در مورد صفات معافی، مهیمن، جبار، مصور، حلیم خدا توضیح دهید.

پرسشگر گرامى از این که به دنبال شناخت صفات الهى و افزایش اطلاعات خود در این زمینه هستید ، بسیار جاى خوشحالى است . ما در اینجا به طور خلاصه پاسخى ارائه مى دهیم ، امیدواریم که این پاسخ زمینه‌اى براى مطالعات بیشتر شما باشد . 1 - مهیمن در اصل این واژه دو قول در میان مفسران و ارباب لغت وجود دارد بعضى آن را از ماده هیمن مى‌دانند که به معنى مراقبت و حفظ و نگاهدارى است ، و بعضى آن را از ماده ایمان مى‌دانند که همزه آن تبدیل به ها شده است به معنى آرامش بخشیدن ، این واژه دو بار در قرآن مجید ، یک بار در باره خود قرآن ( مائده - 48 ) و یک بار در توصیف خداوند در آیه 23 حشر به کار رفته و در هر دو مورد مناسب همان معنى اول ( یعنى مراقبت و حفظ ونگهدارى ) است ( . ک : تفسیر نمونه ، ج 23 ، ص : 553 ، لسان العرب ، تفسیر فخر رازى و روح المعانى ) . در تفسیر انوار العرفان در این رابطه آمده است که مهیمن به معناى « گواه ، نگهبان ، مراقب ، کسیکه دیگرى را ایمن از ترس مى‌کند به‌گونه‌اى که حق کسى را ضایع نکند » ، مى‌باشد . ( . ک : أنوار العرفان فى تفسیر القرآن ، ج 10 ، ص : 377 ) اما علامه طباطبائى در مورد این کلمه این‌گونه توضیح مى‌دهد که : « کلمه مهیمن از ماده هیمنه گرفته شده و به طورى که از موارد استعمال آن بر مى‌آید معناى هیمنه چیزى بر چیز دیگر ، این است که آن شىء مهیمن بر آن شىء دیگر تسلط داشته باشد ، البته هر تسلطى را هیمنه نمى‌گویند ، بلکه هیمنه تسلط در حفظ و مراقبت آن شىء و تسلط در انواع تصرف در آن است » ( ترجمه المیزان ، ج 5 ، ص : 570 ) البته ایشان در نهایت در ذیل آیه 23 حشر که کلمه مهیمن در مورد خداوند به کار برده شده است ، بیان مى‌کنند که : « کلمه مهیمن به معناى فائق و مسلط بر شخصى و یا چیزى است . » ( ترجمه المیزان ، ج 19 ، ص : 382 ) 2 - جبار براى این کلمه چند معنا ذکر شده است : 1 - بزرگوار و عظیم الشأن در ملک و سلطنت . 2 - قاهرى که به کنه او نتوان رسید ، و ابصار احاطه به او نتوان نمود . بنابراین از صفات سلبیه است . 3 - اصلاح کننده کارهاى درهم شکسته انسان از اسباب معاش و ارزاق و غیر آن . به این معنى از صفات فعلیه است . ( . ک : تفسیر اثنا عشرى ، ج 13 ، ص : 117 ) جناب مرحوم طبرسى در مجمع البیان ظاهرا معناى اول را اولویت دانسته و این‌گونه مى نویسند : « ( الْجَبَّارُ ) یعنى آن خدایى که در ملک و سلطنتش عظیم الشأنست و مستحق نیست که جز خداى تعالى هیچکس بر این اطلاق موصوف بجبّار شود ، پس اگر بندگان موصوف باین صفت شوند جز این نیست که لفظ را در غیر موضع و جاى خود استعمال و اطلاق کرده‌اند و مذمتشان خواهد بود . ( . ک : ترجمه مجمع البیان فى تفسیر القرآن ، ج 24 ، ص : 349 ) اما علامه طباطبا ئى راجع به معناى جبار بیان مى کنند که : جبار کسى است که اراده‌اش نافذ است . و اراده خود را بر هر کس که بخواهد به جبر تحمیل مى‌کند . ( ترجمه المیزان ، ج 19 ، ص : 382 ) 3 - مصور کلمه مصور به معناى کسى است که پدید آورده‌هاى خود را طورى صورتگرى کرده باشد که به یکدیگر مشتبه نشوند . ( ترجمه المیزان ، ج 19 ، ص : 382 ) 4 - حلیم : حلیم یعنى بردبار ، این کلمه از اسماء حسنى و صیغه مبالغه است و حلیم در باره خدا ( چنانکه طبرسى ذیل آیه 225 بقره مى‌گوید ) ، به معناى مهلت دهنده است وَ اللَّهُ غَفُورٌ حَلِیمٌ : خدا چاره ساز و مهلت دهنده است ، بگناهکاران مهلت میدهد و در عذاب آنها عجله نمیکند . نا گفته نماند مهلت دادن یکنوع بردبارى است . پس خدا حلیم است یعنى در عقوبت عجله و در هر نادانى بنده ، غضب نمیکند . حلیم مجموعا 15 بار در قرآن شریف استعمال شده ، 11 بار در باره خداوند و چهار بار در باره ابراهیم ، اسمعیل ، و شعیب . ( . ک : قاموس قرآن ، ج 2 ، ص : 167 ) پس به طور کلى حلیم یعنى بردبار و در مورد پروردگار هر وقت گفته میشود منظور از آن ، مهلت دادن در تاخیر عذاب و کیفر است . ( ترجمه مجمع البیان فى تفسیر القرآن ، ج 2 ، ص : 315 ) 5 - معافى به نظر مى رسد معافى اسم فاعل از عافى باشد که به معناى حفظ کردن از بلاها و بیمارى هاست ( . ک : فرهنگ ابجدى ج 1 ص 595 ) در لغت نامه دهخدا اینگونه امده است که : معافى ( به معناى ) : [ م ُ ] ( ع ص ) عفوکننده . ( غیاث ) ( آنندراج ) . ¦ ¦ عافیت بخش یا شافى یا کافى یا معافى . ( یادداشت به خط مرحوم دهخدا ) . و رجوع معافى ( اِخ ) شود . . و علامه طباطبائى در المیزان مى فرمایند که : خداى تعالى بدان جهت که داراى اسم شافى ، معافى ، رؤوف و رحیم است بیماران را شفا مى‌دهد ( ترجمه المیزان ، ج 16 ، ص 368 ) از این کلام بیشتر , این به نظر مى رسد که ایشان معافى را به معناى عافیت بخش مى دانند . به هر حال این کلمه هم به معناى عفو کننده و هم به معناى عافیت بخش آمده است . که البته هر دو در مورد خدا صحیح است . اما با توجه به معناى لغوى عافى و همچنین کلام علامه طباطبائى در المیزان به نظر مى رسد که معناى دقیقتر معافى همان عافیت بخش باشد . براى مطالعه بیشتر در مورد برخى از این صفات مى توانید به ترجمه جوامع الجامع ، ج 6 ، ص : 289 تفسیر اثنا عشرى ، ج 13 ، ص : 115 - 117 و ترجمه المیزان ، ج 19 ، ص : 382 مراجعه نمائید . .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه