علت اینکه مراجع و بیشتر علما حتی در ایام شهادت اهل بیت(ع) پیراهن سیاه نمی پوشند، چیست؟

معلوم نیست این بررسى جامعى باشد ، گرچه ما هم موافقیم که این موضوع نمود عملى بهترى داشته باشد ، لکن حزن قلبى مهمتر از نماد ظاهرى است ، گرچه حفظ نمادها هم کار مطلوبى است . پوشیدن لباس سیاه مطلقا کراهت دارد مگر براى شعائر اسلامى مثل عزاى امام حسین ( ع ) که کراهت را از بین مى برد 1 درابتداباید گفت رنگ برگزیده و انتخاب اول اسلام ، رنگ سفید است که امام باقر ( ع ) مى‌فرماید : « هیچ لباسى بهتر از لباس سفید نیست » . ( رى‌شهرى ، میزان‌الحکمه ، ج 8 ، ص . 472 ) بعد از رنگ سفید ، رنگ‌هاى زرد و سبز از طرف اولیاى دین توصیه شده و رنگ‌هاى برگزیده اسلام است . از نظر اسلام ، رنگ زندگى ، حیات ، حرکت و تلاش رنگ سفید است و آرامش بعد از تلاش و کوشش در رنگ سیاه ( شب ) مى‌باشد . رنگ سیاه ( همان رنگ شب ) ، موجب آرامش مى‌شود و انسان را از خستگى و رنج روز - که در پى تلاش و کوشش به آن دچار گشته است - پناه مى‌دهد و آرام مى‌سازد . ( نذیر الحمدان ، . 2002 ) خداوند نیز در قرآن ، سیاهى شب را مایه آرامش و روشنایى روز را زمینه تلاش ذکر کرده است . قصص ( 28 ) ، آیه 73 اسراء ( 17 ) ، آیه 17 فرقان ( 25 ) ، آیه 47 یونس ( 10 ) ، آیه . 67 ازاین رو , نگاه آغازین اسلام به رنگ سیاه ، یک نگاه منفى است و هرگز آن را در حالات عادى و زمینه‌هاى روزمره زندگى ، به عنوان یک رنگ برنمى‌گزیند ولذا در بعضى از روایات ( در باب لباس نمازگزار ) آمده است : پوشیدن لباس سیاه غیر از عبا ، عمامه و کفش ، مکروه است . و آن را رنگ شیطان و فرعون و نماد طغیان‌گرى ، ظلم و ظلمت معرفى مى‌کند و مى‌فرماید : « لباس سیاه نپوشید که لباس فرعون است » ( . بحارالانوار ، ج 83 ، ص . 248 ) از سوى دیگر , عباسیان که در طول قیام داعیه خونخواهى شهداى اهل بیت ( ع ) داشته‌اند و وقتى به قدرت رسیدند ، دولت خود را دولت آل محمد ( ص ) و ادامه خلافت على بن ابى طالب ( ع ) خواندند ، لباس سیاه را براى نشان دادن تداوم ماتم و اندوه‌شان در فقدان عزت پیامبر و مصائب اهل بیت ( ع ) انتخاب کردند . ( . ک : ابن ابى الحدید ، شرح نهج البلاغه ، ج 7 ، ص 172 حسن ، ابراهیم ، تاریخ الاسلام ، ج 1 ، ص 408 و ج 2 ، ص 447 - . 448 ) براساس منابع تاریخى ، پس از قتل فجیع زید و یحیى ، آتش خشم مردم علیه رژیم اموى زبانه کشید و در خراسان بزرگ آن روز ، شهرى باقى نماند که مردمش ، لباس سیاه نپوشیده باشند . قیام ابومسلم و ظهور سیاه جامگان عباسى نیز دقیقاً در همین دوره حساس تاریخى صورت گرفت . بنى عباس که در بحبوحه قیام زید و یحیى خود و پیروان خویش را از معرکه و جنگ بابنى امیه و خطرات ناشى از آن برکنار داشته بودند ، اوضاع و شرایط را جهت بهره‌بردارى مناسب دیدند و به بهانه خونخواهى شهداى مظلوم کربلا و زید و یحیى ، پرچم سیاه و سیاهپوشى را ابزار اعلام عزاى شهداى اهل بیت ( ع ) ساختند و با این ترفند دوستداران اهل بیت ( ع ) را پیرامون خود گرد آوردند و براى آنکه این تبلیغ ظاهرى را در اذهان مردم زنده نگه دارند ، پس از به قدرت رسیدن ، سیاهى پرچم و لباس را شعار همیشگى خویش ساختند . به دلیل همین فریبندگى ظاهرى بود که امام صادق ( ع ) و دیگر ائمه ( ع ) به رنگ و لباس سیاه خرده مى‌گرفتند یعنى مخالفت امام در این موارد ، به سیاهپوشى رسمى و خاصى که از سوى بنى عباس تحمیل شده و نماد بستگى و اطاعت از حکومت ستمگران به شمار مى‌آمد ، ناظر است نه سیاهپوشى در عزا و ماتم به ویژه مصائب اهل بیت ( ع ) . ( نگا : سیاهپوشى در سوگ ائمه نور ، ص 195 - . 200 ) لازم به یاد آور ى است که رنگ سیاه در مکتب اهل بیت ( ع ) ، فقط و فقط در مصایب و سوگوارى‌ها مورد استفاده قرار گرفته است یعنى ، یک انتخاب نادر و استثنایى بوده است و نه انتخابى همیشگى . بنابر نقل ابن ابى الحدید ، امام حسن ( ع ) در سوگ امیرالمؤمنان على ( ع ) جامه سیاه برتن کرد و با همین جامه به میان مردم آمد و براى آنان خطبه خواند . ( ابن‌ابى‌الحدید ، شرح نهج البلاغه ، ج 16 ، ص . 22 ) در رابطه با پوشیدن لباس سیاه در عزاى ابا عبداللّه الحسین ( ع ) روایت شده است : « وقتى امام حسین ( ع ) شهید شد زنان بنى‌هاشم لباس سیاه پوشیدند و امام زین‌العابدین ( ع ) براى آن‌ها طعام تهیه مى‌کردند » ، 2 . از این روایت گرچه امر به پوشیدن لباس در عزاى ابا عبداللّه ( ع ) استفاده نمى‌شود ولى معلوم مى‌گردد که کار جایزى است چون امام زین‌العابدین ( ع ) کار زنان بنى‌هاشم را نهى نفرموده و امضاء فرموده است و شاید از آن تاریخ این کار به صورت یک سنت و رسم بین شیعه در ایام عزاى ائمه در آمده است و علاوه این یک سنتى است که حتى در مسیحیت و اقوام دیگر هم معمول است که در مجالس عزا ، لباس سیاه مى‌پوشند و از نظر جامعه‌شناسى هم یک سمبل شناخته شده است . از همین رو ، است که شیعیان وارادتمندان به اهل بیت ( ع ) در دهه اول محرم ، آخر صفر ، ایام شهادت امیرمؤمنان ( ع ) و فاطمه زهرا ( س ) و نظایر آن ، جامه مشکى مى‌پوشد و در و دیوار و کوى و برزن را سیاه‌پوش مى‌کند . چراکه قرآن و روایات ، دوستى خاندان رسول اکرم ( ص ) را بر مسلمانان واجب کرده‌اند . ( شورى ( 42 ) ، آیه : 23 هود ( 11 ) ، آیه 29 میزان الحکمه ، ج 2 ، ص . 236 ) دوستى لوازمى دارد و محبّ صادق کسى است که شرط دوستى را - چنان که باید و شاید - به جاى آورد . یکى از مهم‌ترین لوازم دوستى ، همراهى و همدلى با دوستان در غم‌ها و شادى‌ها است . از این رو ، احادیث بر برپایى جشن و سرور در ایام شادى اهل بیت ( ع ) و ابراز حزن و اندوه در مواقع سوگ آنان تأکید ورزیده‌اند . حضرت على ( ع ) مى‌فرماید : شیعه و پیروان ما در شادى و حزن ما شرکت دارند ( بحارالانوار ، ج 44 ، ص . 287 ) امام صادق ( ع ) نیز فرمود : « شیعتنا جزء منا خلقوا من فضل طینتنا ، یسوؤهم ما یسوءنا یسرّهم ما یسرُّنا . . . » ( طوسى ، امالى ، ص . 305 ) « شیعیان ما پاره‌اى از خود ما بوده و از زیادى گل ما خلق شده‌اند ، آنچه ما را بدحال یا خوشحال مى‌سازد ، آنان را بدحال و خوشحال مى‌گرداند . » این وظیفه عقلانى و شرعى ایجاب مى‌کند که در ایام عزادارى اهل بیت ( ع ) حزن و اندوه خود را در گفتار ( اشک و آه و ناله و زارى ) ( در این خصوص نگا : چشمه فیض . ) رفتار ( کم خوردن و کم آشامیدن ) ص 157 - 159 ) این روایت باید براى ما تأمل برانگیز باشد و حتى پوشاک ( پوشیدن لباسى که از حیث جنس و رنگ و نحوه پوشش در عرف حکایتگر اندوه و ناراحتى است ) آشکار سازیم . البته رنگ سیاه ، از جهات گوناگون ، آثار و خواص مختلف دارد و به اعتبار هر یک از این خواص ، در مورد یا مواردى خاص ، به کار مى‌رود . رنگ سیاه از جهتى رنگ پوشش است رنگ هیبت و تشخص است . به همین سبب ، لباس رسمى شخصیت‌ها سیاه یا سرمه‌اى سیر است . در نقل‌هاى تاریخى موارد فراوان مى‌توان یافت که براى نشان دادن هیبت و تشخص فرد ، گروه ، حکومت یا مسأله‌اى از این رنگ استفاده شده است . پیغمبر ( ص ) هنگام فتح مکه عمامه سیاه بر سرداشت و این لباس هیبت و لباس دولت است . » ( ابن اثیر ، الکامل ، ج 9 ، ص 114 ) یکى دیگر از خواص و آثار رنگ سیاه ، آن است که این رنگ به صورت طبیعى ، رنگى حزن آور و دلگیر و مناسب عزا و ماتم است . از همین رو ، بسیارى از مردم جهان از این رنگ براى اظهار اندوه در مرگ دوستان و عزیزان خود سود مى‌جویند . البته انتخاب رنگ سیاه در ایام سوگوارى ، علاوه بر نکته فوق ، علتى منطقى - عاطفى نیز دارد . آنکه در ماتم عزیزان خویش جامه سیاه مى‌پوشد و در و دیوار را سیاهپوش مى‌کند ، بااین عمل مى‌خواهد بگوید و بفهماند : عزیز از دست رفته ، مایه روشنى چشم و فروغ دیدگانم بود و دفن پیکرش در دل خاک به سان افول ماه و خورشید در چاه مغرب ، پهنه حیات و زندگى را در چشمم تیره و تار ساخته و زمین و زمان را در سیاهى و ظلمت فرو برده است . این مطلب شواهد گوناگون دارد . حضرت زهرا ( س ) هشت روز پس از رحلت حضرت رسول ( ص ) ، بر مزار آن حضرت فریاد برآورد : « اى پدر ، تو رفتى و با رفتن تو دنیا روشنى‌هاى خویش را از ما برگرفت و نعمت و خوشى‌اش را از ما دریغ کرد . جهان ، به حسن و جمال تو ، روشن و درخشان بود [ ولى اکنون با رفتن تو ] روز روشن آن سیاه گشته و تر و خشکش حکایت از شب‌هاى بس تاریک دارد . . . و حزن و اندوه ، همواره ، ملازم ما است . . . » ( بحارالانوار ، ج 43 ، ص 174 - . 180 ) یاد آورى این نکته لازم است که پذیرش « تأثیر رنگ‌ها » به این معنا نیست که رنگ‌ها در انسان تأثیرى شدید دارند و سریع بر جهت‌گیرى ذهنى و رفتارى افراد مؤثر واقع مى‌شوند مثلاً اگر رنگ آبى تأثیر تسکینى و آرامش بخشى دارد ، نمى‌توان از آن به عنوان یک داروى مسکن براى تسکین سریع استفاده کرد و یا از رنگ قرمز در ایجاد تحریک سریع بهره جست بلکه تأثیر پذیرفته شده رنگ‌ها ، یک تأثیر جزئى است که در مدت زمان طولانى فرصت بروز پیدا مى‌کند . از این رو پوشیدن لباس سیاه در عزا دارى‌ها و براى شخص مصیبت زده‌اى که احساس غمگینى مى‌کند ، یک نوع تسکین است و او را در اضطراب ناشى از فقدان شخص محبوب ، به سمت سکوت و سکون دعوت مى‌کند و افزون بر این موجب هم سو ساختن احساسات درونى با فضاى بیرون و باعث آرامش مى‌گردد . ( . ک . رمضان‌زاده ، . 1371 ) شخص غم‌زده درآغاز قطع دل بستگى ، اگر در فضاى شادى آفرین قرار بگیرد بین حالت درونى خود و وضعیت خارجى ، تعارضى مشاهده مى‌کند و این هرگز به نفع او نیست . از این رو باید به سمت هم سویى و هماهنگ ساختن درون و برون برآید و انتخاب رنگ سیاه در این موقعیت‌هاى نادر و استثنایى زندگى ، چنین تأثیرى دارد . بنابراین ، سیاه پوشى به دلیل رمز و رازى که در این رنگ نهفته است ، رسمى طبیعى و سنتى منطقى براى نشان دادن حزن و اندوه بوده ، ملل و اقوام گوناگون در ایام عزا از آن بهره جسته‌اند . براى آگاهى بیشتر . ک : فرهنگ البسه مسلمانان ، دُزى ، ترجمه دکتر حسینعلى هررى ، ص 342 - . 349 ( 1 ) ( استفتا از دفتر مقام معظم رهبرى ) . ( 2 ) ( وسائل الشیعه ، ج 2 ، ص 890 ) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه