مشاکله چیست؟

هر انسانی برای رساندن معانی مورد نظر خود و القای آن به مخاطب، ناچار باید از الفاظ استفاده نماید. بنابراین درست به کار بردن الفاظ و چگونگی کنار هم قرار دادن، و انتخاب نوع لفظ نسبت به مخاطبان مختلف، در زمان و مکان خاص می‌تواند نقش بسزایی در رساندن مقصود و تاثیر کلام بر مخاطب داشته باشد؛ از این‌رو علوم متعددی؛ مانند: علم صرف، نحو، لغت، منطق، و علم بیان، تدوین شده‌‌اند تا انسان را در ابراز و القای هر چه بهتر و زیباتر معانی مورد نظر کمک و یاری نمایند.در میان این علوم متعدد برخی از علوم از قبیل علم صرف، نحو و علم بیان، نقش اصلی و کلیدی را دارند؛ چون علم صرف، براى نگرش در بنیاد واژه‌‏ها قرار داده شد و علم نحو، براى نگریستن در اعراب آنچه از واژه‌‏ها ترکیب یافته است؛ علم بیان هم براى ارزیابى و نگریستن به‏ موقعیّت این ترکیب، وضع گردید.[1]علم بیان، یک اصطلاح عام است که شامل «علم معانى»،[2] «علم بیان»[3] و «علم بدیع»[4] می‌شود.[5]سخن و کلام، با سنجش‌‌هاى «معانى و بیان» از حیث لفظ، «فصیح» نامیده می‌‏شود؛ چون فصاحت، تنها به لفظ می‌نگرد و از جهت لفظ و معنا «بلیغ»، نام می‌گیرد؛ زیرا در بلاغت، به دو بعد (لفظ و معنا) توجّه می‌شود. امّا با سنجش بدیعى به سخن، فصیح و بلیغ گفته نمی‌شود؛ زیرا بدیع، چیزى خارج از ساختار اصلى سخن است و تنها براى نیکوسازى سخن، به کار می‌رود.[6]شیوه‌‏هاى زیباسازى کلام در علم بدیع در دو مبحث «محسنات لفظی» و «محسنات معنوی» مورد بررسی قرار می‌گیرد که یکی از محسنات 36 گانه معنوی،[7] «مشاکله» می‌باشد .تعریف مشاکله و مثال برای آن مشاکله عبارت است از این‌که چیزى با لفظ غیر خودش ذکر گردد؛ چون همراه آن غیر واقع شده است.[8] به عبارت دیگر، مشاکله عبارت است از: اراده یک معنا از غیر آن لفظی که در اصل برای آن معنا وضع شده است، به جهت مصاحبت و همنشینی آن با این غیر. مانند سخن پروردگار حکیم که می‌فرماید: «نَسُوا اللَّهَ فَاَنْساهُمْ اَنْفُسَهُمْ».[9]«انساهم» در این آیه به معناى «اهملهم» است؛ یعنى آنان را واگذاشت. در این‌جا «اهمال» به لفظ «نسیان» ذکر شده؛ چون همراه آن آمده است.[10]و یا در زبان فارسی شاعر می‌گوید: «کند گر بر تو ظلم از کین، بد اندیش تو هم آن ظلم کن، بر وی میندیش»ظلم دوم، در این شعر، به معنای جزا است،[11]ولی به دلیل مصاحبت با ظلم اول، جزا به لفظ ظلم بیان شده است. .

اسلام کوئست

مرجع:

ایجاد شده در 1400/12/23

لینک کوتاه