جمهوری اسلامی ایران بر اساس اشتراکات دینی و منافع منطقه ای و جهان اسلام ، همکاری و همگرایی با کشورهای خلیج فارس را در صدر اولویت های سیاست خارجی خویش قرار داده ، و در این میان روابط ایران و عربستان سعودی به دلیل جایگاه مهم این دوکشور در جهان اسلام از اهمیت ویژه ای برخوردار است و علی رغم برخی موانع موجود ، شاهد گسترش روز افزون آن می باشیم . به طور کلی از نظر تاریخی می توان روابط ایران و عربستان را در چهار دوره قبل از انقلاب اسلامی، بعد از انقلاب اسلامی تا پایان جنگ تحمیلی، از پایان جنگ تحمیلی تا ۱۱ سپتامبر و از ۱۱ سپتامبر تاکنون تشریح کرد.

جمهوری اسلامی ایران بر اساس اشتراکات دینی و منافع منطقه ای و جهان اسلام ، همکاری و همگرایی با کشورهای خلیج فارس را در صدر اولویت های سیاست خارجی خویش قرار داده ، و در این میان روابط ایران و عربستان سعودی به دلیل جایگاه مهم این دوکشور در جهان اسلام از اهمیت ویژه ای برخوردار است و علی رغم برخی موانع موجود ، شاهد گسترش روز افزون آن می باشیم . به طور کلی از نظر تاریخی می توان روابط ایران و عربستان را در چهار دوره قبل از انقلاب اسلامی، بعد از انقلاب اسلامی تا پایان جنگ تحمیلی، از پایان جنگ تحمیلی تا 11 سپتامبر و از 11 سپتامبر تاکنون تشریح کرد. این چهار دوره که متأثر از شرایط جهانی، منطقه‌ای و عوامل تأثیرگذار درونی بوده نوع روابط متفاوتی را در پی داشته است و بعضاً از رفتار مسالمت‌آمیز رقابت‌جویانه در کسب رهبری منطقه‌ای در قبل از انقلاب اسلامی تا رفتار خصمانه در سال 1366 متغیر بوده است. در دنباله آن نوعی روابط مسالمت‌آمیز رو به گسترش تا همکاری و همگرایی منطقه‌ای بین دو کشور به ویژه بعد از 11 سپتامبر و تحولات جدید منطقه از جمله سقوط طالبان و صدام حسین حاکم بوده است.در چند سال اخیر روابط ایران و عربستان به واسطه مشترکات دینی ، فرهنگی و منطقه ای وپیدایش متغیرهای جدید ، دستخوش تحولاتی بی‌سابقه گشته است. عزم واراده مقامات ارشد دو کشور برای تعمیق روابط در همه زمینه‌ها به خوبی مشهود می باشد ؛ تماس‌های مستمر میان مقامات ایران و عربستان و دعوت رسمی ملک عبدالله از دکتر محمود احمدی نژاد برای انجام مناسک حج تمتع امسال ، حضور ریاست جمهور ایران جناب آقای احمدی نژاد در اجلاس سران شورای همکاری خلیج فارس در دوحه قطر ، همچنین دعوت رسمی ایشان از پادشاه عربستان برای دیدار از جمهوری اسلامی ایران ، روابط بازرگانی رو به رشد دو کشور ، همکاری گسترده در زمینه صادرات نفتی و سازمان اوپک و... ، همگی دلایل روشنی بر گسترش و تعمیق روابط دو کشور است. همچنین همکاریهای مناسب و خوبی میان ایران و عربستان در زمینه حل و فصل مسایل مشکلات جهان اسلام، لبنان، و کنفرانس اسلامی وجود دارد. رییس جمهوری اسلامی ایران و پادشاه عربستان همچنین بر ضرورت ادامه همکاری‌ها‌ی دو کشور در چارچوب سازمانهای منطقه ای و بین المللی نظیر اوپک و شورای همکاری خلیج فارس تاکید جدی دارند .از دیدگاه دفتر مطالعات سیاسی مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی ، ارتقاء و تقویت روابط ایران با عربستان قدرت چانه‌زنی دیپلماسی ایران را در مقابل غرب و آمریکا افزایش می‌دهد. و رفع برخی نگرانی‌های عربستان می‌تواند از طریق بالابردن قدرت چانه‌زنی دیپلماسی، منافع ملی کشور را بهتر تضمین و تامین کند. بدون تردید تقویت روابط تهران - ریاض می‌تواند در پیشبرد اهداف و تامین منافع ملی کشور موثر باشد و دو کشور تاثیرگذار جهان اسلام نیز همواره نشان داده‌اند که با تعامل موثر می‌توانند اختلافات فیمابین و مشکلات جهان اسلام را با سرعت بیشتری مرتفع سازند. ایران می‌تواند با هدف اعتمادسازی متقابل به عربستان پیشنهاد دهد که دو کشور سرمایه‌گذاریها و همکاریهای متنوع و مشترکی را در زمینه فعالیتهای هسته‌ای و موشکی داشته باشند. بررسی انعقاد پیمانهای دفاعی و نظامی متقابل در زمینه عدم تعرض و همکاریهای نظامی - امنیتی با عربستان، تقویت نقش سازمانها و مراکز مربوط به وحدت اسلامی به منظور کاهش تنشهای مذهبی، افزایش تعاملات علما، دانشگاهیان و فرهیختگان دو کشور خصوصا با تاکید بر نقش مذهب و مسایل فرهنگی، تاکید بر تهدیدات سیاسی - امنیتی مشترک ایران و عربستان و تلاش در جهت همکاری در زمینه‌هایی نظیر مبارزه با تروریسم، نیروهای القاعده و سلفی و ... از دیگر پیشنهادهای مرکز پژوهشها برای کاهش نگرانی‌ها و تعمیق و گسترش روابط ایران با عربستان است .علاوه بر مطالب فوق توجه به دو واقعیت مهم ذیل در بررسی روابط کنونی عربستان و ایران لازم است :1. تیره‌ کردن رابطه ایران و عربستان راهبرد اصلی دشمنان جهان اسلام خصوصاً اسرائیل است که از هر وسیله ای نظیر اختلافات مذهبی و نهدید و تطمیع هواداران نفوذی خود ، در جهت ایجاد و جلوگیری از اتحاد و انسجام کشورهای مهم اسلامی بهره می جویند . 2 . واقعیت دیگر آن است که برخی مقامات عربستان سعودی به دلیل تأثیر پذیری از عقاید وهابی و ضد شیعی ، به شدت نگران افزایش نفوذ ایران در منطقه بوده و نفوذ تهران را خطری برای قدرت پادشاهی اعراب در منطقه می‌دانند . از این‌رو به نظر می‌رسد در صورت سیطره چنین فضای مخربی بر دستگاه دیپلماسی عربستان ، اختلاف مذهبی از جمله عواملی است که می‌تواند زمینه همکاری‌های دو جانبه میان ایران و عربستان را تضعیف کند. که متاسفانه در مقاطعی شاهد بسط چنین رویکردی بر روابط عربستان با کشورمان می باشیم .جهت مطالعه بیشتر ر.ک :1ـ بهرام اخوان کاظمی، مروری بر روابط ایران و عربستان در دو دهه اخیر ، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، 1373.2- احمد حیدری عبدی،‌ “اتحادیه منطقه‌ای خلیج‌فارس؛ موانع و مشکلات شکل‌گیری”، مجله اطلاعات سیاسی و اقتصادی، سال چهاردهم، شماره 146ـ 145 ،مهر و آبان 1378. 3 - ابراهیم متقی، “شاخص‌ها و چالش های الگوی امنیتی یک قطبی در خلیج فارس”، فصلنامه راهبرد، شماره 10 تابستان 1375 .4 . محمد ستوده ، تحولات نظام بین الملل و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران ، قم : بوستان کتاب ، 1385 .5 . تحول روابط ایران و عربستان و تاثیر آن بر ژئوپلیتیک خلیج فارس ، محمد رضا حافظ نیا، دانشگاه تربیت مدرس .6 . علی محقق، اسناد روابط ایران و عربستان سعودی 1357-1304 ، تهران: وزارت خارجه، 1380.7 . محمد علی امامی ، عوامل تا ثیر گذار خارجی در خلیج فارس ، تهران: وزارت امور خارجه، 1383.8 . پیروز مجتهدزاده، “امنیت منطقه‌ای در خلیج‌فارس” ،اطلاعات سیاسی و اقتصادی، سال چهاردهم، شماره 145ـ146 مهر و آبان 1378 . (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد رهبری، کد: 2/100123493) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه