تا آخرین درجات حیات تابع و ملازم احکام الهیه بودند . بنابراین سقوط تکلیف به این معنى دروغ و بهتان است . ( مجله معرفت - شماره 4 - جایگاه شریعت در قلمرو عرفان ) لازم به ذکر است اگر قرار باشد راه رسیدن به خداوند جداى از احکام باشد در ان صورت فلسفه احکام و حکمت اوامر شارع بى جواب خواهد بود . ایت الله بهجت در فرمایشى عمیق این مهم را اینگونه یاداور شدند : مگر میشود راهى براى رسیدن به خداوند باشد و انرا خداوند از طریق پیامبرانش به مردم نرسانده باشد ؟ 4 - در عرفان اسلامى کشف وشهود نه فقط غایت و هدف نیست که کاملا در حاشیه است . در نظام عرفانى اسلام ، هدف عبودیت و بندگى است و کنار رفتن پرده ، تفضلى است از ناحیه معبود و به اصطلاح نقل و نبات راه است . به عبارتى بصیرت معنوى ، اتفاقى است که به اقتضاى اصل عبودیت از طرف معشوق اعطاء میشود ، البته بنا به مصلحت و به اقتضاى حکمت . در پایان توصیه مى کنیم مولفه هاى عرافان ناب اسلامى را در آدرس اینترنتى زیر مطالعه کنید .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه