تخمین زمان مطالعه: 10 دقیقه
جریان اسلامی حزبالله ترکیه با تأثیرپذیری از انقلاب اسلامی در ایران و همسو با ایدههای آن شکل گرفت. این جریان با وجود این که کادر رهبری و بدنهاش از اهل تسنن بودند ولی با الهام از اندیشههای امام خمینی (ره) مسیر حرکت خود را تعیین کرد.
در 22 آوریل 2012 م. صدها هزار نفر از کردها در مرکز «دیاربکر»، بزرگترین شهر کردنشین ترکیه که در جنوب شرق این کشور قرار دارد، به مناسبت میلاد حضرت محمد (صلیاللهعلیهوآله) گرد هم آمدند. این رویداد توسط ائتلافی از سازمانهای غیردولتی وابسته به یک سازمان اسلامی سنی در ترکیه که به عنوان حزبالله شناخته میشود، برگزار شد. در واقع حزبالله با بسیج این تعداد از مردم نشان داد که توانمندی اجتماعی و سیاسی آن به شدت افزایش یافته است. توانمندی این گروه برای چنین قدرتنمایی به منظور بزرگداشت یک رویداد اسلامی نه تنها حزب «عدالت و توسعه» بلکه احزاب کرد سکولار مانند: حزب «صلح و دموکراسی» (ب. د. پ) و حزب «نظامی کارگران کردستان» (پ. ک. ک) را با چالش مواجه کرد.
مسئولیت جریان اسلامی حزبالله ترکیه در ابتدا بر عهدهی 4 عضو ارشد این سازمان به نامهای «منصور گوزل»، «ویدانکانکور»، «حسین ولیاوغلو» و «عبدالله دالار» بود؛ اما ریشهی شکلگیری حزبالله ترکیه به سال 1979 م؛ و زمانی باز میگردد که «حسین ولیاغلو» با تأسیس دفتری به نام «دفتر علم» جنبشی موسوم به «علمجیه» یعنی اهل علم را در شهر باتمان سازماندهی کرد و محلی شد تا جوانان اسلامگرا به این دفتر رفت و آمد کنند. اما با نقل مکان وی به دیاربکر در دههی 1980 م. حزب الله به یک جنبش تودهای تبدیل شد.
پس از مدت کوتاهی نفوذ این گروه در شهرهای دیاربکر، سیرت، اوروا، بنگول و دیگر شهرهای جنوب شرقی ترکیه افزایش یافت و متعاقب این شهرت، این جریان سیاسی - عقیدتی به نامهای «الفجر، التوحید، جیشالله، جنبش مردمی اسلامی و اتحادیهی متدینین ملی کردستان» نیز شناخته شد. هدف نهایی ولیاغلو ایجادیک حکومت اسلامی بر اساس قانون شریعت برای همهی مسلمانان و تشکیل حکومتی شبیه به حکومت حضرت محمد (صلیاللهعلیهوآله)بود. عمده سمپاتهای این گروه در ابتدا از کردها و متمرکز در منطقهی جنوب شرق ترکیه بود و این گونه بود که حزبالله کردی به عنوان رقیب (پ. ک. ک) که مدتها به عنوان تنها نمایندهی اقلیت کرد در ترکیه بود، مطرح شد.
در ماه ژوئن سال 1992 م. (پ. ک. ک) 10 تن از هواداران حزبالله را در روستای «یولاج» در استان دیاربکر به قتل رساند. این حمله باعث درگیری شدید بین دو سازمان شد که در آن حداقل 700-800 نفر کشته شدند. در نهایت، (پ. ک. ک) تلویحاً شکست خود را برای از بین بردن حزبالله پذیرفت و حملات خود را برضد این گروه متوقف کرد. اگرچه هیچگونه آتش بس رسمی و یا قرارداد صلح بین دو طرف منعقد نشد، اما در سال 1995 م. جنگ عملاً متوقف گردید. با آغاز به کار حزبالله ترکیه در اواخر سال 92، این گروه با چند تشکل اسلامی مانند گروه «منزلجیه» که منشعب از حزبالله ترکیه بود و «اهل بیت» نیز نامیده میشد، در رقابت بود.
حزبالله ترکیه با توجه به این که با الگوی جمهوری اسلامی ایران همسو است و مخالف جدّی تفکر وهابیت در منطقه است، میتواند در بعد فرهنگی و اجتماعی با سازماندهی جامعهی دینی ترکیه مسیر را برای مقابله با جریان وهابیت که به دنبال گسترش دامنهی نفوذ خود به مرزهای کشورهای اسلامی است، هموار کند.
اواخر دههی 90 و افزایش رو به رشد نفوذ حزبالله، منجر به افزایش فشار از سوی نیروهای امنیتی ترکیه و افزایش شدید دستگیری اعضای این سازمان در جنوب شرقی ترکیه شد. در ژوئن 1999 م. ولیاوغلو به استانبول نقل مکان کرد ودر 17 ژانویهی 2000 م. کشته شد. در حملهی پلیس به یکی از دفاتر حزبالله در شهر «بیکاز» در حومهی شهر استانبول، بایگانی سازمان کشف و ضبط شد. پس از این موج دستگیریها، بسیاری از اعضای سازمان به دست نیروهای دولتی ترکیه شکنجه و اعدام شدند و 940 نفر از اعضای حزبالله نیز در 44 استان ترکیه بازداشت شدند.2 سال پس از مرگ ولیاغلو، پلیس ترکیه نزدیک به 6000 نفر که گفته میشد از اعضای این سازمان بودند، بازداشت کرد.
اعضای حزبالله ترکیه اعتقاد راسخی به مفاهیم دینی به ویژه موضوع جهاد دارند و از سوی دیگر به شرایط امروز ترکیه به لحاظ دینی انتقاد زیادی وارد میکنند. در همین راستا و به منظور گسترش تفکر دینی در ترکیه این گروه بر روی تشکیل شبکهای منسجم از سازمانهای مردم نهاد متمرکز شد. بیشتر این تشکلها در جنوب شرقی ترکیه متمرکز است اما بسیاری از شاخههای آن نیز در غرب ترکیه فعالاند. حزبالله ترکیه در سال، کتابها و مجلات گوناگونی را منتشر میکند و حتی کتابفروشیهای مخصوص به خود را دارد.
حزبالله همچنین یک روزنامهی هفتگی، یک ایستگاه رادیویی، یک شبکهی تلویزیون ماهوارهای و نیز سایتهای متعدد وابسته به خود را اداره میکند. سازمانهای غیردولتی این گروه بیشتر در مناطق توسعه نیافته مشغول به فعالیتاند که کمک به فقرا، ارائهی آموزشهای دینی از طریق برگزاری دورههای قرآن و سازماندهی کنفرانسها و سمینارها در موضوعات مذهبی از جمله اقدامهای این تشکلهاست. این سازمان حتی در مسائل محلی مناطق تحت نفوذ خود نیز نقش میانجی را ایفا میکند؛ اختلافهای خانوادگی، اختلاف بر سر زمین و حق استفاده از آب و دشمنیهای دیرینه، از جمله این مسائل است.
با وجود محدودیتهای اعمال شده برای این فعالیتهای این گروه در سالهای گذشته، در چند سال اخیر علل و عواملی باعث از سرگیری فعالیت این حزب شده که عبارتاند از:
1. طرفداران این حزب در جنوب شرقی ترکیه فعالیت خود را ادامه دادند و از این حزب حمایت میکنند.
2. این حزب با انتخاب «عیسی التسوی» به عنوان رهبر وقت خود از خشونت دست کشید و در حالی که پیش از این به تبلیغات مکتوب چندان توجهی نمیکرد، در حال حاضر بهرهبرداری گسترده از رسانههای مکتوب و غیرمکتوب را آغاز کرده است تا در میان تودههای مردم جایگاه جدیدی یابد.
3. برخی از اعضای شاخهی نظامی و رهبران عالی این حزب به اروپا نقل مکان کردند و برخی دیگر از آنها به سوریه و شمال عراق رفتند.
4. بازداشت «عبدالله اوجلان» رهبر حزب کردستان در تقویت این اعتقاد که حزبالله ترکیه دارای نقش مهمی در سرکوب و محدود کردن فعالیت (پ. ک. ک) بوده است، مؤثر بود.
این شایعه مطرح بوده است که «حزب کارگران کردستان» رقیب حزبالله بود و محدود شدن فعالیت آن در نهایت به نفع حزبالله ترکیه شده است. در حال حاضر این حزب تلاش میکند به یک نیروی سیاسی تبدیل شود که با داشتن گرایش دینی، مایل است در زندگی سیاسی ترکیه مشارکت داشته باشد. در این بین تجربهی موفق حزب عدالت و توسعه نیز انگیزههای این گروه را برای فعالیت سیاسی به عنوان یک گروه اسلامی بیشتر کرده است.
5. دولت ترکیه قصد ندارد حزبالله را به طور کامل از صحنهی معادلهها بیرون کند. برخی تحلیلگران معتقدند آنکارا از این گروه به عنوان برگ برندهای برای مبارزه با سازمانهای شورشی کُرد در جنوب شرقی ترکیه استفاده میکند.
6. هنگامی که ترکیه در سال 2003 م. قانون عفو را برای اعضای حزب کارگران کردستان (پ. ک. ک) صادر کرد و 70 نفر از این گروه مسلح مشمول این قانون شدند، 95 نفر از اعضای حزبالله نیز آزاد شدند که بیشتر آنها به صفوف این گروه در ترکیه و اروپا پیوستند. در واقع به نظر میرسد در سطح بینالمللی حزبالله صفوف خود را در داخل ترکیه و اروپا بازسازی کرده است. این گروه از سال 2002 م. فعالیتش را در میان کردها در اروپا به ویژه در آلمان، هلند، سوئیس و اتریش افزایش داد و با ساخت مساجد، ضمن تشکیل شبکهای اجتماعی از کردهای مسلمان، شبکهای اروپایی نیز برای کسب منابع مالی از راه صدقات و زکات تشکیل داد.
همین اقدامهای موفق حزبالله در ترکیه و اروپا باعث گردید تا ایالات متحدهی آمریکا نگرانی زیادی از جانب این گروه احساس کند و از این رو به دنبال راهی برای مقابله با این گروه اسلامی و جهادی است. بسیاری از دستگاههای امنیتی آمریکا در سطح جهان اتفاق نظر دارند که در شرایط حاضر و با توجه به قدرتگیری حزبالله میبایست همکاری بیشتری میان دستگاههای اطلاعاتی اروپا، آمریکا و ترکیه برقرار شود تا بتوانند تصویر جامعی از تواناییهای حزبالله ترکیه به دست آورند.
حزبالله ترکیه و ایران
جریان اسلامی حزبالله ترکیه با تأثیرپذیری از انقلاب اسلامی در ایران و همسو با ایدههای آن شکل گرفت. این جریان با وجود این که کادر رهبری و بدنهاش از اهل تسنن بودند ولی با الهام از اندیشههای امام خمینی (ره) مسیر حرکت خود را تعیین کرد. این گروه که تحت تأثیر حزبالله لبنان قرار دارد با بهرهگیری از آموزههای اسلامی به دنبال تقویت جایگاه دین در ترکیه و انسجام بخشی به جامعهی متدینین این کشور میباشد. در واقع یکی از برنامههای محوری این گروه در کنار فعالیتهای اجتماعی و سیاسی، توسعهی دینمداری و توجه ویژه به دین، در درجهی اول میان مناطق تحت نفوذ و در مرتبهی بعد در بین سایر مناطق ترکیه میباشد.
حزبالله ترکیه با توجه به این که با الگوی جمهوری اسلامی ایران همسو است و مخالف جدّی تفکر وهابیت در منطقه است، میتواند در بعد فرهنگی و اجتماعی با سازماندهی جامعهی دینی ترکیه مسیر را برای مقابله با جریان وهابیت که به دنبال گسترش دامنهی نفوذ خود به مرزهای کشورهای اسلامی است، هموار کند. از سوی دیگر این گروه با رویکرد جهادی خود میتواند به عنوان اهرمی در برابر ناسیونالیسم کردی حزب کارگران کردستان (پ. ک. ک) که با اقدامهای ایذایی خود در برخی مقاطع، امنیت ملی کشورهای ایران و ترکیه را تهدید میکند، نقش مهمی ایفا نماید.
از سوی دیگر تقویت رویکردهای سکولار در جامعهی ترکیه ضرورت اقدامهای جمعی دینمدارانه نظیر برگزاری تجمعها و راهپیماییهای مذهبی را از سوی این گروه پر رنگترکرده است که برگزاری تجمع گستردهی صدها هزار نفری این گروه به مناسبت ولادت حضرت محمد (صلیاللهعلیهوآله) نمونهی روشنی از همین تلاشهاست. با توجه به رویکردهای اسلامگرایانه این گروه روند قدرتگیری آن در آینده میتواند منافع دو کشور ایران و ترکیه را به عنوان دو کشور همسایه در زمینههای اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و امنیتی تأمین کند.
با توجه به رویکردهای دینی حزبالله ترکیه به عنوان یک گروه کُرد همسو با جمهوری اسلامی ایران میتوان انتظار داشت این گروه با انسجام سازمانی بیشتر در برابر تفکرات ناسیونالیستی برخی گروههای کُرد تندرو نظیر (پ. ک. ک) که به دنبال جذب نیرو در میان اکراد میباشند، به مقابلهی تشکیلاتی پرداخته و با شکلدهی گروهها و سازمانهای وابسته به خود به جذب افراد با انگیزههای دینی و اسلامی اقدام کند و از این راه مانعی بر سر راه فعالیت با گرایشهای ناسیونالیستی ایجاد نماید.
به هر روی به نظر میرسد با توجه به ظرفیتهای موجود در حزبالله ترکیه و همسویی آن با رویکردهای جمهوری اسلامی، اهمیت این نکته آشکارتر میشود که ایران میتواند با بهرهگیری از توانمندیهای این گروه اسلامی سنی ولی متأثر از تفکرات شیعی، زمینهای را فراهم کند تا از بروز تهدیدهای محتمل بر ضد منافع ملی ایران جلوگیری شود. از سوی دیگر ایران با حمایتهای مادی و معنوی خود از این سازمان اسلامی میتواند امکان رشد و تأثیرگذاری آن را به عنوان یک گروه اسلامی و نه یک گروه کرُد در جامعهی ترکیه فراهم کند.(*)
*حسن اشرفی، کارشناس مسائل ترکیه/ برهان/۱۳۹۱/۳/۱۶ . .
پرسمان دانشگاهیان
تماس با ما
آدرس : آزمايشگاه داده کاوي و پردازش تصوير، دانشکده مهندسي کامپيوتر، دانشگاه صنعتي شاهرود
09111169156
info@parsaqa.com
حامیان
همكاران ما
کلیه حقوق این سامانه متعلق به عموم محققین عالم تشیع است.