لطفاً تعريف شئ مرکب را ذکر کنيد. چرا مرکب، به اجزاء خود نياز دارد؟ آيا در مورد خدا که داراي صفات زياد و متعددي است، اين صفات، به عنوان اجزاء محسوب نمي شوند؟ آيا خدا به اين صفات نياز ندارد؟ و در نتيجه آيا خدا مرکب نيست؟

از لحاظ عقلي وقتي مي‌توانيم بگوئيم دو موجود داريم که بين اين دو موجود تفاوت و فرقي باشد و الاّ اگر اين دو از همه لحاظ شبيه يکديگر باشند ديگر دوئيت معنايي ندارد. با اين بيان هيچ فردي در عالم پيدا نمي شود که از همه لحاظ شبيه فرد ديگري باشد براي تشبيه معقول به محسوس دو فرد اگر در همه موارد به هم شبيه باشند چه از لحاظ رنگ و مو و ظاهر و... باز هم مي بينيم ممکن است در مکان يا زمان يا امور معنوي با هم فرق داشته باشند منظور آن است که اگر ما يک دوئيت فرض کنيم بي شک از وراي آن تعدّد حاصل خواهد شد. و به عبارت ديگر هيچ دو مثل همي که کاملا و از همه لحاظ و با توجه به همه جوانب شبيه هم باشند در عالم يافت نمي شود. با اين حساب فرض وجود تعدد خدا بدين معناست که دو خداي مفروض در اصل خدا بودن مشترک باشند و از جهت آن که دو خدا هستند از يکديگر تمايزي داشته باشند تا قابل تشخيص باشند. نتيجه فرض بالا آن است که هر يک از دو خداي مفروض داراي يک وجه اشتراک و يک وجه امتياز (تمايز) باشند. بنابراين لازم مي آيد که ذات آنها از دو جزء ترکيب يافته باشد: 1. جزء مشترک با خداي مفروض ديگر؛ 2. جزء مختص و اين به معناي ترکيب ذاتي آنهاست در حالي که گفتيم ذات الهي از هر گونه ترکيبي مبرّاست. سئوال دوم: دو حيثيت ما به الاشتراک و ما به الامتياز در واقع دو جزء نتيجه گرفته شده است دليل آن چيست؟ با توجه به مطالب فوق اگر دو خدا وجود داشته باشد مسلما اين دو خدا کاملا شبيه هم نخواهند بود چون گفته شد که اگر دو موجود از همه لحاظ به يکديگر شبيه باشند در واقع دو موجود نخواهند بود. بنابراين تفاوت ها و شباهت هايي بين اين دو خدا وجود خواهد داشت تفاوت يعني اينکه هر يکي از کمالاتي برخوردار است که ديگري فاقد آنهاست و شباهت به اين معناست که در بعضي از کمالات مانند يکديگرند پس هر يک داراي يک جزء ما به الاشتراک و يک جزء ما به الافتراق خواهند بود و به عبارت ديگر هر کدام داراي بعضي کمالات و فاقد بعضي ديگر است پس در نتيجه مرکب و داراي جزء مي باشد يک جزء فقدان و يک جزء وجدان. حال چرا چنين چيزي درباره خداوند محال است؟ علامه طباطبائي مي فرمايند: اگر براي واجب الوجود جزئي باشد حتما جزء در وجود مقدم بر وجود واجب الوجود بوده و واجب در وجود، توقف بر آن جزء دارد زيرا بديهي است که جزء مقدم بر کل در وجود بوده کل در وجود متوقف بر جزء مي باشد در حالي که مي دانيم متأخر بودن واجب و توقف آن بر غير خودش محال و ممتنع مي باشد. زيرا با واجب الوجود بودنش نمي‌سازد. سئوال سوم: اساساً تعريف شئ مرکب را ذکر کنيد؟ و چرا مرکب به اجزاء خود نياز دارد. به طور کلي شئ مرکب شئ اي است که داراي اجزاء باشد چه اين اجزاء ماده و صورت باشند چه جنس و فصل. يعني آنکه مرکب يا مرکب از اجزاء خارجي (ماده و صورت) است و يا مرکب از اجزاء عقلي (جنس و فصل) مهم ترين ويژگي شئ مرکب آن است که اجزاء آن به هم مرتبط و وابسته هستند زيرا در غير اين صورت شئ مرکب از هم متلاشئ شده و پراکنده مي شود براي مثال اگر انسان را به عنوان يک شئ مرکب در نظر بگيريم براي زندگي، محتاج به اجزاي خود (مثلا قلب و کليه و دست و پا و...) است و البته اين امري طبيعي است که مرکب باجزاء خود نيازمند است زيرا جسم مرکب براي اينکه مرکب بماند و اتصال بين اجزائش برقرار باشد نياز به يک هماهنگي و ارتباط بين اجزاء خود دارد. سئوال چهارم: آيا صفات خدا به عنوان اجزاء محسوب نمي شوند. براي خدا دو دسته صفت ياد مي شود: صفات سلبي و صفات ثبوتي. صفات سلبي يا جلال به آن صفاتي گفته مي شود که خداوند عاري از آنهاست مثل قابل رؤيت بودن و جسمانيت و جهل و ترکيب و نياز به خواب و خوراک داشتن و محل حوادث بودن و... صفات ثبوتي و يا جمال آن دسته از صفاتند که حاکي از کمال خدايند اين دو نوع صفات را مي توان مرتبط با هم دانست يعني خداوند همه کمالات را دارد و بنابراين هيچ نقص و عيبي ندارد. صفات خدا در يک تقسيم ديگر به ذاتي و فعلي تقسيم مي شوند صفات ذاتي آن صفاتي اند که به ذات خدا مربوط مي شوند. اين دسته از صفات، ذاتي خدايند و از ذات او تفکيک ناپذير، مثل علم و قدرت. و صفات فعلي، صفاتي اند که به افعال خدا مربوط هستند اين دسته از صفات منتزع از فعل خدايند و به اعتبار موضوع فعل او انتزاع مي شوند البته همه صفات خدا عين ذات اويند و از خارج به او ملحق نمي شوند با اين تفاوت که صفات ذاتي همواره عين ذاتند و صفات فعلي بسته به تحقق فعل هستند و ناشي از ذات، مثل خالقيت و رازقيت و... . اينکه مي گوئيم صفات خدا جزو اجزاء او محسوب نمي شوند تحت عنوان يکي از مراتب توحيد يعني توحيد صفاتي گفته مي شود. توحيد صفاتي آن است که خداوندي که واجد همه صفات کمال است همه صفات کمال او در مرحله تحقق و خارجيّت عين هم و عين ذاتند، او ذاتي دارد که در عين واحد بودن همه صفات کمال را دارد. توانايي، دانايي، حکمت، غنا، صفات کمالي خدايند ولي زايد بر وجود خدا نيستند بلکه عين وجود او مي باشند چه اينکه فراهم آمدن ذات خدا از چند صفت و يا وجود چند صفت متمايز غير از ذات در خدا مستلزم ترکيب در ذات اوست و چنين چيزي حکايت از نياز خدا به چند صفت دارد و اين با ذات بي نياز خدا سازگار نيست به عنوان مثال و تشبيه معقول به محسوس مي گوئيم شايد بتوان از يک کوزه آب، هزاران قطره آب گرفت اما وقتي اين قطره ها را به آب کوزه بر گردانيم باز جزو همان آب کوزه مي شوند بنابراين هيچ وقت نمي گوئيم مثلا هزاران قطره آب در کوزه بلکه مي گوئيم آب در کوزه همينطور اسماء الهي متجلّي از کنه ذات حقّند و هيچ ترکيب و تفصيلي در ذات حق وجود نخواهد داشت. سئوال: آيا خدا به اين صفات نياز ندارد؟ با استفاده از مطالب بالا وقتي معلوم شد که صفات، اجزاء خداوند محسوب نمي شوند مي گوئيم پاسخ منفي است زيرا اصولا صفات خداوند چيزي جدا از ذات او نيستند كه خداوند به آن‌ها نيازمند باشد. حال به اينجا مي‌رسيم که اگر دو خدا داشته باشيم، اين دو خدا داراي دو مشيت خواهند بود و در نتيجه هر موجودي دو وجود خواهد داشت و چون چنين چيزي امكان ندارد در نتيجه يا هيچ موجودي نخواهد بود و يا اينکه يک موجود خواهد بود زيرا دو وجود کاملا شبيه به هم يک موجودند در صورت اول به پاسخ سوال مي رسيم و در صورت دوم فرض تعدد خدايان باطل مي شود. سئوال: دليل نتيجه گيري کامل بودن يک واجب الوجود و ناقص بودن ديگري از تعدد خدايان چيست؟ اگر دو خدا فرض کنيم طبق جواب سئوال اول لازم است که اين دو خدا باهم فرق داشته باشند زيرا اگر هيچ تفاوتي در ميان نباشد فرض دو خدايي منتفي است بنابراين اين فرق به دو صورت بيان مي شود يا اينکه يک خدا کامل مطلق و ديگري ناقص است و يا اينکه هر ناقصند به گونه اي که برخي از کمالات يکي را ديگري فاقد باشد و بالعکس. در صورت اول فرض تعدد خدا باطل است زيرا موجود ناقص نمي‌تواند خدا باشد. پس مي ماند فرض دوم که هر دو ناقص باشند. در اين فرض نيز هر چند دو موجود قابل تصور است ولي ديگر هيچ يك از اين دو موجود خدا نيستند زيرا كه ممكن الوجودند. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه