تفسیر حدیث نبوی «نیت المؤمن خیر من عمله و نیت الکافر شر من عمله» چیست؟

برای روشن شدن معنای این حدیث به توضیحات زیر توجه کنید :1- اعمال انسان به دو قسم ظاهری و باطنی و یا جوارحی و قلبی تقسم می شود . خوردن و آشامیدن وسخن گفتن و زدن و رفتن و امثال آن ازاعمال جوارحی و تفکر و اندیشه و نیت و اراده و محبت و دوست داشتن و تنفر داشتن و راضی بودن از یک عمل و نا خشنودی از عمل دیگر و مانند آن از اقسام عمل قلبی محسوب می گردند .2- افکار ذهنى انسان خود نوعى عمل محسوب مى شوند، اعمال درونى و یا جوانحى در مقابل اعمال خارجى که اعمال جوارحی نامیده شده و توسط اعضاى انسان مثل دست و پا و چشم و گوش و زبان انجام مى شود. اولیاى الهى در اثر توجه کامل به مبدأ قدرت و هستى خداوند را در تمام حالات حاضر و ناظر اعمال می دانند و حتى فکر گناه و اندیشه بد نیز در آنها راه نمى یابد تا چه رسد به گناه بیرونى و خارجى. البته چنین توجهى براى ما عملاً ممکن نیست و لذا گاهى اوقات در اثر غفلت از یاد خداوند و فراموش کردن حضور او گاهى افکار آلوده به ذهنمان خطور مى کند ولى خداوند متعال که به همه اعمال درونى و بیرونى ما آگاه است به لطف و کرمش این گونه افکار ناشایست را برما مى بخشد و اگر لطف او نمى بود استحقاق عقاب و مجازات را بر چنین افکارى داشتیم چون او تبارک و تعالى از سوداى قلب ما و پنهان ترین خطورات قلبى ما که گاهى خود نیز از آن بى خبریم آگاه است چنانچه در آیه 284 بقره مى فرماید: «و ان تبدوا ما فى انفسکم او تخفوه یحاسبکم به الله ؛ امور درونى و افکار و نیات شما بر خداوند آشکار است چه آنها را پنهان کنید و چه آشکار سازید و خداوند در مورد آنها از شما حسابرسى مى کند». البته روایات متعددى که مى گویند: فکر گناه، گناه نیست در حکم استثناء از این آیه کریمه است و احتمال دارد بگوید مورد آیه آن گونه افکارى است که خود نوعى عمل قلبى به شمار مى آیند در مقابل اعمالى که فکر مقدمه انجام در خارج و بیرون است مثلاً سوء ظن گناه است که مربوط به درون و قلب و فکر انسان است و مستقیما ربطى به بیرون و خارج ندارد و بر خلاف حسادت که ظهور آن در خارج گناه است ولى فکر درونى در باره آن و لو مذموم و زشت است ولى گناه محسوب نمى گردد مثلاً اگر من در ذهنم براى کسى توطئه چینى کنم تا آبرویش را بریزم و یا ضربه اى به او بزنم به خاطر حقد و کینه و حسادت این فکر به خودى خود تا در خارج پیاده نشده گناه محسوب نمى گردد و لذا خداوند متعال در پایان آخرین سوره قرآن کریم یعنى سوره ناس مى فرماید: «و من شر حاسد اذا حسد ؛ اى پیامبر ما بگو به خداوند پناه مى برم از شر انسان حسود وقتى که حسادتش را آشکار سازد و بروز دهد».3- هر عملی مستند به منبع و معدنی است که در واقع سر چشمه عمل محسوب می گردد و بدون وجود این منبع و سر چشمه از انسان عملی سر نمی زند . این منبع همان نیت است که چشمه زاینده عمل است و عمل مستند به آن است و به آن تکیه دارد . اگر این نیت خیر و نیک و الهی باشد اعمالی که به منزله مولود و ثمره آن نیت هستند همگی نیک و خیر و پسندیده است و اگر این نیت شر و شیطانی باشد مولود و نتیجه آن نیز شر و نا پسند و مذموم خواهد بود . بر این اساس اعمال انسان کافر مستند و متکی بر نیت او و سر چشمه گرفته از آن است و این نیت کا نون و منبع این اعمال محسوب می شود و به همین دلیل از خود عمل کافر بدتر است زیرا اگر این منبع و معدن و سر چشمه بد و شر نبود هیچ عمل بد و شری از کافر سر نمی زد و همین طور نیت مومن سر چشمه و کانون همه اعمال خیر و نیکی های او است و همه اعمال او منبعث از آن است و اگر این نیت خیر نبود عمل خیر و نیکی از او صادر نمی شد پس نیت مومن بهتر از عمل او است . .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه