این که عرب شعار مجد عربی یا حیات عروبت یا عظمت عرب سر می دهند، این اصطلاحات اولا یعنی چه؟ دوما در این مورد لطف کنید، توضیح دهید؟

این قبیل شعارها در راستاى تفکر پان عربیسم - حرکتى که براى اتحاد نژاد عرب‌ها فارغ از باورهاى دینى آنان تلاش مى‌کند - در برخى کشورهاى عربى مطرح مى شود چنین تفکرى بجاى تکیه بر عنصر اسلامیت و اتحاد بر اساس آن ، با محور قرار دادن عربیت کوشش مى کند که کشورهاى عربى را متحد سازد و مجد عربى و عظمت عرب را سر دهد غافل از اینکه مجد و عظمت عرب با اسلام آغاز شده و در پیوند با اسلام است نه فارغ از آن . در ادامه اشاره اى گذرا به تاریخچه وروند و اهداف شکل گیرى این تفکر خواهیم داشت ، ریشه هاى سیاسى و اجتماعى ظهور و رشد این اندیشه را باید در افول قدرت حکومت عثمانى جستجو کرد . بسیارى از محققین نخستین آشنایى گسترده و منظم جهان عرب را دست کم با فکر و مفهوم ملى گرایى ناشى از فعالیتهاى فرهنگى مسیحیان قلمرو عثمانى از اواسط قرن نوزدهم میلادى به این سو دانسته اند . مرکز بیشتر این فعالیتها سوریه بوده است در این دوران اعتراض علیه چیرگى عثمانى ، فشار مالیاتها و خود کامگى مقامهاى ترک در سوریه ، شکل جنبشهاى توده اى دهقانى و شهرى به خود گرفت . این جنبش ها گهگاه و آشکارا به شکل جنبشهاى آزادى بخش نمایان مى شد . این امر بر ذهنیت انقادى روشنفکران سورى ( مسیحیان در درجه نخست ) و بویژه بر ذهنیت مهاجران ، بازتاب یافت که خود گواه احیاى آگاهى ملى عربها بود . در واپسین سالهاى سده نوزدهم این اعتراض تقریبا همه لایه هاى جامعه سوریه را در بر گرفت و مردمانى را که نمایانگر گروهها و مصالح متفاوت بودند به یکدیگر نزدیک و متحد گرداندو این سرآغاز شکل گیرى جنبش پان عربیسم بود ( ز . ا . لوین ، اندیشه ها و جنبشهاى نوین سیاسى اجتماعى در جهان عرب ، ترجمه یوسف عزیزى ، تهران : انتشارات علمى فرهنگى ، 1378 ، ص 121 و 122 ) نتیجه استبداد ترکها این بود که اعراب در آغاز جنگ جهانى اول به انگلیس ها متمایل شوند و شریف حسین در پى مکاتبه با دولت انگلیس و با وعده حمایت انگلیسها از اعراب ، در 1916 بر ضد ترکها قیام کرد . او که در فکر ایجاد یک دولت عربى مستقل بود ، در همان سال خود را پادشاه ملت عرب خواند . با وجود این ، بریتانیا و فرانسه تنها عنوان پادشاه حجاز را براى او به رسمیت شناختند و براساس موافقتنامه سایکس پیکو در همان سال بقیه منطقه را زیر نفوذ خود درآوردند . به این ترتیب نهضت ملى گرایى عرب تجزیه شد ( دایره المعارف خاورمیانه معاصر ، ذیل {L= Arabnationalism =L} ) . از این به بعد ملى گرایى عرب به سوى مخالفت با سلطه غرب تغییر جهت داد ، زیرا غرب با نفوذ خود و ایجاد دولتهاى ضعیف و کوچک ، اعراب را از وحدت موعود محروم کرده بود ( مجید خدورى ، گرایشهاى سیاسى در جهان عرب ، ترجمه عبد الرحمن عالم ، 13 ص 2928 ) . هنوز غوغاى موافقتنامه سایکس پیکو فرو ننشسته بود که توافق انگلیس با صهیونیستها براى تشکیل دولت یهود در فلسطین ( اعلامیه بالفور ) اعراب را بکلى نگران و مأیوس کرد . مهمترین اقدامات ملى گرایان عرب در این دوره تا جنگ جهانى دوم حول سه محور بود : کسب خودمختارى از طریق شورش و تظاهرات و عدم همکارى با اشغالگران ، زنده نگه داشتن فکر اتحاد اعراب ، و پشتیبانى از اعراب فلسطین در مقابله با مهاجران یهود و اقدامات تجاوزکارانه صهیونیستها . پس از جنگ جهانى دوم ، در نتیجه تکاپوهاى پراکنده ملى گرایان ، تعداد زیادى از کشورهاى عربى استقلال یافتند اما این امر نه تنها ملى گرایى عرب را یکپارچه نکرد ، بلکه هر چه بیشتر به جزئى و منطقه اى تر شدن آن انجامید . از این رو اعراب در اواسط دهه 1940 تجربه دیگرى را آزمودند و در اجلاسى مقدماتى در اسکندریه در 7 اکتبر 1944 ، تصمیم به تشکیل سازمان اتحادیه عرب گرفتند . و این اتحادیه با هدف دفاع از استقلال اعضا و فراهم آوردن تسهیلات براى همکارى بین آنها در زمینه هاى اقتصادى ، فرهنگى و اجتماعى تأسیس شد . نکته مهمى که اتحادیه عرب طبق منشور خود بر آن مهر تأیید نهاد پذیرفتن جدایى کشورهاى عرب از یکدیگر بود ، چرا که منشور ، استقلال کشورهاى امضاکننده را تأیید مى کرد و لازم الاجرا شدن تصمیمات را منوط به اتفاق آرا مى دانست و دخالت در امور داخلى کشورهاى عرب را منع مى کرد . ( فریدون هویدا ، اعراب چه مى خواهند ؟ ، ترجمه هوشنگ لاهوتى ، تهران ، 1371 ، ص 295 ) حالت شناخته‌شده پان عربیسم براى نخستین بار در دهه 1930 میلادى و توسط میشل عفلق در سوریه بنا گذاشته شد . در دهه 1960 پرچمدار اصلى پان عربیسم جمال عبدالناصر ، رئیس جمهور مصر بود . با روى کار آمدن جمال عبدالناصر در 1952 در مصر و اقدامات او ، همزمان با شکست عرب گرایى لیبرال و محافظه کار ، وى سخنگو و نماد جریان تندرو عرب گرایى معرفى شد . او با ملى کردن کانال سوئز در 1956 ، در واقع به شخصیت محورى جهان عرب تبدیل گردید تا آنجا که ناصریسم که وحدت اعراب را با سوسیالیسم پیوند زده بود ، معادل ملى گرایى عرب تعبیر مى شد . شخصیت برجسته و محبوبیت فوق العاده ناصر در جهان عرب ، گسترش و تقویت نهضتهاى ملى گرا و در نهایت تحکیم وحدت اعراب را تا دهه 1340 ش / 1960 در پى داشت . اولین گام عملى ناصر براى وحدت اعراب ، اتحاد مصر و سوریه در 1958 و تأسیس جمهورى متحد عربى بود که با پشتیبانى غیرمنتظره اعراب روبرو شد . اما شکست و فروپاشى این اتحاد در 1961 دوباره ناامیدى را براعراب چیره ساخت . جنگهاى اعراب اسرائیل نیز اعراب را براى مدتى به هم نزدیک کرد ، اما شکست اعراب در این جنگها نشان دهنده ناتوانى ملى گرایى عربى بود و ظهور اتحادیه هاى منطقه اى همچون شوراى همکارى خلیج فارس و شوراى همکارى عرب نیز نشان دهنده عدم موفقیت پان عربیسم و راهى براى گریز از چالش حاکمیت ملى و پان عربیسم بوده است . در هر صورت ، شکست پان عربیسم در کسب نتایج ملموس در طول قرن بیستم باعث شد که برخى از اندیشمندان عرب رسماً « پایان پان عربیسم » را اعلام کنند ( براى آشنایى بیشتر به منابع زیر مراجعه شود بررسى همگرایى اعراب با محوریت پان عربیسم » ، محمد کاظم آسایش طلب طوسى ، پایان نامه کارشناسى ارشد ، دانشکده روابط بین الملل وزارت امور خارجه ، 1378 ش - ناسیونالیسم عرب » ، مرتضى اسعدى ، نگاه نو ، ش 4 ( دى 1370 ) - گرایشهاى سیاسى در جهان عرب ، مجید خدورى ، ترجمه عبدالرحمن عالم ، تهران 1369 - اعراب چه مى خواهند ؟ ، فریدون هویدا ، ترجمه هوشنگ لاهوتى ، تهران 1371 ) بدیهى است چنین تفکرى با دیدگاه اسلامى و دینى که برترى نژادى را رد نموده و مومنان را فارغ از هر نژاد و رنگ و . . . برادر مى خواند « انما المومنون اخوه » ( سوره حجرات ، آیه 10 ) و مسلمانان را بدون در نظر گرفتن مشخصات قومى و نژادى امت واحده مى نامد « ان هذه امتکم امه واحده » ( سوره انبیاء ، آیه 92 و سوره مومنون ، آیه 52 ) و برترى و کرامت را نه به نژاد و رنگ وزبان بلکه به تقواى الهى مى داند و منادى « ان اکرمکم عند الله اتقاکم » ( سوره حجرات ، آیه 13 ) است ، به هیچ وجه سازگار نبوده و برخلاف آموزه هاى دینى و اسلامى است . (دانشنامه جهان اسلام , پان عربیسم ، محمدکاظم آسایش طلب طوسى {L= http://www.encyclopaediaislamic.com/madkhal2649dis?php. =L} 2 ) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه