نقش مردم در فرایند انقلاب اسلامی چه بود؟ایدئولوژی انقلاب اسلامی چه بود؟

« نقش مردم در فرایند انقلاب اسلامی »مردم در طول مبارزات انقلاب اسلامی یکی از ارکان اصلی مبارزات محسوب می شدند و حضور آنان در صحنه و آمادگی برای برپایی حکومت اسلامی و همراهی و پذیرش رهبری حضرت امام و جانفشانی و فداکاری آنان ، مهمترین نقش را در پیروزی انقلاب اسلامی دارا بودند . در حقیقت انقلاب اسلامی را باید محصول فداکاری مردم دانست . انقلاب اسلامی سه رکن اساسی و کانون محوری داشت یکی مردم ، دیگری رهبری و سوم ایدئولوژی که پیروزی انقلاب اسلامی و به ثمر رسیدن مبارزات علیه رژیم ستمشاهی در پرتو این سه رکن به دست آمد .«ایدئولوژی انقلاب اسلامی ایران» در تحولات اجتماعی بشر نقش آرمان ها و اندیشه ها بی بدیل و آشکار است؛ زیرا آنچه انسان را از سایر جانداران جدا می سازد، برخورداری او از موهبت ها و استعدادهای فکری و ذهنی و توانایی اندیشیدن و انتخاب کردن است. آرمان ها دارای دو بخش جهان بینی به معنی هست ها و نیست ها و ایدئولوژی به معنی بایدها و نبایدها هستند و هماره رابطة تنگاتنگی بین جهان بینی و ایدئولوژی وجود دارد. وقتی ما از هست ها و نیست های ویژه ای سخن می گوئیم، بایدها و نبایدهای خاصی را نیز در برابر خود می یابیم و البته واضح است که منطقاً نمی توان از یک گروه هست و نیست (یک جهان بینی خاص) هر نوع از باید و نباید (ایدئولوژی های متفاوت) را استخراج کرد. مطالعه انقلاب ها حاوی این نکته است که گسترش ایدئولوژی های جدید در میان نخبگان و توده ها به ویژه در دوره های پایانی رژیم های پیشین، هماره وجود داشته است و این عامل شاید مهم ترین در میان عوامل ایجاد کننده انقلاب بوده است. در فرانسه پیش از انقلاب، قرن 18 به دلیل بیان و گسترش ایدئولوژی های جدید توسط لیستی طولانی از افراد مشهور مانند منتسکیو، ولتر، روسو، دیدرو، دالامبر، علمای اقتصاد (کسنی، گورنی، تورگو، نکر،... ) علمای دائره المعارف، رهبران انقلابی (میرابو، دانتون، روبسپیر،...) و غیره و اقبال عمومی به این اندیشه ها، قرن روشن فکری خوانده شده است. در روسیه پیش از انقلاب 1917 به ویژه پایان قرن 19 و آغاز قرن 20، نیز گروه های مختلفی مانند کادت ها (مشروطه خواهان)، سوسیالیست های انقلابی (غیرمارکسیستی)، سوسیال دمکرات ها (که بعداً به دو گروه مارکسیستی بلشویک و منشویک تقسیم شدند)، آنارشیست ها، لیبرال ها و غربگرایان و ضدغربگرایان به پراکندن افکار جدید و نفوذ بر روی نخبگان و توده ها مشغول بودند و این تلاش ها در فراهم کردن شرایط وقوع انقلاب 1917 نقش داشت. این وضعیت به گونه خاصی در دهه های پایانی رژیم پهلوی در ایران نیز دیده می شد؛ به گونه ای که دو دهه پایانی این رژیم تلاش های گسترده روحانیت انقلابی و روشنفکران مسلمان در فراهم نمودن زمینه های بازگشت به خویشتن و به فرهنگ و درون مایه های خودی در مقابل هجوم همه جانبه غرب و اندیشه های غربی را می بینیم. بدون شک اگر این مرحله نبود، انقلاب اسلامی نیز اتفاق نمی افتاد. - عناصر تشکیل دهنده ایدئولوژی انقلاب اسلامی همان گونه که اسلام دینی جامع و کامل و دربرگیرنده تمام جنبه های زندگی بشر چه فردی و چه اجتماعی می باشد و در همه حیطه ها از جمله در سیاست، اقتصاد، جامعه، فرهنگ، عرفان، اخلاق، علم و. . . آموزه های ناب الهی دارد، انقلاب اسلامی ایران نیز در مقایسه با انقلاب های دیگر از یک ایدئولوژی منحصر بفرد و بی سابقه برخوردار است؛ به گونه ای که در این ایدئولوژی علاوه بر تاکید بر جنبه های ویژه یعنی تشکیل جمهوری اسلامی و ولایت فقیه، نقاط مثبت ایدئولوژی های انقلاب های دیگر مانند آزادی، برابری، استقلال و توسعه نیز وجود دارد. در حقیقت ایدئولوژی انقلاب اسلامی بیانگر ارائه طرح و راه جدیدی به ملت های تحت ستم جهان برای کسب استقلال و رهایی از سلطه قدرت های جهانی و ساختن جامعه ای آزاد و توسعه یافته است. در این میان، کسب استقلال که از عناصر مهم تشکیل دهنده ایدئولوژی انقلاب اسلامی است، یک پیش شرط لازم برای دستیابی به جامعه آرمانی مورد توجه انقلاب اسلامی است و واضح است که قدرت های جهانی که جای پا و منافع اقتصادی و راهبردی خود را با این انقلاب از دست داده اند، با تمام قدرت با آن به مبارزه برخیزند؛ هرچند تجربه نشان داده است که درگیری با انقلاب های بزرگ و توده ها و نخبگان وفادار به آن نتیجه ای جز رسوایی و شکست درپی ندارد. به طور کلی، ایدئولوژی انقلاب اسلامی یک ایدئولوژی درونزا، از نظر فرهنگی اصیل، از نظر همراهان بسیار فراگیر و دربرگیرنده اکثر قریب به اتفاق مردم بوده است و به همین دلایل، علیرغم قدرت بالای رژیم پیشین، با به صحنه آمدن عموم مردم پیروزی انقلاب با سرعت خیره کننده ای به دست آمد و پس از انقلاب نیز سامان سیاسی جدید به سرعت ایجاد گردیده رسمیت یافت و ثبات قابل اعتمادی را پدید آورد هم چنین توانست در طول سه دهه ای که از عمر آن می گذرد، توطئه های گوناگون قدرت های جهانی علیه خود را پشت سر گذارده و بر مواضع خود ایستادگی نماید. - راههای شناخت ماهیت انقلاب اسلامیشناخت ماهیت هر انقلابی و از جمله انقلاب اسلامی ایران از طریق توجه به شعارها، ماهیت و ویژگی های رهبری و ویژگی ها و اعتقادات همراهان آن انقلاب امکان پذیر است.1.شعارهای انقلاب اسلامیدر انقلاب اسلامی گسترش و طرح شعارهایی مانند استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی نه شرقی نه غربی جمهوری اسلامی حزب فقط حزب الله رهبر فقط روح الله نهضت ما حسینیه رهبر ما خمینیه حسین حسین شعار ماست شهادت افتخار ماست و در مقابل، ناکامی شعارهای گروه های ملی گرا و مارکسیستی در جذب توده ها و هم ردیف خواندن امپریالیسم و کمونیسم توسط انقلابی های مسلمان گویای ماهیت اسلامی این انقلاب است. 2. رهبری و ساختارهای بسیج گرویژگی های رهبری انقلاب اسلامی امام خمینی (ره) در همه جنبه های شخصیتی، اعتقادی و عملکردی گویای ماهیت اسلامی انقلاب ایران است: او تربیت شده مکتب اسلام بود و تنها به تکلیف الهی خود عمل می کرد و زندگی زاهدانه و بدور از تجمل داشت. مقابله با محمدرضا شاه را وظیفه دینی خود و مردم میدانست و منبع القا کننده روش های مبارزاتی وی نیز اندیشه اسلامی بود و به حرکت توده ها و نخبگان براساس مرجعیت عامه اعتقاد داشت و دیگر حرکت ها را ناموفق می دانست. نقش گروه های روحانیت در شهرها و روستاها و نقش مساجد در بسیج و سازماندهی اعتراضات علیه رژیم محمدرضا شاه نیز بیانگر ماهیت اساساً دینی این انقلاب است. 3.ویژگی ها و اعتقادات همراهان انقلاب از این نظر حداقل سه مطلب وجود دارد که بازگو کننده ماهیت اسلامی انقلاب ماست:1. برخورداری انقلاب از همراهی مردمی کاملاً مذهبی و معتقد که در تاریخ معاصر کشور بارها و تنها به درخواست علمای مذهبی برای آمدن به صحنه پاسخ مثبت داده اند.2. همراهی بیشتر نزدیک به اتفاق مردم و به علاوه همراهی طبقات مختلف و نه یک یا دو طبقه یا قشر خاص با انقلاب. این امر تنها زمانی اتفاق می افتد که یک ایدئولوژی فراگیر و مشترک میان طبقات و قشرهای مختلف اجتماعی گسترش یابد. 3. بهره گیری موفقیت آمیز انقلابی ها از الگوهای فرهنگی و روزهای تاریخی تاسوعا، عاشورا، عیدفطر و. . . در بسیج انقلابی و توده ها و پیش برد انقلاب. - چگونگی تکوین ایدئولوژی انقلاب اسلامیدر تاریخ معاصر کشور و پیش از گسترش ایدئولوژی انقلاب اسلامی، سه ایدئولوژی به صحنه آمده و سپس هرکدام بدلایلی با شکست مواجه گردیدند. تجددخواهی با چهره هایی هم چون میرزا ملکم خان، آخوندزاده، طالبوف و. . . در دوران نهضت مشروطه پدید آمد، اما با به قدرت رسیدن رضاخان از صحنه دور گردید. ناسیونالیست های ایرانی نیز در جریان نهضت ملی شدن صنعت نفت پدید آمدند، اما کودتای 28 مرداد پایان کارشان بود. مارکسیست های ایرانی نیز از زمان رضاشاه پیدا شده و در مقاطعی مجال بیشتری برای حضور یافتند، اما به دلیل وابستگی آنها به قدرت های بیگانه و کارنامه ناموفق احزاب کمونیستی در سایر نقاط جهان و مهمتر از همه به دلیل ناسازگاری عقایدشان با جامعه مذهبی ایران از صحنه طرد گردیدند. تلاش های روحانیت انقلابی که حضرت امام در رأس آنها قرار داشت و روشنفکران مسلمان به ویژه دو دهه پایانی رژیم پهلوی باعث تکوین ایدئولوژی انقلاب اسلامی گردید. این تلاش ها سه گونه بود: 1.مبارزه با شبهات فلسفی و سیاسی علیه نقش مذهب در سیاست و شبهات تعارض علم و دین که توسط حکومت، مارکسیست ها و غیره پراکنده می شد. امام تاکید می نمود که اسلام اساساً بر رابطه سیاست و مذهب تاکید دارد و از نظر میزان، احکام سیاسی و اجتماعی اسلام بر احکام عبادی چیرگی دارد و حکومت فلسفه عملی تمامی فقه است. 2. تلاش دامنه دار در راستای طرح معنای واقعی مفاهیم اسلامی مانند انتظار، عاشورا، تقیه و. . . 3. درس های حکومت اسلامی امام خمینی (ره) در سال 1343 در نجف اشرف. به طور کلی، این عوامل در فراگیر شدن و پذیرش همگانی ایدئولوژی انقلاب اسلامی نقش داشت:1 . درونزا بودن و پیوند با فرهنگ اسلامی تاریخی مردم ایران. 2 . تلاش های گروه های اسلامی در زدودن شبهات پیش گفته از اذهان و طرح معنای واقعی مفاهیم اسلامی. 3 . شخصیت، اندیشه ها، افکار، راهبردها و عملکردهای امام خمینی (ره). 4 . اعتماد توده ها و نخبگان به امام خمینی و روحانیت و اندیشه های آنان. بدین ترتیب، ایدئولوژی انقلاب اسلامی به سرعت پذیرفته گشته، خیابان ها از جمعیت پر گردیده فرصت هرگونه ابتکار عملی از رژیم محمدرضا شاه و حامیان خارجی آن سلب گردید و رژیمی که خود را میراث خوار «2500 سال شاهنشاهی ایران» می دانست و ژاندارم ابرقدرت غرب در خاورمیانه و برخوردار از انواع تسلیحات پیشرفته و نیروهای نظامی فراوان بود، فرو ریخت. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه