درباره تاریخچه فدک توضیح دهید.

فدک یکى از دهکده هاى آباد و حاصل خیزى است که نزدیک خیبر است و تا مدینه 140 کیلومتر فاصله دارد. در سال هفتم هجرت قلعه هاى خیبر یکى پس از دیگرى فتح شد و قدرت مرکزى یهود در هم شکست. ساکنان فدک با پیامبر اسلام بجنگیدند و تسلیم شدند و در برابر پیامبر متعهد شدند که نیمى از زمینها و باغهاى خود را به آن حضرت واگذار کنند و نیمى دیگر را براى خود نگهدارند و در عین حال کشاورزى سهم پیامبر را هم به عهده گرفتند و در برابر آن حقى دریافت مى کردند. سرزمینهایى که بدون هجوم نظامى به دست مسلمانان مى افتد متعلّق به شخص رسول خدا مى باشد و هر گونه بخواهد مى تواند عمل کند. وقتى که آیه {/Bوَ آتِ ذَا اَلْقُرْبى حَقَّهُ وَ اَلْمِسْکِینَ وَ اِبْنَ اَلسَّبِیلِ وَ لا تُبَذِّرْ تَبْذِیراً{w1-14w}17:26/}، (سوره بنى اسرائیل، (اسراء)، آیه 26 (حق خویشاوند را به او بده...) نازل شد، پیامبر اسلام دخترش فاطمه را خواست و فدک را به او داد، (مجمع البیان، ج 3، ص 411، شرح ابن ابى الحدید، ج 16، ص 248). سرگذشت فدک پس از پیامبر: پس از پیامبر اسلام، حضرت فاطمه از فدک محروم گردید و کارگران او را از فدک بیرون کردند و آن حضرت براى پس گرفتن فدک بسیار تلاش کرد ولى دستگاه خلافت راضى به پس دادن فدک نشد. ممنوعیت حضرت فاطمه از فدک در زمان خلافت ابوبکر بن ابى قحافه پى ریزى شد و پس از آن که معاویه بر سر کار آمد، فدک را میان مروان، عمرو بن عثمان و پسرش یزید تقسیم کرد. در دوران خلافت مروان، همه فدک در اختیار او قرار گرفت و او فدک را به پسرش عبدالعزیز داد. عبدالعزیز نیز فدک را به پسرش عمر داد. عمر بن عبدالعزیز فدک را به فرزندان حضرت فاطمه برگردانید. پس از درگشت عمر بن عبدالعزیز، فدک در اختیار خلفاى بعدى قرار گرفت. و تا روزى که حکومت امویان ادامه داشت، فدک در اختیار آنان ماند. وقتى که حکومت به بنى عباس رسید، سفّاح آن را به عبدالله بن الحسن برگرداند. پس از سفاح، منصور دوانقى فدک را از دست فرزندان زهرا گرفت. فرزند منصور، مهدى فدک را به فرزندان زهرا باز گردانید. پس از مهدى، موسى و هارون دوباره فدک را از فرزندان زهرا پس گرفتند. وقتى که خلافت به مأمون عباسى رسید، به طور رسمى فدک را به اولاد حضرت زهرا باز گردانید. پس از مأمون نیز وضعیت فدک چنین بود، گاهى بر مى گرداندند و گاهى پس مى گرفتند. در دور آنها، فدک یک مسأله سیاسى به حساب مى آمد نه مسأله انتفاعى و اقتصادى. خلفاى عباسى و اموى نیاز به درآمد فدک نداشتند و براى همین وقتى که عمر بن عبدالعزیز فدک را به اولاد فاطمه برگردانید، بنى امیه او را توبیخ کردند و گفتند: تو با این کارت ابوبکر و عمر بن خطاب را تخطئه کردى، (فدک در تاریخ، شهید آیةالله سید محمدباقر صدر، ترجمه عابدى، چاپ اول، 1360، انتشارات روز به، فروغ ابدیت، ج 2، ص 669، چاپ اول، 1351، نهج البلاغه فیض الاسلام، ج 5، ص 968 به بعد). مسلم بن حجّاج نیشابورى در کتاب معروفش «صحیح مسلم» داستان مطالبه فدک را از سوى حضرت فاطمه سلام الله علیها به طور مشروح آورده و از عائشه نقل مى کند که حضرت فاطمه پس از امتناع خلیفه از پس دادن فدک، از او قهر کرد و تا وفات حتى یک کلمه هم با ابوبکر سخن نگفت، (صحیح مسلم، ج 3، ص 1380، حدیث 52، کتاب الجهاد). در نهج البلاغة درباره فدک چنین آمده است: از میان آنچه آسمان بر آن سایه افکنده، تنها فدک در دست ما بود که گروهى بر آن بخل ورزیدند و گروهى هم از آن چشم پوشیدند و خداوند بهترین داور است، (نهج البلاغه، نامه 45، فیض الاسلام). سرانجام در دوران متوکل عباسى فدک از فاطمیان پس گرفته شد و درختان فدک به دستور شخصى به نام «عبدالله بن عمر بازیار» قطع گردید و تنها رو سیاهى آن براى بدخواهان در تاریخ باقى ماند. ناگفته نماند که قطع درختان در حالى انجام گرفت که یازده درخت خرمایى که به دست مبارک پیامبر(ص) در آن کاشته شده بود، هنوز باقى مانده بود. و شخصى که آن درختان را قطع کرد شخصى به نام «بشران بن ابى امیة ثقفى» بود. و هنگامى که از مدینه به بصره بازگشت. آن گونه که در تاریخ آمده است، فلج شد، (ر.ک: شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحدید، ج 16، ص 217). .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه