براى خواندن نماز صبح چه کنیم تا همت بلند شدن پیدا کنیم؟ در خواب احساس مى کنم که دارم وضو مى گیرم و نماز مى خوانم، اما حوصله بلند شدن را ندارم؟ آیا از نظر روایات راه حلى وجود دارد؟

قبل از هر چیز در خصوص اهمیت نماز صبح باید بگوئیم که رسول خدا ( صلى الله علیه وآله ) فرمودند : « فَمَنْ صَلَّى الْمَغْرِبَ وَ الْعِشَاءَ الآْخِرَهَ وَ صَلَاهَ الْغَدَاهِ فِى الْمَسْجِدِ فِى جَمَاعَهٍ فَکَأَنَّمَا أَحْیا اللَّیلَ کُلَّه » . 1 هر کسى که نماز مغرب و عشا و نماز صبحش را در مسجد بصورت جماعت بخواند مانند آن است که تمام شب را به شب زنده دارى و عبادت گذرانده است » خواندن نماز صبح آنهم در اول وقت ، شاید از نمازهاى دیگر مشکل باشدچرا که کندن از رختخواب گرم و لذت خواب در ابتداى راه سخت است ولى نماز گزار مى تواند با کمى تمرین و ممارست از منافع سحر و صبح بهره مند گردد و از فیض نماز اول وقت نماز صبح بى نصیب نماند امام صادق ( علیه السلام ) مى فرماید : « فَإِذَا صَلَّى الْعَبْدُ صَلَاهَ الصُّبْحِ مَعَ طُلُوعِ الْفَجْرِ أُثْبِتَتْ لَهُ مَرَّتَینِ تُثْبِتُهَا مَلَائِکَهُ اللَّیلِ وَ مَلَائِکَهُ النَّهَار » . 2 ( پس هرگاه نمازگزار نماز صبح را با طلوع فجر به جاى آورد دو مرتبه براى او نوشته مى شود ، هم فرشته صبح و هم فرشته شب مى نویسند ( نماز صبح را فرشته روز و فرشته شب هر دو مشاهده مى کنند ) » . باید توجه داشت از دست دادن سلب توفیق از نماز صبح معلول علتهاى مختلفى مى باشد که پس بررسى اعمال و رفتار خود در طول شبانه روزعلت اصلى آن را یافته و در رفع آن کوشش نمود . لذا قبل از بیان راههاى غلبه بر این مشکل به عنوان مقدمه به بیان عوامل سلب توفیق از نماز صبح پرداخته و راهکارهایى جهت حل این مشکل مطرح مى نمائیم . عوامل سلب توفیق از نماز صبح به دو گروه عمده دسته بندى مى شود : الف : عوامل مادى که برخى از این عوامل شامل موارد ذیل مى باشد 1 - فقدان برنامه ریزى و نظم در زندگى از مهمترین عوامل مادى که مانع از توفیق درک نماز صبح مى گردد فقدان برنامه ریزى و نظم در زندگى مى باشد مانند فقدان برنامه اى منظم براى خواب و یا ایجاد مشغله هاى پراکنده و فراتر از توانایى هاى خود که نتیجه اى جز ایجاد خستگى مفرط ندارد . 2 - پرخورى در شب علتى دیگر براى خواب طولانى و سنگین پرخورى در شب مى باشد . حضرت عیسى ( علیه السلام ) ) خطاب به بنى اسرائیل فرمود : « اى بنى اسرائیل ! خوردن خود را زیاد نکنید ، زیرا هر کس بر خوردن خود بیفزاید ، بر خوابیدن خود هم مى افزاید و هر کس که بر خواب خود بیفزاید ، از نماز کم مى گذارد ( و در نتیجه ) در زمره غافلان نوشته مى شود » . 3 . 3 - کسلى و تنبلى افراد از دیگر عواملى که موجب سلب توفیق از نماز صبح مى شود کسالت و تنبلى است . 4 - غرق شدن در مسائل مادى و دنیویى حضرت عیسى ( علیه السلام ) ) نقش دنیا زدگى را درحوصلگى افراد نسبت به عبادات اینچنین ترسیم مى نماید که : همچنان که بیمار بر غذاى لذیذ نگاه مى کند و به دلیل شدت درد لذّت آن را نمى چشد ، همچنان فرد دنیادار نیز همراه با عشق به مال نه لذّتى از عبادت مى برد و نه شیرینى و حلاوتش را مى چشد . 4 . 5 - خوردن غذاهاى نامناسب در شب برخى از غذاها بگونه اى مى باشند که اعصاب و بدن را سست مى نمایند لذا اگر شب ها از ماست ، دوغ ، کشک و مانند آن استفاده شود خواب بر انسان چیره شود و یا خوردن غذاهاى چرب و سنگین موجب سنگینى خواب مى گردد و این امور باعث مى شود انسان براى بیدار شدن از خواب دچار مشکل گردد . ب : عوامل معنوى 1 - ضعف در خداشناسى یکى از مهمترین عوامل معنوى که موجب مى شود تا انسان نسبت به نماز صبح به سختى از خواب بیدار گردد ، عدم معرفت و شناخت نسبت به خداوند متعال و الطاف وى مى باشد . فرض کنید اگر با یکى از مسولین که حل مشکل تان در دست اوست قرارى گذاشته اید . و یقین دارید که وى در همان ساعت مقرر منتظر شما است . آیا واقعا شب به راحتى مى خوابید و دیر بر سر قرار حاضر شده و یا با کسلى با وى مواجه مى شوید ؟ اگر انسان واقعا نسبت به الطاف الهى کمترین معرفتى داشته باشیم و بداند که کسى که قرار است به هنگام نماز با وى صحبت کند همانى است که ما را از نیستى به دنیا آورده و تمامى نعمت هاى خود را نیز بر ما ارزانى داشته تا به نهایت کمال و درجات بالاى بهشتى دست پیدا کند . او همانیست که اختیار کمى و زیادى روزى ما را دارد همانى است که مرگ و زندگى ما در ید قدرت اوست و . . . با این حال آیا نسبت به نماز با بى حالى برخورد خواهیم کرد و یا آنکه سر از پا نشناخته و با تمام وجود به اقامه نماز عاشقانه خواهیم پرداخت . 2 - گناه اعمال و رفتارى که انسان در طى روز انجام مى دهد نقش بسیار مهمى در توفیق انسان نسبت به عبادات دارد یعنى هر چه در طى روز کارهاى شایسته از انسان سر بزند توفیقات انسان نیز براى اعمال خوب دیگر بیشتر فراهم مى شود و هر چه به گناه آلوده شود توفیق اعمال خوب از وى سلب مى گردد لذا باید نسبت به این مساله بسیار حساس بود تا بواسطه گناه درک لذت سحرخیزى را از دست نداد . بعضى از گناهان که معمولا دامنگیر جوانان از جمله دانشجویان مى باشد از قرار ذیل است . - دیدن صحنه هاى و تصاویر غیر اخلاقى از طریق اینترنت ، ماهواره ، تلفن همراه و . . . - چشم چرانى - برقرارى روابط نامشروع با جنس مخالف - استفاده از غذاهایى که حلال نیستند . - استفاده از غذاهایى که پاک نیستند . - دروغ گفتن - استهزاء و تحقیر دیگران - ایجاد مزاحمت و آزار همکلاسى ها و یا هم خوابگاهى ها 3 - ضعف اراده : سحرخیزى اراده و عزم مى خواهد . دوست داشتن تنها کافى نیست ، باید با تصمیم جدى خوابید . ضعف اراده از مهم ترین عوامل محروم ماندن از سحرخیزى مى باشد . باید با این ضعف و سستى اراده مبارزه کرد . امام على ( علیه السلام ) مى فرمایند : « ضادوا التوانى بالعزم » . 5 ( به وسیله عزم ، با سستى مبارزه کنید » . با توجه به آنچه گفته شد راهکارهایى حل این مشکل در هفت محور قابل ارائه مى باشد : اول : فعالیت هاى روزانه 1 - تنظیم برنامه اى منسجم و منظم جهت جلوگیرى از خستگى مفرط 2 - انتقال فعالیت هاى شبانه به بعد از نماز صبح چراکه که معمولا این گونه فعالیت ها تا پاسى از شب به طول مى انجامد و باعث خواب ماندن از نماز صبح مى شود اما با انتقال این فعالیت ها به بعد از نماز صبح علاوه بر از دست ندادن نماز ، بازدهى بیشترى نیز نسبت به فعالیت هاى خود کسب مى نمائیم . 3 - از سیستم مراقبه ، مشارطه ، محاسبه استفاده کنید ، یعنى با خود شرط نمائید که گناهى انجام ندهید سپس در طول روز مراقب اعمال خویش باشید ( چه در زمان حضور در کلاس و کتابخانه و خوابگاه و . . . ) و شب هنگام محاسبه کنید تا ببینید تقوى را رعایت نموده اید و در طول روز آیا گناهى مرتکب شده اید و در صورتى که تقوى را رعایت ننموده اید توبه نموده و با خود شرطى را بگذارید تا دیگر مرتکب آن گناه نشوید . 4 - تماشاى صحنه و فیلم هاى مبتذل و آلوده به گناه و همین طور رفتن به محیطهاى نامناسب را ترک نمائید . 5 - از گفتگو با جنس مخالف ، نگاه کردن به آنها ، خندیدن در منظر نامحرم جدا خوددارى کنید . 6 - از آنجا که ممکن است ارتکاب برخى از گناهان به دلیل عدم اطلاع از آنها باشد ، لذا جهت فراگیرى واجبات و محرمات دینى مطالعه بیشترى نموده و به کتابهاى ذیل مراجعه فرمائید : - مطالعه رساله عملیه مرجع تقلید خود - پرسش و پاسخ دانشجویى شماره 18 ( احکام نگاه و پوشش ) - کتاب واجبات و محرمات در شرع اسلام / آیت الله مشکینى / دفتر نشر الهادى / 1378 ش - گناهان کبیره شهید دستغیب ( ره ) دوم : خوراک شبانه در خصوص خوراک شبانه نکات زیر را رعایت فرمائید : 1 - شام را در ابتداى شب بخورید زیرا هر چه وقت خوردن شام به اول شب نزدیک تر بوده و با وقت خواب فاصله داشته باشد هم خواب راحت ترى خواهید داشت و هم براى نماز صبح با مشکل کمترى مواجه خواهید شد . 2 - بلافاصله قبل از خواب چیزى نخورید : اگر در فاصله ى زمانى کمتر از دو ساعت به خوابیدن ، چیزى بخورید وبعد به رختخواب بروید بدن شما درگیر هضم غذا خواهد بود و این امرتواند در خواب شما اختلال ایجاد کند و یا اصلا زمان به خواب رفتنتان را طولانى کند . 3 - سعى کنید زود بخوابید ، زیرا تحقیقات نشان داده است که خواب یک سوم ابتداى شب کاملتر و با آرامش تر مى باشد و لذا خستگى را از تن انسان ، بهتر خارج مى کند . 4 - پر خورى نکنید : باید از افراط و تفریط در خوردن پرهیز شود . کم خورى غیر از نخوردن یا بد خوردن است . میزان کم خورى را رسول اکرم ( صلى الله علیه وآله ) چنین مى فرمایند : کُلْ وَ أَنْتَ تَشْتَهِى وَ أَمْسِکْ وَ أَنْتَ تَشْتَهِى در حالى که اشتها دارى ، بخور و در حالى که ( هنوز ) اشتها دارى ، از خوردن دست بکش . 6 . 5 - غذاى مناسبى میل نمائید : کیفیت غذا جورى باشد که اعصاب و بدن سست نشود . شب ها از ماست ، دوغ ، کشک و مانند آن استفاده نشود یا در کنار آن ها چند دانه خرما یا کشمش یا مویز و مانند آن تناول شود . هر کس باید با توجه به مزاج خود ، برنامه غذایى مناسبى براى خود داشته باشد . دقت کنید چه غذاهایى قوت مى بخشد ، چه غذاهایى سستى و نسبت به چه غذاهایى حساسیت دارید . مثلا خرما براى بعضى مزاج ها سازگار نیست زیرا موجب جوش صورت و دمل مى شود . 6 - از خوردن مال حرام پرهیز نمائید . سوم : چگونگى خواب و استراحت براى بیدار شدن در سحر تنظیم چرخه خواب نقش مؤثرى در عملکرد کار روزانه انسان و به موقع بیدار شدن دارد . معمولا دو نوع چرخه خواب وجود دارد . یک نوع چرخه خواب بدین صورت است که افراد تا دیرهنگام بیدار هستند در عوض صبح ها دیر از خواب بیدار مى شوند و بخشى از روز را نیز خواب هستند . نوع دیگر افرادى هستند که شبها زود مى خوابند و صبح نیز زود از خواب بیدار مى شوند . افرادى هم هستند که چرخه خواب منظمى ندارند و دائما وقت خواب و بیدارى آنها متغیر است . گاهى زود مى خوابند و دیر هم بلند مى شوند و یا بالعکس . این افراد معمولا دچار اختلال خواب هستند یا به تدریج دچار اختلال خواب مى شوند . گرچه دو نوع اول موجب اختلال خواب نمى شود ، اما آنچه با فرهنگ دینى ما سازگارتر و مناسب تر است این است که ما کارهاى خودمان را بگونه اى تنظیم کنیم که شب ها زودتر بخوابیم و صبح ها نیز حداقل یک ساعت مانده به طلوع آفتاب بیدار شویم . اگر بتوانیم قبل از اذان صبح بیدار شویم خیلى مطلوب تر است . در هر حال خواب به اندازه و کافى براى ترمیم انرژى هاى از دست رفته و آمادگى براى فعالیت هاى مجدد روز بعد ضرورى است و راهى وجود ندارد جز تنظیم یک برنامه دقیق . بنابراین راه کارهاى ذیل را رعایت فرمائید :1 - زود بخوابید : بگونه اى برنامه ریزى نمائید که حداکثر تا ساعت ده شب در رختخواب خود باشید . 2 - خواب قیلوله و قبل از ظهر - که استحباب شرعى هم دارد - ترک نشود . این خواب مختصر ، ولى بسیار مفید است . اگر قبل از ظهر میسر نیست با فاصله اى بعد از ناهار انجام گیرد . اگر اصلا خواب روز میسر نیست حداقل باید دقایقى دراز کشید . پیامبر گرامى اسلام فرمود : از خوردن غذاى سحر براى روزه ى روز کمک بگیرید و از خواب قیلوله براى بیدارى یارى بخواهید . 7 . 3 - محل استراحت خود را طوى طراحى و انتخاب کنید که مُشرف به پنجره و فضاى باز باشد تا تغییرات جوّى ( رنگ آسمان و تغییرات نور هوا ) براى شما ملموس باشد . 4 - اگر اطرافیان شما دیر مى خوابند ، شما سعى کنید محل خواب خود را در جائى که سر و صداى کمترى دارد و مزاحمتى براى شما نیست انتخاب کنید و هر چقدر زودتر بخوابید و هرچه خواب شما با آسودگى و در محیطى آرام صورت گیرد ، بالطّبع برخاستن شما براى کارهاى صبح ، بهتر و و مقدورتر خواهد شد . یکى از عللى که سبب خواب ماندن در صبح ها مى شود این است که روح و جسم انسان از لحاظ کمى و کیفى استراحت کافى برخوردار نیست . حداقل 6 ساعت خواب براى یک انسان مورد نیاز است در این مدت زمان بدن باید طورى به خواب برود که استراحت عمیق احساس شود . اگر انسان بعد از این نوع استراحت ، خودانگیز از خواب بیدار شد این نشانگر خواب و استراحت به میزان مطلوب است . 5 - محیط خوابتان را براى بیدار شدن مساعد کنید : جایى که در آن مى خوابید و صبح قرار است در آن بیدار شوید خودش مى تواند یک عامل براى سحر خیزى باشد . هر چند این عامل در افراد مختلف متغیر است اما مثلا داشتن یک اتاق خواب منظم و مرتب و تمیز مى تواند بسیار در سحرخیز بودن شما موثر باشد و نظم این اتاق سبب شود که شما احساس کنید ، سر زمانى که با خود قرار گذاشته اید باید از خواب بیدار شوید . 6 - به اندازه کافى بخوابید : این یکى از عوامل اصلى است که سبب مى شود افراد با زود از خواب بیدار شدن مشکل داشته باشند ، در اصل داشتن خواب کافى ، زود بیدار شدن از خواب را چندین بار آسان تر میکند . 7 - بر تمرین دادن بدن اصرار داشته باشید : سعى کنید همیشه راس یک ساعت خاص از خواب بیدار شوید بیدار شدن از خواب در یک ساعت خاص مى تواند سبب ایجاد عادت براى بیدارى در آن ساعت در بدن شود و فراموش نکنید سحرخیزى تنها یک عادت است . 8 - به بدن خود گوش دهید : بدن شما خیلى خوب مى تواند احتیاجاتش را به شما اطلاع دهد ، اگر هنگامى که صبح از خواب بیدار مى شوید هنوز احساس خستگى مى کنید سعى کنید شبها زودتر به رختخواب بروید بدن شما کم کم یک الگوى معین براى خوابیدن و بیدار شدن پیدا مى کند و کاملاً بر آن منطبق خواهد بود . 9 - آداب خواب را رعایت کنید ، از جمله : وضو گرفتن ، خواندن سوره هاى توحید و معوذتین ، ذکر صلوات و تسبیحات اربعه و تسبیح حضرت زهرا ) علیها السلام ( ، آیه الکرسى ، به خصوص خواندن آیه ى آخر سوره ى کهف و نیز توسل به امام زمان براى محروم نماندن از فیض نماز اول وقت و . . . از جمله امورى است که خواب مؤمن را همراه با هدف و انگیزه مى کند و این توجه و هدفمندى در بیدارى صبح تأثیرگذار خواهد بودالبته اگر بجا آوردن همه ى آداب خواب برایتان سخت است ، به هر میزان که مقدورتان مى باشد انجام دهید . چهارم : براى بیدار شدن براى بیدار شدن مى توانید از ساعت استفاده کنید . اگر زنگ ساعت شما را بیدار نمى کند بهتر است تا مدتى که خود عادت به بیدار شدن کنید ، به یکى از نزدیکان سفارش کنید که شما را در ساعت مقرر بیدار کند . پنجم : به هنگام بیدار شدن به هنگام بیدار شدن ممکن است کسلى تمام وجود انسان را فرا گرفته باشد ، لذا براى رفع این کسلى و خواب آلودگى مى توانید کارهاى زیر را انجام دهید : 1 - در رختخواب به خودتان براى بیدار شدن دروغ نگوئید : همیشه سعى کنید بلافاصله بعد از بیدار شدن رختخواب خودتان را ترک کنید ، این که مثلا 10 یا 20 دقیقه ى دیگر از جایم بلند خواهم شد در حالى که بیدار شده اید اصلا به شما کمکى نخواهد کرد و هر چه بیشتر در زمانى که بیدار شده اید در رختخواب بمانید بدنتان تمایلش براى بازگشت به خواب عمیق بیشتر مى شود .2 - بعد از بیدار شدن به پاس این نعمت سجده شکر بجاى آورید 3 - پس از بیدار شدن سپس مسواک بزنید . در روایات آمده پیامبر ( صلى الله علیه وآله ) هر شب سه بار مسواک مى کرد : یک بار پیش از خواب ، یک بار وقتى از خواب براى نماز شب برمى خاست ، و یک بار پیش از آنکه براى نماز صبح از خانه بیرون رود . 8 . 4 - مى توانید یک دوش آب سرد بگیرید 5 - مقدارى نوشیدنى مانند چاى و آب و یا میوه میل کنید 6 - به فضاى باز رفته و نفس عمیق بکشید و 15 ثانیه نگه دارید 7 - انگیزه خود را براى بیدار شدن افزایش دهید مثلاً اگر به خوردن چیزى علاقه دارید ، آن را براى صبح بگذارید و یا اگر دوستى دارید با او قرار بگذارید که یکدیگر را بیدار کنید . ششم : محیط زندگى و تحصیل باید توجه داشت که بسیارى از عوامل سلب توفیق از نماز صبح ممکن است برخاسته از شرایط زندگى ، دوستان ، محیط دانشگاه و جو حاکم بر آن باشد که مى تواند در وضعیت روحى افراد تأثیر گذار باشد . بنابراین : اولا : سعى کنید در محیط دانشگاه و زندگى خود با افرادى که بیشتر اهل معنویت ، نماز و دعا و با نشاط هستند معاشرت داشته باشید و از گعده دوستانه که توأم با گناه و رفتارهاى غیراخلاقى است اجتناب کنید . ثانیا : تا آنجا که ممکن است در فضاهاى معنوى همچون مساجد نمازهاى مستحبى را بجا بیاورید . چراکه فضاهایى که معنوى باشند ، ناخودآگاه انسان را تحت تأثیر قرار مى دهند و به طور غیر مستقیم ، بدون حساسیت فرد ، سبب تأثیر گذارى مى شوند . هفتم : بالا بردن انگیزه و اشتیاق به نماز وقتى بدانیم نماز به معناى ارتباط و سخن گفتن مستقیم با خداوند بزرگ است و این بالاترین توفیقى است که یک انسان مى تواند از آن برخوردار باشد ، سعى مى کند همواره خود را آماده سازد . قرآن کریم مى فرماید : « . . . وَالَّذِینَ یؤْمِنُونَ بِالاَْخِرَهِ یؤْمِنُونَ بِهِ وَهُمْ عَلَى صَلاَتِهِمْ یحَافِظُونَ » . 9 ( . . . آنها که به آخرت ایمان دارند به آن ( قرآن ) ایمان مى آورند و مراقب نمازهاى خویش مى باشند . » در این باره نکات ذیل را رعایت فرمائید : 1 - کتاب هایى درباره اهمیت و ارزش نماز مطالعه کنید ، تا شناخت شما در مورد نماز بیشتر شود 2 - بدانید به هر اندازه که کارهاى خوب در این دنیا خود را سخت نشان دهد در آخرت پاداش ان به همان اندازه بیشتر خواهد بود کما این که امام باقر ( علیه السلام ) فرموده اند : کار نیک و عمل خیر بهمان نسبتى که در قیامت سنگین و موجب سنگینى میزان انسان مى شود براى مردم دنیا سنگین و دشوار است . و کار زشت بر اهل دنیا خفیف و سبک است ( زود انجام مى دهند ) همچنان که در آن جهان خفیف و موجب سبکى میزان اعمال مى شود . 10 . 3 - این نکته را باید توجه داشته باشید که عمر گذرا مى باشد و فرصت ها به سرعت از دست مى رود و بهترین فرصت براى خود سازى و رسیدن به کمال همین دوران جوانى مى باشد . 4 - سیره چهارده معصوم ، اولیاء دین و علما دینى و حالات آنها را به هنگام برپایى نماز مطالعه نمائید و به دنبال این نکته باشید که چه انگیزه اى موجب مى شد تا آنها با چنین شور و حالى به نماز بپردازند . ( 1 ) أمالى الصدوق ، ص . 329 ( 2 ) ثواب الأعمال و عقاب الأعمال ، نویسنده شیخ صدوق ، ناشر دار الرضى ، قم ، 1406 ق ، اول ، ص . 36 ( 3 ) ورام ابن ابى فراس ، مجموعه ورام ( تنبیه الخواطر ) ، مکتبه فقیه ، قم ، اول ، ج 1 ، ص . 47 ( 4 ) حسن بن شعبه حرّانى ، تحف العقول ، بهراد جعفرى ، اسلامیه ، تهران ، 1380 ش ، اول ، ص . 483 ( 5 ) عبد الواحد تمیمى آمدى ، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم ، دفتر تبلیغات ، قم ، 1366 ش ، اول ، ص . 476 ( 6 ) بحار الأنوار ، ج 59 ، ص . 290 ( 7 ) شیخ حسن دیلمى ، إرشاد القلوب إلى الصواب ، شریف رضى ، قم ، 1412 ق ، اول ، ج 1 ، ص . 91 ( 8 ) علامه طباطبائى ، سنن النبى ( صلى الله علیه وآله ) ، محمد هادى فقهى ، کتاب فروشى اسلامیه تهران ، 1378 ش ، هفتم ، ج 1 ، ص . 221 ( 9 ) انعام ) 6 ( ، آیه . 92 ( 10 ) بحار الانوار - ترجمه جلد 67 و 68 ، ج 2 ، ص . 225 .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه