دانشجوی سیاسی ۱

پیشگفتار مشارکت‌ سیاسی‌ یکی از مهمترین‌ و اساسی ‌ترین‌ مطالبات دانشجویی کشور  است؛ و مقام معظم رهبری همواره بر ضرورت فعالیت سیاسی دانشجویان و شرکت فعال و مثبت آنان در مباحث سیاسی تاکید دارند. بر این اساس«تبیین دقیق سیاسی بودن دانشجو، ضرورت و ویژگی ها و حدود آن در نظام اسلامی»، موضوع اصلی نوشتار حاضر می باشد. که در این زمینه تلاش می شود از مباحثی پیرامون چیستی مشارکت سیاسی و عوامل و سطوح مختلف آن، زندگی سیاسی دانشجویان و عوامل و زمینه های موثر بر آن، کارکردها و نقش دانشگاه و دانشجو، آموزه های اسلامی پیرامون ضرورت و چگونگی مشارکت سیاسی و... استفاده شود.   یکم. تبیین سیاسی بودن دانشجو دانشجوی سیاسی مطلوب در نظام اسلامی، به کسی اطلاق می شود که در دانشگاه به درجه بالایی از بینش و درک سیاسی رسیده و در قبال سرنوشت خود، جامعه و مسائل سیاسی حساسیت لازم را داشته باشد. سیاسى بودن دانشجو بدین معناست که یک دانشجوی متعهد تنها نباید در محور مسائل فردى و شخصی خود متمرکز باشد. و از رویدادهای جامعه و جهان غافل گردیده و نسبت به آن بی تفاوت باشد. بلکه باید با اصول و مبانى منطقی و معقول به تحلیل حوادث و رویدادهاى جهانى و داخلى بپردازد و موضع مناسب و قاطع اتخاذ نموده و حساسیت لازم را دارا باشد. آنگونه که حضرت امام (ره)، همواره از دانشجویان و دانشگاهیان انتظار داشتند که همچون ناظرى بصیر و آگاه، هوشمندانه و متعهدانه عملکردها و تصمیم گیرى ها را مد نظر گیرند و با نقادى دلسوزانه خطا و لغزش احتمالى را گوشزد نمایند و همچون مشاوران و کارشناسانى امین، مساعدت خویش را از دست اندرکاران و مجریان امور دریغ نکنند. همچنین در رخدادها و مراحل حساس و تعیین کننده اى همچون انتخابات، همراه با دیگر بازوان فکرى جامعه، با ارائه ملاک ها و معیارهای صحیح، مردم را براى مشارکت و حضور مؤثر در سرنوشت خویش مدد رسانند و در جهت گیرى ها و خلق بسترهاى اجتماعى – فرهنگى تسهیل کننده راه تحکیم مقاومت ملى و انقلابى در برابر جهان خواران، امت اسلام را حامى و هادى باشند و به مدد قدرت فنى و دانش خویش در تشخیص و افشاى ترفندهاى دشمنان، لحظه ای درنگ به خود راه ندهند.[1] حضرت آیه الله خامنه ای نیز تصریح می نمایند: «مسئولیت بزرگ دانشجویان بسیجى تحلیل درست، بررسى کارشناسانه و ریشه یابى مسائل اساسى کشور و جهان اسلام و حضور هوشیارانه، بانشاط و فعال در صحنه است.» [2] مشارکت سیاسی مهمترین‌ و اساسی‌ترین‌ خواست‌  دانشجوی سیاسی، مشارکت‌ سیاسی‌ است؛ مشارکت سیاسی (political participation)، در اصطلاح سیاسی، به معنای تلاش شهروندان،  برای انتخاب رهبران خویش، شرکت موثر در فعالیت ها و امور اجتماعی و سیاسی و تاثیر گذاشتن بر صورتبندی و هدایت سیاست دولت، می باشد. [3] در واقع مشارکت سیاسی، مجموعه ای از فعالیت ها و اعمالی است که شهروندان به وسیله آن، در جست و جوی نفوذ یا حمایت از حکومت و سیاست خاصی هستند.[4]  افراد یک جامعه به سه گونه مختلف با نظام سیاسی رابطه دارند؛ 1. بعضى صرفا به سائغه حمایت و حفاظت از دولت عمل نموده رفتار خود را بر اساس نیازها و تقاضاهاى حکومت تنظیم مى کنند و در واقع مشارکت حمایتى (support participation ) دارند؛ 2. برخى در تلاش براى اصلاح یا تغییر نظام یا حداقل تصمیم و جهت نظام حکومتى هستند؛ 3. و برخى دیگر نیز، بر خلاف دو گروه فوق، مواضع انفعالى(passive)و یا بى طرفانه دارند. بعضى از نویسندگان سه نوع رفتار سیاسى فوق را به دو دسته عام مشارکت فعال و مشارکت انفعالى تقسیم کرده اند.[5] سطوح مشارکت سیاسی مشارکت سیاسی شهروندان، مفهومی دارای سلسله مراتب است؛ از سطوح متعددی تشکیل شده و تعیین کننده میزان شدت و ضعف مشارکت سیاسى افراد می باشد.[6] در یک جمع بندی مهمترین این سطوح عبارتند از: 1. راى دادن و شرکت در گزینش و انتخاب مسؤولین سیاسى و اجتماعى؛ 2 آزادى بیان و شرکت در تشکل هاى فعال سیاسى و نقد و ارزیابى عملکرد نهادها، مسؤولین و ساختار حکومتى؛ 3. نامزد شدن جهت پست ها و کرسى هاى سیاسى و فعالیت آزاد انتخاباتى؛ 4. دخالت و مشارکت در تغییرات و اصلاحات درون ساختارى؛ 5. اقدام و عمل براى تغییرات بنیادین نهادها و ساختارهاى نظام حکومتى. از آن جا که میزان تحقق سطح پنجم مشارکت سیاسى در مقایسه با سطوح دیگر بسیار اندک مى باشد و معمولا مشارکت سیاسى، دخالت ها، فعالیت ها و مشارکت هاى درون ساختار و نظام سیاسى است، لذا واژه «مشارکت سیاسى » غالبا در یکى از چهار سطح نخست مشارکت به کار مى رود.[7] عوامل مشارکت سیاسی عوامل متفاوتى در میزان مشارکت سیاسى افراد و جوامع مختلف، تاثیر گذار می باشند.[8] بر اساس مدارک و شواهد فراوان، مشارکت سیاسی در تمام سطوح، بر طبق پایگاه اجتماعی- اقتصادی، تحصیلات، شغل، جنسیت، سن، مذهب، قومیت، ناحیه و محل سکونت، شخصیت و محیط سیاسی یا زمینه ای که در آن مشارکت صورت می گیرد، فرق می کند.[9] این عوامل معمولا در محورهایى نظیر وضعیت اقتصادى، سیستم سیاسى، فرهنگ سیاسى، آداب و رسوم و باورهاى دینى و مذهبى جمع بندى مى گردد.[10] دانشجویان و سیاست بررسی رابطه دانشجویان با سیاست و شناسایی عوامل و زمینه های موثر بر آن، از ابعاد مختلف قابل تحلیل و ارزیابی است؛ از دیدگاه مارکوزه،‌ هابرماس. فوکو، دانشجویان دارای سه ویژگی و خصیصه اصلی هستند که می‌توانند پتانسیل و ظرفیت جنبش‌های اجتماعی جدید باشند:1. خصیصة سنتی؛ دانشجویان جوان هستند و جوانی برای خود ویژگی‌هایی دارد. عمده‌ترین ویژگی جوانی این است که جوانی سن هیجان‌ها و انرژی‌های متراکم است که می‌خواهند این انرژی متراکم و هیجان انباشته را در جایی تخلیه کند و لذا سن دانشجویی سن مقتضی تحرک و حرکت‌های انقلابی است.2. ویژگی معرفتی؛ چون دانشجو با معرفت‌ها و اطلاعات تازه سر و کار دارد و از لحاظ روشی نیز متُد انتقادی و تحلیلی را دنبال می‌کند،‌ لذا به وضع موجود رضایت نمی‌دهد و با آن درگیر است. پرسشگر و انتقادگر است و این ویژگی باعث می‌شود که دانشجو به عنوان محور اصلی تحرکات اجتماعی شناخته شود. 3. دانشجو محافظه‌کار نیست؛ کسانی مثل مارکوزه و دیگران می‌گفتند که طبقات اجتماعی به علت وابستگی به کار، شغل و درآمد، محافظه‌کاراند اما دانشجو چون کار و اشتغال ندارد، محافظه‌کار نیست؛ آرمان‌خواه است؛ و در راه آرمانش هزینه می‌کند و به هزینه کردن،‌ راحت‌ رو می‌آورد.[11] از نظر اقتصادی و اجتماعی، دانشجویان در جوامع معاصر گروههای حاشیه نشینی هستند که در طی دوران دانشجویی جایگاهی در درون شیوه تولید و متن روابط اقتصادی جامعه ندارند و به عنوان نیروی کار فوق العاده آینده از منابع بخش عمومی یا بخش خصوصی ارتزاق می کنند. از منظر اجتماعی ویژگی های زندگی دانشجویی عبارتند از: دور افتادگی از خانواده، احساس گسیختگی و آزادی در انتخاب راه زندگی، زندگی دسته جمعی در خوابگاهها، زندگی نامطلوب جنسی و تراکم انرژی جنسی- حیاتی، دور افتادگی از متن واقعی زندگی اجتماعی[12]. چنین شرایطی در کنار بهره مندی از سن جوانی توام با شور و هیجان و تحرک، وارد شدن در جرگه روشنفکری به دلیل آغاز به تحصیلات عالی و آشنایی نزدیک و نسبتاً نظام مند با مسائل اجتماعی و سیاسی، بهره مند بودن از فرصت تحلیل های دسته جمعی خوابگاهی پیرامون شرایط اجتماعی و سیاسی داخلی و جهانی و...، جنبش های دانشجویی را در وضعیتی قرار می دهد که اغلب خصلتی آرمانگرایانه پیدا می کنند.[13] اساساً نوع زیست دانشجویی به گونه ای است که زمینه ای مساعد برای پیدایش جنبش های اجتماعی ضد سنتی، عدالت خواهانه و آرمانگرایانه، پدید می آورد.[14] در حقیقت تجمعِ بخشى از نیروهاى آگاه جامعه که از سطح تحصیلى نسبتا بالا و روحیه کنکاش و بررسى علمى برخوردارند، وضعیت سیاسى، اقتصادى، فرهنگى و روند مناسبات اجتماعى را در معرض نقادى دانشجو و دانشگاه قرار مى دهد. ذهن نقّاد و حسّاس دانشجو، وى را به تفکر و تامّل نسبت به مشکلات جامعه مى کشاند؛ به این معنى که میزان مشکلات موجود در جامعه بر میزان شدت و یا کاهش انتقادها و اعتراض ها و فعالیت سیاسى دانشجویان تاثیر دارد. هر چه مشکلات اقتصادى، اجتماعى، سیاسى و فرهنگى بیشتر باشد، میزان اعتراض ها و انتقادهاى دانشجویان نیز بیشتر و رادیکال تر خواهد بود و بر عکس، چنانچه میزان مشکلات بزرگ در جامعه کمتر باشد، جنبش هاى دانشجویى نیز اصلاحات و انتقادهاى محدودترى را خواهند داشت.[15] از منظر فرهنگی و سیاسی نیز در جوامعی که نظام ارزشی، اجتماعی و سیاسی آنان آمیختگی تنگاتنگی با دین و آموزه های دینی داشته باشد، و دخالت در سیاست را از وظایف فردی و اجتماعی بداند و نظام حاکم نیز بر مشارکت و حساسیت دانشجویان در امور سیاسی تاکید داشته و زمینه های مناسب را فراهم آورد؛ دانشجویان انگیزه بیشتر و جدی تری در قبال تحولات سیاسی داشته و بر ارتقای کمی و کیفی مشارکت سیاسی آنان به شدت تاثیر گذار می باشد.   پی نوشت ها: [1] -  ر.ک: جنبش دانشجویى، امیدها و بیم ها، عسگرى آملى، پگاه حوزه شماره 106. [2] - خلاصه بیانات مقام معظم رهبرى در دیدار جمعى از اعضاى بسیج دانشجویى دانشگاههاى سراسر کشور،  25/11/1379. [3] - ر.ک: فرهنگ علوم سیاسی، علی آقا بخشی، تهران: نشر چاپار، 1383، ص 522. [4] - lester w.milbrath. poltical participation، rand mc. nally college publishing company، 1977،p.2.؛ ر.ک: مفهوم مشارکت سیاسی، داود فیرحی، فصلنامه علوم سیاسی، ش 1، ص 44. [5] - حسین سیف زاده، تحول از مشارکت منفعلانه به مشارکت فعالانه: تإمل نظرى، فصلنامه دانشکده حقوق و علوم سیاسى، تیرماه 1373، شماره 32، ص193ـ165. [6] - ر. ک: مایکل رایش، جامعه و سیاست، ترجمه منوچهر صبوری، تهران: سمت، 1383، صص 124-130. [7] - تاثیر مشروعیت در مشارکت سیاسى، سید محمدناصر تقوى، فصلنامه حکومت اسلامى، ش 20. [8] - ر.ک: مشارکت سیاسى: فرآیندها و برآیندها، مرتضى شیرودى، رواق اندیشه، ش 41. [9] - جامعه و سیاست، پیشین، ص 131. [10] - robert e.dows , political sociology , london , 1986, p. 296. [11] - جنبش دانشجویی و تأثیر بر تحولات اجتماعی، سید عباس صالحی، باشگاه اندیشه،16/2/1382. [12] - ر.ک: جامعه شناسی سیاسی، حسین بشیریه، تهران: نشر نی، 1378، ص 260. [13] - تاریخ جنبش دانشجویی ایران، دکتر محمد باقر خرمشاد (مقدمه)، تهیه و تنظیم حسین قویدل معروفی، انتشارات نجم الهدی، 1385، ص 37. [14] - جامعه شناسی سیاسی، پیشین، ص 261. [15] - ر.ک: جنبش دانشجویى، امیدها و بیم ها، پیشین. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه