ببخشید میخواستم انواع حیاها را بدونم؟

در پاسخ به توضیح زیر توجه کنید .«   حیا  » در لغت به مفهوم شرمساری و خجالت است که در مقابل آن « وقاحت » و بی شرمی قرار دارد. (ابن اثیر ، نهایه ،ج 1 ، ص 391 )به عبارتی ؛  حیا  شرمی است برخاسته از ادراک خوبی‌ها و بدیهای اختیاری ، به این جهت است که انسان ، دسته‌ای از کارها را خوب و دسته دیگر را بد می‌داند .علامه مجلسی(رحمة الله علیه) درباره حقیقت  حیا  می‌گوید: «   حیا  ملکه‌ای است که موجب خودداری از کارهای زشت می‌گردد.» (مرآة العقول ، ج8 ، ص 187 ) حیا  در فرهنگ عالمان اخلاقدر فرهنگ عالمان اخلاق ،  حیا  نوعی انفعال و انقباض نفسانی است که موجب خودداری از انجام امور ناپسند در انسان می گردد و منشأ آن ترس از سرزنش دیگران است .(طوسی ،اخلاق ناصری ، ص 77)ارکان  حیا  حیا  دارای سه رکن اصلی است ؛ فاعل ، ناظر و فعل . فاعل ، در  حیا  شخصی است برخوردارِ از کرامت و بزرگواری نفسانی .ناظر در  حیا  شخصی است که مقام و منزلت او در چشم فاعل عظیم و شایسته احترام باشد ، و فعلی که رکن سوم برای تحقق  حیا  است ، فعل ناپسند و زشت است .ارزش  حیا  رسول خدا (ص)  حیا  را زینت آدمی شمرده و فرموده است: « بی شرمی با هیچ چیز همراه نشد مگر این که آن را زشت گردانید و  حیا  با هیچ چیز همراه نگشت ، مگر این که آن را آراست . »( شیخ مفید، امالی، ص 167)امام علی (ع) فرمود: «هر که پوشش شرم گزیند ، کس عیب او نبیند .» (نهج‌البلاغه ، حکمت 223 ؛ کلینی ، کافی ، ج 8، ص 23)و در بیانی دیگر می فرماید: «  حیا  پیشه کن که  حیا  نشانه نجابت است .»( غررالحکم، ح 6082)امام صادق (ع) جایگاه  حیا  را در رأس مکارم اخلاقی دانسته می فرماید: « مکارم اخلاق یکی بسته به دیگری است ، خداوند آنها را به هر که خود خواهد ، دهد . ممکن است در مرد باشد و در فرزندش نباشد ، در بنده باشد و در مولای اونباشد ،آنها عبارتند از: راستگویی ، صداقت با مردم ، بخشیدن به مسکین ، جبران کردن خوبی ها ، امانتداری ، صله رحم ، دوستی و مهربانی باهمسایه و یار، میهمان نوازی و در رأس همه  حیا  .( شیخ مفید، امالی، ص 167)امام علی (ع)در باب نقش کلیدی  حیا  فرمود: «  حیا  وسیله رسیدن به هر زیبایی و نیکی است .»( حرّانی ، تحف العقول، ص 84)اهمیت  حیا  در حدّی است که امام صادق (ع)فرمود: « ایمان ندارد کسی که  حیا  ندارد .»( کلینی ، کافی ، ج 2 ، ص 106)امام سجاد (ع) فرمود : چهار چیز است که هر کس را باشد اسلامش کامل و گناهش پاک گردد و پروردگار خود را ملاقات می کند، در حالی که خداوند ـ عزّوجلّ ـ‌ از او خشنود است هر کس به آنچه به نفع مردم بر خویشتن قرار داده برای خدا انجام دهد و زبانش با مردم راست باشد و از هر چه نزد خدا و نزد مردم زشت است، شرم کند و باخانواده خود خوش رفتار باشد انواع حیا هر کس عقل دارد  حیا  و دین نیز داردمن مواعظ النبی (ص) : ال حیا  ءُ  حیا  ءان،  حیا  ءُ عقلٍ و  حیا  ء حُمْقٍ، و  حیا  ء العقل العلم و  حیا  ءُ الحُمقِ الجهل؛ (تحف العقول، ص 45)از توصیه های حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله است که فرمودند :   حیا  ء و شرم دو قسم است : حیا  ء عقل(عاقلانه) و  حیا  ء جهل(جاهلانه) ؛   حیا  ء عاقلانه از دانش و علم است و  حیا  ء جاهلانه از نادانی . حیا  ءِ عقل آن است که انسان از روى عقل احساس  حیا  ء کند ، مثل  حیا  ء در هنگام ارتکاب گناه ، و یا حیا  ء در مقابل کسانى که احترامشان لازم است و این  حیا  ء ، علم است یعنى رفتارى عالمانه مى باشد . حیا  ء جهل آن است که از پرسیدن و یادگرفتن یا از عبادت کردن و امثال آن ،  حیا  ء کند (مثل کسانى که در بعضى محیط‌ ها، از نماز خواندن، خجالت مى کشند) و این  حیا  ء، رفتارى جاهلانه است. (تفسیر مقام معظم رهبری پیرامون این حدیث ) حیا  ی نکوهیده شدهگاهی شرمساری ماهیتی منفی می یابد و آن در صورتی است که منشأ آن حماقت ، جهالت و ضعف نفس باشد .این نوع شرم و  حیا  در اخلاق اسلامی به شدت مورد نکوهش قرار گرفته و فضیلت اخلاقی به شمار نیامده است ، بلکه مانع رشد و تعالی انسان و موجب عقب ماندگی او در زمینه های مختلف می گردد . در روایات از این نوع شرم ، به  حیا  ی حماقت و جهل و  حیا  ی ضعف یاد شده است.اسباب  حیا  یکی از اسبابی که موجب می شود  حیا  به وجود آید ، عقل می باشد .رسول خدا (ص) در پاسخ راهب مسیحی (شمعون بن لاوی بن یهودا) که از او در باره ماهیت و آثار عقل پرسیده بود ، فرمود: عقل موجب پیدایش حلم است و از حلم ، علم و از علم ، رشد و از رشد ، عفاف و از عفاف ، خویشتن داری ، و از خویشتن داری ،  حیا  و از  حیا  ، وقار و از وقار، مداومت بر عمل خیر و تنفّر از شرّ و از تنفّر از شر، اطاعت نصیحت گوی حاصل می گردد. (تحف العقول، ص 19.و 427 ؛ کلینی ، کافی ، ج 1، ص 10 ، ح 2، و ج 2، ص 230)موانع  حیا  در روایات ، اموری به عنوان موانع  حیا  و یا به عبارت دیگر علل بی  حیا  یی یا کمی  حیا  معرفی شده اند که مهم ترین آنها به شرح زیر است:- از میان برداشتن پرده ها و حریم هااز امام کاظم (ع) به یاران خود توصیه می فرمود: پرده شرم میان خود و برادرت برمدار، و مقداری از آن باقی گذار؛ زیرا برداشتن آن ، برداشتن  حیا  است . (کلینی: کافی، ج 2، ص 106)- دست نیاز به سوی مردم دراز کردنامام صادق (ع) فرمود: « دست نیاز به سوی مردم دراز کردن، عزت را سلب می کند و  حیا  را می برد .» (همان، ج 2، ص 148)- زیاد سخن گفتنامام علی (ع) فرمود: « هرکه پرگفت ، راه خطا بسیار پوید ، و آنکه بسیار خطا کرد شرم او اندک شود ، و آنکه شرم او اندک شود ، پارسایی او کم گردد ، و آنکه پارسایی اش اندک گردد ، دلش بمیرد .» (نهج‌البلاغه، حکمت 349)- شراب خواریبه امام رضا (ع) منسوب است که در شرح علت تحریم خمر فرمود : «خداوند تعالی شراب را حرام فرمود ؛ زیرا شرابْ تباهی می‌آورد ، عقل ها را در شناخت حقایق باطل می کند و شرم و  حیا  را از چهره فرد می زداید .»(فقه الرّضا، ص 282)رسول خدا (ص) در شرح پاره ای از آثار شرم و  حیا  فرمود : اما آنچه از  حیا  نشأت می گیرد: نرمش ، مهربانی ، در نظر داشتن خدا در آشکار و نهان ، سلامت ، دوری کردن از بد ، خوشرویی ، گذشت و بخشندگی ، پیروزی و خوشنامی در میان مردم است . اینها فوایدی است که خردمند از  حیا  می بردآثار  حیا  پاکدامنی- عفت و پاکدامنیامام علی (ع) می فرماید :« ثمره  حیا  ، عفت و پاکدامنی است .»(طوسی، امالی، ص 39)- پاک شدن گناهاندر این باره امام سجاد (ع) فرمود : چهار چیز است که هر کس را باشد اسلامش کامل و گناهش پاک گردد و پروردگار خود را ملاقات می کند، در حالی که خداوند ـ عزّوجلّ ـ‌ از او خشنود است هر کس به آنچه به نفع مردم بر خویشتن قرار داده برای خدا انجام دهد و زبانش با مردم راست باشد و از هر چه نزد خدا و نزد مردم زشت است، شرم کند و باخانواده خود خوش رفتار باشد.(صدوق، خصال، ج 1، ص 222)رسول خدا (ص) در شرح پاره ای از آثار شرم و  حیا  فرمود : اما آنچه از  حیا  نشأت می گیرد: نرمش ، مهربانی ، در نظر داشتن خدا در آشکار و نهان ، سلامت ، دوری کردن از بد ، خوشرویی ، گذشت و بخشندگی ، پیروزی و خوشنامی در میان مردم است . اینها فوایدی است که خردمند از  حیا  می برد.(تحف العقول، ص 20)موارد  حیا  گفته شد که  حیا  ، شرم از انجام اعمال زشت در محضر ناظر محترم است. بنابراین ؛اوّلاً ، در متون اخلاق اسلامی خداوند و ناظران و نمایندگان او، حقیقت الهی و انسانی فرد و دیگران ، به عنوان ناظرانی که باید از آنها شرم و  حیا  ورزید ، مطرح شده اند.(صدوق ، عیون الاخبار الرضا، ج 2، ص 45، ح 162)ثانیاً ، قلمرو  حیا  امور زشت و ناپسند است و شرمساری در انجام نیکی ها هیچ گاه پسندیده نیست.برخی از موارد و مواقعی که جای  حیا  ورزیدن نیست ، بدین قرارند:1-  حیا  ورزیدن از گفتار، کردار و درخواست حقپیامبر فرمود: «هیچ عملی را از روی ریا و خودنمایی انجام مده و از سر  حیا  و شرم آن را رها نکن .»(تحف العقول، ص 47)2-  حیا  ورزیدن از تحصیل علمامام علی (ع)فرمود: « کسی شرم نکند از آموختنِ آنچه نمی داند.» (نهج‌البلاغه، حکمت 82)3-  حیا  ورزیدن از تحصیل درآمد حلالامام صادق(ع)فرمود: « کسی که از طلب مال حلال  حیا  نکند ، هزینه هایش سبک شود و خداوند خانواده اش را از نعمت خویش بهره مند گرداند .»(تحف العقول، ص 59)4-  حیا  ورزیدن از خدمت به مهمانامام علی(ع)فرمود: « سه چیز است که نباید از آن شرم کرد: از جمله خدمت کردن به مهمان .»(غررالحکم، ح 4666)5-  حیا  ورزیدن از احترام گذاشتن به دیگرانامام علی(ع) فرمود: «سه چیز است که نباید از آنها شرم کرد: از جمله برخاستن از جای خود برای پدر و معلم .» (همان)منابع :  ----------------------گروه دین و اندیشه تبیان  ---------------------- .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه