کسی از من سوال کرده چرا غنیمت حلال است ولی غارت کردن حرام ؟ چه پاسخ بدهم.

غارت به معنی چپاول کردن ، به تاراج بردن و در واقع نوعی هدف نامشروع است. ولی غنیمت جنگی، اگر کسی با مسلمین جنگ را شروع نمود. و بعد از شکست نپذیرفت که مسلمان شود و فرار نمود اموال او از بیت المال مسلمین و تابع مقررات اسلام و من جمله پرداخت خمس است. آیه شریفه:«وَاعْلَمُوا أنّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْء فَأنّ للهِ خُمُسَهُ وَللرّسُولِ ولِذِی الْقُربی وَالْیَتامی وَالْمَساکِینِ وَابْنِ السَّبیل إنْ کُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللهِ وَما أَنْزَلْنا عَلی عَبْدِنا یَوْمَ الْفُرقانِ یَوْمَ التقی الجَمْعانِ وَاللهُ عَلی کُلِّ شَیْء قَدیرٌ؛ بدانیدکه هرگونه غنیمتی به دست آورید، ازآنِ خدا و پیامبر و نزدیکان او و یتیمان و درماندگان و درراه ماندگان است، اگر به خدا و آنچه ما بر بنده خود در روز جدایی حق از باطل و رویارویی دو گروه نازل کرده ایم ایمان دارید و خدا بر هر چیزی تواناست».جهت تبیین آیه فوق بایستی مفهوم غنیمت بازشناسی شود.1. غنیمت در زبان عربیآیا غنیمت در زبان عربی و اصطلاح قرآن فقط به معنای غنائم جنگی است و اصلاً در غیر این مورد به کار نرفته است چنانکه برخی وهابیون ادعا کرده اند؟ یا غنیمت در موارد دیگری هم به کار رفته و اصولاً معنای اصلی آن، مطلق درآمد است، هر چند در اصطلاح فقیهان به معنای غنائم جنگی هم به کار رفته، و اصطلاح فقهی ارتباطی به لغت و تفسیر قرآن ندارد. اینک در این مورد، کلمات لغت نویسان عرب را یادآور می شویم:1.خلیل بن احمد فراهیدی، نخستین لغت نویس عرب که همه کتب معاجم از او بهره گرفته اند می گوید: «غنم» به معنای دست یافتن به چیزی است و «اغتنام» به معنای بهره برداری از چیز به دست آمده است.2. ابن فارس، کتابی به نام «معجم مقاییس اللغه» نوشته و هدف آن این است که معانی مختلف لفظ را در مقام استعمال، به یک ریشه برگرداند. او در این مورد می گوید: غنم یک معنی بیش ندارد و آن حکایت از بهره بردن از چیزی است که قبلاً دارای آن نبوده است، سپس آن را به چیزی که از مشرکان گرفته شود، محدود کرده اند.3. راغب اصفهانی می گوید: غنم رسیدن به چیزی، و دست یافتن به آن است. آنگاه درهر چیزی که از دشمن و غیر دشمن به دست آید، به کار رفته است.4. ابن منظور می گوید: «غنم»، آن است که انسان چیزی را بدون رنج به دست آورد.5. ابن اثیر می گوید:در حدیثی آمده است: مالی که در گرو است، هرگونه غنیمت و خسارتی داشته باشد، از آنِ مالک آن است. غنیمت آن، افزایش تعداد آن، رشد و نمو، و افزایش قیمت آن است...بنابراین همگان متفقند که در لغت عرب، غنیمت به معنای دست یافتن به سود و چیز تازه ای است که قبلاً مالک آن نبوده است، و هرگز اختصاص به غنیمت جنگی ندارد، حتی ابن فارس می گوید: معنی اوّلی آن، دست یافتن بر چیز سودمند و مفید است و بعدها در مورد غنائم جنگی شهرت یافته است.خلاصه اینکه، «غنیمت» در مقابل «غرامت» به کار می رود، و لفظ دوم به معنی ضرر است ومقتضای تقابل این دو لفظ، این است که غنیمت به معنی نفع وسود باشد، لذا یکی از قواعد فقهی این است که می گویند: «من له الغنم فعلیه الغرم» یعنی غرامت به کسی تعلق می گیرد که درآمد از آنِ اوست.دلیل این قاعده حدیثی است از پیامبر (صلی الله علیه وآله) که فرمود: «لا یغلق الرهن من صاحبه الذی رهنه. له غنمه وعلیه غرمه» (رابطه عین مرهونه، با صاحب آن، قطع نمی شود، هرگونه سود و زیانی داشته باشد، از آنِ مالک آن است).امام شافعی می گوید: مقصود از «غنم» در حدیث افزایش آن است و مقصود از غرامت، نابودی و کاستی در آن است.این نوع تصریح از سوی پیشوایان لغت شناس عربی، حاکی از آن است که مادّه «غنم» با مشتقات خود، به معنی درآمد وفائده است و اختصاصی به غنائم جنگی ندارد. هر چند در اصطلاح فقیهان غالباً(نه همیشه)، کلمه غنیمت به معنای فایده ای است که از جنگ به دست می آید و گرنه این واژه، معنای وسیع و گسترده ای دارد.2. غنیمت در قرآناتفاقاً قرآن نیز با اهل لغت، همسو و هماهنگ است. اگر لفظ غنیمت را در مواردی در غنائم جنگی به کار می برد، آن چنان نیست که در قرآن همیشه به آن معنی باشد بلکه در آیه ای درباره نعمت های اخروی و پاداش های روز رستاخیز به کار رفته است، چنان که می فرماید:(یا أَیُّها الّذینَ آمَنُوا إذا ضَرَبْتُمْ فِی سَبیلِ اللهِ فَتَبَیَّنُوا وَلاتَقُولُوا لِمَنْ أَلْقی إلَیْکُمُ السَّلامَ لَستَ مؤْمِناً تَبْتَغُونَ عَرَضَ الحَیاةَ الدُّنیا فعِندَ اللهِ مَغانمُ کَثیرةٌ کَذلِکَ کُنْتُم مِنْ قَبْلُ فَمَنَّ اللهُ عَلَیْکُمْ فَتَبَیّنُوا إنّ اللهَ کانَ بِما تَعْمَلُونَ خَبیراً؛ ای کسانی که ایمان آورده اید،هرگاه در راه خدا گام می زنید،تحقیق کنید وبرای به دست آوردن سرمایه دنیایی به کسی که به شما اظهار صلح و اسلام می کند، نگویید که مؤمن نیستی، زیرا نزد خدا غنیمت های فراوانی هست، شما پیش از این چنین بودید، و خداوند بر شما منّت نهاد، پس تحقیق کنید. خدا به آنچه می کنید، آگاه است».دقت در آیه حاکی است که مراد از غنیمت دراین آیه، نعمت های اخروی است، به گواه اینکه در مقابل (عَرَض الحیاةَ الدُّنیا) قرار گرفته است.3. غنیمت در حدیثاگر مادّه غنیمت در کلمات اهل لغت و یا در قرآن مجید در مطلق درآمد به کار رفته است، در احادیث رسول خدا (صلی الله علیه وآله) نیز این مادّه در مطلق فایده ها و سودهای مادّی و معنوی که انسان به دست می آورد به کار رفته است که ما فقط موارد معدودی را از منابع اهل تسنن یادآور می شویم، علاقه مندان می توانند به مادّه «غنم» در احادیث اسلامی مراجعه کنند:ابن ماجه در سنن خود، نقل می کند: رسول خدا (صلی الله علیه وآله) در هنگام گرفتن زکات، چنین می فرمود: «اللّهمّ اجعلها مغنماً ولا تجلعها مغرماً؛ پروردگارا! این زکات را مایه سود و افزایش بهره مندی پرداخت کننده قرار ده و آن را موجب زیان او قرار نده».احمد بن حنبل در مسند خود از رسول گرامی (صلی الله علیه وآله) نقل می کند که آن حضرت فرمود: «غنیمة مجالس الذکر، الجنة؛ سود و بهره مجالس یاد خدا، بهشت است».و نیز از آن حضرت نقل می کند که در وصف ماه رمضان چنین فرمود: «غنم للمؤمن؛ سود و بهره ای برای مؤمن است». ابن اثیر می گوید: در احادیث آمده است:«الصوم فی الشتاء الغنیمة الباردة؛ روزه در زمستان، غنیمتی خنک است».ابن اثیر درادامه می نویسد: «آن را غنیمت شمرده، چون اجر و پاداش دارد».بنابراین با توجه به کلمات اهل لغت، قرآن و رسول خدا (صلی الله علیه وآله) ، قاطعانه می توان گفت: ماده«غنم» به هر صورتی باشد، معنای وسیع وگسترده ای دارد و هرگز به غنیمت جنگی محدود نمی شود، بنابراین نمی توان گفت غنیمت از نظر لغت و قرآن و حدیث فقط به معنای غنایم جنگی به کار می رود.* غنیمت جنگی،که خمس آن مربوط به خداو پیامبرو نزدیکان پیامبر و یتیمان و مستمندان و در راه ماندگان است.* فیء (اموالی که بدون عملیات نظامی در اختیار پیامبر (صلی الله علیه وآله) قرار می گیرد) که عبارتند از:الف. سرزمین هایی که کافران بدون جنگ از آن کوچ کنند یا بدون درگیری تسلیم شوند.ب. مالیاتی که از کافران گرفته می شود.ج. جزیه ای که از کافران تحت حمایت حکومت اسلامی گرفته می شود.د. خراج یعنی درآمد زمین هایی که متعلق به دولت اسلامی است.* ترکه کافر ذمّی.* ترکه کسی که بدون وارث مرده است.* ترکه مرتد.* معادن با تمام انواع و اقسامش.* گنجینه ها و دفینه هایی که پیدا می شود.* هدیه هایی که کافران به فرمانروایان مسلمان می دهند.مهم تر از همه اینکه ، همه مذاهب اهل تسنن زکات بر کسب و درآمد را نیز واجب می دانند. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه