پيشرفت انسان در گرو عوامل دروني (فطرت، عزم و اراده) و عوامل بيروني (وراثت، محيط و...) است. با توجه به اين كه قدرت عوامل دروني بيشتر از عوامل بروني براي رشد است چگونه يك فرد مي تواند با اراده خود جبران محيط نا سالم تربيت نادرست ودوستان بد را كند؟

براي پاسخ به اين سئوال توجه شما را به نكات زير جلب مي كنيم.1. عوامل مؤثر در تحول شخصيت: همان گونه كه بيان داشتيد عوامل بيروني و دروني مختلفي مثل وراثت، محيط (درون رحمي، طبيعي و جغرافيايي، خانواده) و اراده و... در تحول شخصيت مؤثراند اما آنچه مهم است اين است كه مهم ترين عامل، اختيار و اراده آزاد انسان است. اهميت عامل اختيار تا بدان حد است كه به عقيده صحيح، شخصيت عبارت است از تأليفي از خلق و خوها، معتقدات،‌عادات و ملكاتي كه بر اثر افعال اختياري آدمي حاصل مي شود[1] اگر اراده و اختيار نبود مسئوليت، ستايش، تحسين، نكوهش و تقبيح،پاداش و كيفر و اظهار تأسف و ندامت از گناه معني نداشت و خلاصه اين كه همه نظام هاي ارزشي اعم از حقوقي، اخلاقي و ديني فرو مي ريخت.[2]2. دو عامل اساسي در افعال اختياري انسان: آنچه در افعال اختياري انسان تأثير دارد دو عامل است يكي ميل فطري و غريزي ديگري آگاهي و شناخت. اولي در حكم موتور محرك ماشين و منبع مولّد انرژي است و در نهاد هر انساني وجود دارد (با شدت و ضعف). دومي در حكم چراغ آن ماشين است كه راه هاي ارضاء خواسته هاي فطري و غريزي را نشان مي دهد ميل هاي فطري بايد با شناخت ضميمه شوند تا راههاي ارضايشان معلوم گردد.[3]ميل هاي فطري + شناخت = راه هاي ارضاء صحيح خواسته هادر واقع افرادي كه داراي اراده هستند فرمول بالا را به شكل عيني و كاربردي به كار گرفته اند. حال با توجه به مطالب فوق به برخي از راههاي تقويت اراده اشاره مي كنيم و براي جبران نقص هاي ياد شده در سؤال راهكارهاي عملي بيان مي داريم.1. شناخت: شناخت نسبت به پيامدهاي مفيد يك كار و لذت هاي دنيوي و معنوي اي كه از آن به ما مي رسد. و توجه به ضررهاي سستي و كاهلي اثر مثبتي در تحرك و پويايي ما دارد. چون انسان به طور فطري خواستار جلب منفعت و دفع ضرر (مادي و معنوي) است قرآن مجيد و ائمه اطهار ـ عليهم السّلام ـ پيوسته انسان را به تأمل، تدبر، عبرت از زندگي پيشينيان، تبعيت از الگوهاي صالح، مشورت با متخصصين متعهد، دوستي با افراد صالح تشويق مي كنند و انسان را از دوستي با افراد پست و بد كار برحذر مي دارد و به ا نسان توصيه مي كنند كه به خاطر لذت هاي آني و زودگذر از خيرها و لذت هاي پايدار غفلت نورزند. توجه به اين امور در كنار هم در انسان انگيزه و شوق به خير و سعادت و موفقيت ايجاد مي كنند.2. غربال انديشه: انديشه بايد از آرزوهاي طولاني، خيال هاي پوچ، و فكر به گناهان آزاد باشد چون هر انديشه تمايل دارد كه به عمل تبديل شود.[4] اگر انديشه هاي مزاحم با انديشه هاي خالص مختلط شود اعمال متفاوت و بي هدفي در زندگي شكل مي گيرد اما اگر هدف معين گردد و تفكر مثل ذره بين به هدف معين متمركز گردد قطعاً زودتر به نتيجه خواهيم رسيد. پس با كنترل ذهن خود مراقب باشيم كه هر فكري به ذهن ما وارد نشود و در صورت ورود با بي توجهي و بي اعتنايي به آنها سعي كنيم جلوي پردازش آن افكار را بگيريم تا وارد ضمير ناخود آگاه ما نگردد و براي ما دلمشغولي ايجاد نكند. ورزش، ذكر خدا، جهت دهي به اوقات فراغت، فرار از زمينه هاي گناه و مطالعه كتاب هاي مفيد و يادگيري مهارت هاي عملي و علمي در هر كار مي تواند ما را در اين جهت كمك كند.3. بعداً دير است همين حالا، آري همين حالا: طبق نظر روان شناسان يكي از كانال هايي كه انسان از آن ضربه مي خورد و به برنامه هاي موفقيتش صدمه مي خورد گفتن كلمة بعداً، فردا و.. است؛ يعني هر گاه تصميم به انجام كاري كرديد و عواقب و پي آمدهاي آن را ملاحظه كرديد وارد عمل شويد و نگذاريد شعلة انگيزه شما نسبت به آن كار فروكش كند.[5]4. دوستي با افراد با اراده: به طور مسلّم نشست و برخاست ها و همنشيني ها اثر متقابل دارد. بايد با افرادي طرح دوستي بريزيم كه مشوق ما در فعاليت هاي مثبت باشد، ديدن او ما را به ياد خدا اندازد، گفتارش به دانش و مهارت هاي (ديني و اخروي) ما بيفزايد و عملش در ما انگيزه عمل براي آخرت و تأمل به معاد ايجاد كند.5. تلقين هاي مثبت: اثرات مثبت تلقين هاي مثبت در روان شناسي به اثبات رسيده است. در تلقين كمك مي شود كه انسان شناخت بهتري نسبت به توانايي هاي خود پيدا كند و تمركز بيشتري به آنها داشته باشد و به جنبه هاي مثبت توجه داشته باشد. براي اين منظور مي توانيم فهرستي از موفقيت هاي كوچك و بزرگ خود در ابعاد مختلف زندگي تهيه كنيم و با توجه به آنها به خود تلقين كنيم كه مي توانيم با توانمندي هايي كه خداوند در ما به وديعت گذاشته به قله هاي كمال برسيم. ما مي توانيم از جملاتي مثل خواستن توانستن است، من سرشار از توانمندي هستم، خدا حافظ و يار من است، با استفاده از تجربه هاي ديگري طعم شيرين موفقيت را دو چندان كنيم و ... كمك بگيريم. البته لازم است اين فهرست را به طور مكرر مرور كنيم تا در ضمير ناخودآگاه ما به شكل يك نظام باور درآيد و آن نظام باور ما را در جهت موفقيت سوق دهد.6. تجزيه و تقسيم اهداف بزرگ تر به ا هداف كوچكتر: وقتي هدفي زياد از حد، دور از دسترس باشد و انسان ثمره آن را احساس نكند انگيزه اش كمتر مي گردد. براي تقويت اراده خود سعي كنيد اهداف خود را به شكل مرحله مرحله تقسيم بندي كنيد؛ موفقيت در هر يك از اين مراحل به شما كمك مي كند كه گام هاي بلندتر و راسخ تري در مراحل بعدي برداريد. البته مي توانيد در اين راستا از خود تشويقي و خود تنبيهي كمك بگيريد؛ يعني هر گاه كار مفيد و مثبتي انجام داديد خودتان را تشويق كنيد (تفريح برويد، به دوستان سري بزنيد) و اگر در كاري سستي كرديد خودتان را تنبيه كنيد مثلاً مقداري پول صدقه دهيد و يا ... در اين راستا حتماً از برنامه ريزي و اعتدال در آن غفلت نورزيد (عبادت، تفريح مشروع، كسب حلال، معاشرت با دوستان و اقوام). نكته اي كه نبايد نسبت به آن فراموش كنيد اين است كه در برنامة موفقيت خود بايد اصل تدريج را سرلوحه كار خود قرار دهيد و آهسته و پيوسته رويد كه گهي تند و گهي خسته رفتن باعث عدم ا ستمرار و پيوستگي و ملالت و توقف كار مي گردد.7. توجه به زندگي حضرت موسي ـ عليه السّلام ـ و پسر نوح ـ عليه السّلام ـ : حضرت موسي ـ عليه السّلام ـ نمونه بارز فردي است كه با تأمل، خود سازي و جدا كردن حساب خود از حساب محيط اجتماعي، زندگي و... و تقويت نيروهاي دروني (انديشه، تفكر، اراده، وجدان و فطرت) به رشد و تعالي رسيد[6] از سويي ديگر مي بينيم كه پسر حضرت نوح ـ عليه السّلام ـ در منزل پيامبر خدا بزرگ مي شود و با خواست منفي خود پشت به آفتاب هدايت مي كند.[7] اين دو داستان به ما مي فهماند كه عاقبت امر و تصميم گيري به دست خود ا نسان است و اوست كه بايد نسبت به انتخاب خود حساب پس دهد و نسبت به اعمال خود پاسخگو باشد. محيط تنها زمينه ساز است اما همه چيز در كل به خود فرد باز مي گردد؛ البته خداوند به افرادي كه مجاهده و تلاش بيشتري مي كنند تا به موفقيت هاي مادي و معنوي برسند و موانع زيادي (دوست بد، تربيت ناصحيح والدين و...) را از ميان بردارند اجر بيشتري مي‌دهد.8. ورزش: ورزش يكي از روش هايي است كه انسان به وسيله آن مي تواند با نيروهاي مثبت و توانمندي هاي خود بيشتر آشنا شود.ورزش بود مرد را راستي ز سستي كژي آيد و كاستيورزش روحيه انسان را بالا مي برد و زمينه هاي نااميدي، يأس و سستي و كاهلي را در انسان خاموش مي كند.معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:1. قدرت اراده، پل ژاگو، ترجمه ايرج مهربان، نشر ققنوس2. قدرت خود تلقيني، پل ژاگو، ترجمه نيلوفر خوانساري، نشر ققنوس3. تعليم و تربيت در اسلام، شهيد مطهري، نشر صدرا.4. آموزش قاطعيت، هربرت فنستر هايم، ترجمه عباس چيني، نشر البرز.5. اهمال كاري، بررسي علل و راهكارهاي درمان، مرتضي آقا تهراني، نشر موسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني. .

سامانه پاسخگویی به سوالات و شبهات

مرجع:

ایجاد شده در 1400/12/28

لینک کوتاه