آيا زمان نزول سوره ی انشراح، معلوم بود که اگر قبل از اعلام جانشيني حضرت علي ـ عليه السلام ـ بوده باشد، آيا مي توان «فانصب» را «پس نصب کن» معني کرد؟ با توجه به اين که اگر نگوييم تمام زندگي حضرت محمد ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ عبادت بوده است، با اطمينان مي توان گفت که پس از عزلت گزيني ايشان در غار حراء ، قبل از بعثت، اين چنين بوده است. و «فارغب» در آيه ی بعد هم با اين واقعه مهم بهتر درک مي شود؟

مفسران درباره ی زمان نزول سوره ی انشراح مطلبي بيان نکرده اند. اما درباره ی پرسش ديگر بايد گفت: الف) «انصب» اگر به فتح صاد باشد، به معناي خود را به تعب بينداز و جد و جهد کن، آمده است. (ب) «انصب» اگر به کسر صاد باشد، دستور به نصب کردن و بالا بردن و بر پا داشتن است. اگر مورد (الف) اول را در نظر بگيريم، يک اصل کلي و فراگير مطرح مي شود و هدف خداوند اين بود که پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ به عنوان يک الگو براي بشريت از اشتغال به استراحت بعد از پايان امور مهم باز دارد که غالب مفسران، معاني محدودي به عنوان مصداق امور مهم براي اين آيه ذکر کرده اند. از جمله اين که فارغ شدن از فرائض و پرداختن به نافله ها، فارغ شدن از امور دنيا و پرداختن به امور آخرت، فارغ شدن از واجبات و پرداختن به مستحبات حتي با توجه به اين معني بحث فارغ شدن پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ از رسالت و پرداختن به خلافت نيز مي تواند مطرح باشد. اگر مورد (ب) دوم را در نظر بگيريم در روايات متعددي اشاره شده است از جمله دانشمند معروف اهل سنت حافظ «حاکم حسکاني» به معناي نصب کن در نظر گرفته و نقل کرده از امام صادق ـ عليه السلام ـ که ايشان فرمودند: يعني «هنگامي که فراغت يافتي علي را به ولايت نصب کن». قرطبي نیز در تفسير خود از بعضي نقل کرده که این جمله به معناي نصب کن، آمده است. آلوسي در روح المعاني بعد از نقل اين سخن از بعضي از «اماميه» مي گويد: آن ها «فانصب» را با کسر «ص» خوانده اند، و به فرض که چنين باشد، دليلي بر اين نمي شود که منظور نصب علي بن ابي طالب باشد، سپس از زمخشري در کشاف نقل مي کند که اگر براي شيعه چنين تفسيري ممکن باشد، ناصبي ها (دشمنان امام علي ـ عليه السلام ـ ) نيز مي توانند آن را به عنوان دستور به«نصب» (بغض علي بن ابي طالب) تفسير کنند. اين مفسران چنين پنداشته اند که «شيعه» قرائت آيه را تغيير مي دهد، در صورتي که همين قرائت معروف و شناخته شده براي تفسير مزبور کافي است، زيرا مي گويد بعد از فراغت از امر مهمي مانند رسالت براي امر مهم ديگري مانند ولايت تلاش و کوشش کن و اين به عنوان يک مصداق، کاملا قابل قبول است. در قسمت دیگر سؤال که امور مهم کل زندگي پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ را تنها به عبادت خلاصه کنيم. حتي قبل از بعثت درست نيست. چون پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ قبل از بعثت نيز فعاليت هاي اجتماعي، اقتصادي داشته اند و در اين جا فارغ شدن از امر مهم و پرداختن به امر مهم ديگر خيلي محدود تر مطرح است و امکان دارد در يک مقطع کوتاه از زندگي پر برکت پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ اتفاق بيفتد. حديثي از امام صادق ـ عليه السلام ـ در مورد اين آيه آمده است که حضرت فرمودند: منظور از اين آيات که به پيامبر وحي شد، اين بود که هرگاه از امر رسالت و نبوتت فارغ شدي، پس امام علي ـ عليه السلام ـ را (به جانشيني خود) منصوب کن و با اين کار (منصب خلافت) به سوي پروردگارت تقرب بجوي. در اصول کافي درحديث طولاني از امام صادق ـ عليه السلام ـ آمده است در آن هنگام که پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ از مرگ خويش آگاهي يافت، خداوند به او وحي کرد که فاذا فرغت فانصب و الي ربک فارغب يعني اين که اکنون که فراغت يافتي (از امر رسالتت) پس پرچم و ميخ خود را محکم نصب کن و وصيتت را اعلام کن تا آن ها فضل و بزرگواري برتر تو را نسبت به خود را بانند. در نتيجه پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ (در روز غدير خم) فرمودند: هر کس من مولا و سرپرست او هستم علي مولا و سرپرست اوست. خدايا دوست بدار کسي که او را دوست مي دارد و دشمن بدار کسي را که او را دشمن بدارد و اين عبارت را سه بار تکرار کردند و فرمودند کسي را خداوند به جانشيني من بر انگيخته که خداوند و رسول را دوست مي دارد و خدا و رسول نيز او را دوست مي دارند و او فرد شجاعي است و اصحاب او نيز به شجاعت او واقفند. و پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ فرمودند: علي آقا و سرور مؤمنان مي باشند و علي ستون دين است و او کسي است (در هنگام گرفتن حق و کارزار) مردم ظالم را با شمشيرش به هلاکت مي رساند و حق با علي است و علي با حق است. و هم چنين در حديث معروف ثقلين فرمودند: من دو چيز را نزد شما مي گذارم مادامي که به آن دو تمسک بجويد گمراه نمي شويد آن دو يکي کتاب خدا قرآن و ديگر اهل بيت من مي باشند. اي مردم اين دو در کنار حوض کوثر به من برگردانده خواهند شد. پس مطالبه خواهم کرد از شما آن چه را در حق اين دو انجام داديد. یادکرد این نکته لازم و ضروری است که آیات قرآن کریم عام است و احاديث تفسيري برخی از مصاديق آن را بيان مي کنند. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه