علت نام گذاری سوره حمد چه بود؟

نامگذاری سوره ها: بیشتر دانشمندان علوم قرآن عقیده دارند که نام های سوره های قرآن کریم توقیفی است و اجتهاد را در آن نقشی نیست و برای مستدل ساختن دیدگاه خویش به احادیثی از رسول خدا(ص) استناد می جویند که در آنها نام سوره ها مذکور است چنان که در حدیث مشهوری آمده است که آن حضرت به محض نزول آیه یا آیاتی فرمان می داد که آن را در جایگاهش در فلان سوره بنویسند (معرفت، محمد هادی، علوم قرآنی، مؤسسه التمهید، ص 112 ؛ حجتی، محمد باقر، تهران، دفتر نشر اسلامی، 1376، چاپ نوزدهم، ص 98). پس از وفات پیامبر اکرم(ص) در طی مرور زمان، هر سوره و حتی بسیاری از آیات به خاطر خصوصیات و مزایا و یا به جهت مشتمل شدنشان بر موضوع خاصی دارای عناوینی و اسم های دیگری از جانب دانشمندان شدند. البته به نظر علامه طباطبایی بسیاری از نام های سوره ها، در زمان پیامبر اکرم بر اثر کثرت استعمال تعیین پیدا کرده و هیچ گونه جنبه توقیف شرعی ندارد. ایشان در رابطه با نامگذاری سوره های قرآنی معیارهای زیر را ارایه دادند: 1. تسمیه سوره را گاهی با اسمی که در آن سوره واقع شده یا با موضوعی که در آن سوره از آن بحث شده در نظر می گیرند مثلا نامگذاری سوره حمد به اعتبار شکرگزاری است که در آیه دوم این سوره آمده است و سوره نساء به اعتبار بیان احکام زنان در آن و سوره مائده به لحاظ سخن رفتن از مائده آسمانی در آن و سوره انعام به جهت سخن از چهارپایان و سوره نحل به علت تکیه بر زنبور عسل و سوره نمل به خاطر به میان آمدن مورچگان در آن است. 2. گاهی جمله ای از اول سوره را معرف و نام آن سوره قرار می دهند چنان که گفته می شود سوره «اقرا بسم ربک»، «انا انزلناه» و «لم یکن» و نظایر آنها. 3. گاهی با وصفی که سوره دارد به معرفی آن می پردازند. مثلا سوره حمد به مناسبت این که در اول قرآن گذاشته شده فاتحه الکتاب و به مناسبت هفت آیه بودنش سبع مثانی نامیده می شود و یا سوره «قل هو الله» به لحاظ این که مشتمل بر توحید خالص است سوره اخلاص و به جهت این که خدای تعالی را توصیف می کند «سوره نسبه الرب» نامیده می شود. 4. گاهی تسمیه سوره به لحاظ نوع حروف مقطعه موجود در آن است مانند: سوره «ق، ص، حمسق» و... حاصل سخن این که درباره نام گذاری سوره بایستی گفت این عمل به صورت طبیعی شکل گرفته و نمی توان گفت به دستور رسول الله(ص) می باشد و برای همین نکته است که بسیاری از سوره ها بیش از یک اسم دارند مانند بقره آل عمران نحل توبه غایشه و... برای آگاهی بیشتر ر.ک: 1. طباطبایی، محمد حسین، قرآن در اسلام، ص 147، دفتر انتشارات اسلامی 2. زرکشی البرهان فی علوم القرآن، ج 1، ص 339، انتشارات دارالکتب العلمیه ترتیب سوره ها: درباره نظم و ترتیب سوره ها، میان اهل نظر اختلاف است. سید مرتضی علم الهدی و بسیاری از محققان، بر آنند که قرآن همچنان که هست، در زمان حیات پیامبر اکرم(ص) شکل گرفته است. اما بیشتر تاریخ نویسان براساس روایات وارد شده در این باره، بر آنند که جمع و ترتیب سوره ها پس از وفات پیامبر اکرم(ص) به دست اصحاب ایشان صورت گرفت (معرفت، محمد هادی، تاریخ قرآن، انتشارات سمت، ص 84). .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه