چرا در بسم الله الرحمن الرحیم از دو صفت رحیم ورحمن استفاده شده نه از صفات دیگر

با توجه و دقت در معنای رحمن و رحیم و کاربرد های آن در قرآن کریم می توان گفت: وجود ویژگی رحمت به عنوان اصل اساسی در کارهای خداوند، باعث استفاده از دو صفت رحمن و رحیم، و مقدم شدن آنها بر سایر اوصاف شده است.توضیح این که: رحمن و رحیم مشتق از رحمت است. و رحمت یعنی تفضّل و احسان و رفع جاجتِ حاجتمند کردن و کمال دیگران را طلب نمودن و گستردن چتر حمایت بر سر دیگران و رساندن آنها به مطلوب. و«الله» که وجود واجب و مستجمع جمیع صفات کمال است با خلقت موجودات و از جمله انسانها با تفضّل و احسان و رفع جاجتِ کردن آنها، به کمال و مطلوب رسیدنشان را خواسته، و همه ی مراحل، مراتب، ابزارها و زمینه سازیهای این کار را فراهم فرموده است، و جلوه های رحمت خدا در نظام تکوین، نظام تشریع و نظام آخرت به خوبی قابل درک و مشاهده است.پس ذکر صفت «رحمن» و «رحیم» بعد از اسم جلاله ی «الله» در «بسم الله الرحمن الرحیم» نشانه ی تفضّل و احسان الهی و رفع جاجتِ موجودات و کمال طلبی برای آنان و رساندن آنها به مطلوبشان است!، و هیچ کلمه ای غیر از رحمن و رحیم گویای این ویژگی در خداوند نیستند . (دقت کنید) دو گونه نگرش به رحمت الهی: به دو گونه نگرش می توان به رحمت الهی نگریست: گونه نخست ملاحظه ی عنایت بارى تعالى از جهت فاعلى صرف و بدون لحاظ جهت قابلى است. در این مرتبه رحمت و فیاضیت حق تعالى نسبت به همه (عموم) ممکنات مساوى است زیرا او «تام الفاعلیه» است و هیچ بخل و کمبودى در افاضه ندارد؛ که کلمه ی «رحمن» ملهم این معنا است.نگرش دوم ملاحظه رحمت حق تعالى با توجه به شرایط قابلى و پذیرش فیض است. در این مرحله قطعاً قابلیت ها متفاوتند و عنایت حق تعالى نیز نسبت به هر موجود(خاص) ى متناسب باپذیرش و قابلیت قابل مى باشد؛ که کلمه ی«رحیم» حاوی این پیام است. دو قسم رحمت: طبق ملاحظه ی مطلب فوق و آیات و روایات، بطور کلی رحمت الهی را می توان به دو قسم رحمت عام و رحمت خاص تقسیم کرد. که صفت «رحمان» ناظر به رحمت عام خداوند است و صفت «رحیم» اشاره به رحمت خاص پروردگار دارد . رحمت عام، شامل حال همه ی موجودات می شود؛ حتی انسان کافر و گنه کار نیز از رحمت عام الهی بی نصیب نیستند؛ هم چون نعمت حیات و زندگی که شامل حال هم کافر می شود و هم مؤمن. ولی رحمت خاص الهی تنها شامل بندگان صالح و شایسته ی حضرت حق تعالی در دنیا و آخرت می شود. منظور از رحمت خاص الهی در دنیا، یعنی حیات طیبه و زندگی کردن در صراط مستقیم و در آخرت، رسیدن به بهشت و رضوان الهی است. فرق رحمان و رحیم: در فرق بین رحمان و رحیم موارد زیر هم گفته شده است:الف. رحمان بر وزن فَعلان صیغه مبالغه است و بر کثرت و بسیاری رحمت دلالت می کند ولی رحیم بر وزن فعیل صفت مشبّهه است که بر ثبات و بقاء لا ینقطع و دائم بودن رحمت دلالت می‌کند. ب. رحمان از اسماء مختص خداوند است و در مورد غیر خداوند استعمال نمی‌شود (اگر 57 مورد کلمة رحمان را که در قرآن آمده است بررسی نمائیم این حقیقت به دست می آید.) ولی رحیم در مورد غیر خداوند هم استعمال می‌شود چنان که درباره پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در سوره ی توبه 9، آیه ی128آمده است: « بالمؤمنین رؤوف رحیم». امام صادق (علیه السلام) فرمودند:«اَلرحمانُ، اسمٌ خاص لِصفَه عامَّه، والرحیمُ، اسمُ عام لصفه خاصّه».ج. در روایات فرق رحمان و رحیم این چنین بیان شده است: از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که فرمودند: «والله اله کل شیء، الرحمن لجمیع خلقه؛ الرحیم بالمؤمنین خاصه؛ خداوند، خدای همه چیز است، رحمانیت او برای تمام مخلوقات و رحیمیت او مخصوص مؤمنین است». ( ر. ک: کافی، توحید صدوق، تفسیر عیاشی). پایان سخن:سخن خود را با حدیث پر معنى و گویایى از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) پایان مى دهیم آنجا که فرمود: «ان للَّه عز و جل مائة رحمة، و انه انزل منها واحدة الى الارض فقسمها بین خلقه بها یتعاطفون و یتراحمون، و اخر تسع و تسعین لنفسه یرحم بها عباده یوم القیامة!؛ خداوند بزرگ صد باب رحمت دارد که یکى از آن را به زمین نازل کرده است، و در میان مخلوقاتش تقسیم نموده و تمام عاطفه و محبتى که در میان مردم است از پرتو همان است، ولى نود و نه قسمت را براى خود نگاه داشته و در قیامت بندگانش را مشمول آن می سازد».جهت اطلاع بیشتر ر. ک:- تفسیر المیزان، ج1، ذیل تفسیر بسمله.- تفسیر تسنیم، ج1، ذیل تفسیر بسمله.- تفسیر نمونه، ج 1، ذیل تفسیر بسمله. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه