نگاه قرآن کریم به نظارت براعمال فردی واجتماعی انسان چگونه است؟

جامعه اسلامی هنگامی به سوی رستگاری و نیز پیشرفت در امور مادی ومعنوی دست می یابد که افراد آن همواره کسی را ناظر اعمال خود بدانند و خود نیز ناظر اعمال دیگر افراد جامعه باشند و آنان را به کارهای نیک ترغیب نمایند، چرا که افراد یک جامعه به منزله کسی است که در آن نیروی جلب منافع و دفع ضررها حکم فرماست و در صورتی که فردی در رعایت وظیفه کوتاهی نمود، سایر افراد با نیروی تدبیر ،در مقام اصلاح آن فرد بر آیند و با این کار جامعه یک محیط صالح و سالم می شود. اهمیت نظارت در این است که وقتی کسی احساس کند بر کارهای او نظارت می شود، تمام تلاشش این خواهد بود که کوتاهی از او سر نزند و مورد ملامت و مواخذه دیگران قرار نگیرد و در واقع نظارت است که افراد را در کارها و مسئولیت های معنوی و مادی خویش کار آمد، موفق تر می گرداند. قرآن کریم بارها تاکید داشته که همه بدانند ناظری بالای خود دارند و همواره بایستی مراقب کارهای خود باشند. مواردی که درباره نظارت در قرآن و نگاه قرآن کریم، این کتاب انسان ساز می توان به آن ها اشاره کرد عبارتند از: 1ـ نظارت خدا بر انسان ها: خداوند متعال به انسان ها گوشزد می نماید که او بر همه کارهای آنان نظارت دارد و همه را ثبت کرده و مواخذه خواهند نمود: «بگو همین بس که خدا میان من و شما گواه است، آن چه را در آسمان ها و زمین است می داند و کسانی که به باطل ایمان آوردند و به خدا کافر شدند، زیانکاران واقعی هستند». این زیانکاری به خاطر این است که خداوند همه کارهای ناپسند این افراد را می داند و ثبت می کند و قطعاً چنین افرادی در دادگاه عدل الهی، دفاع قانع کننده ای را از خود نخواهند داشت. خداوند متعال در جای دیگر بر اهمیت نظارتش بر افعال بندگانش اشاره کرده می فرماید: «ما انسان را آفریدیم و وسوسه های نفس او را می دانیم و ما به او از رگ قلبش نزدیک تریم». 2ـ نظارت پیامبران بر اعمال جامعه: پیامبران الهی برکارهای مردم نظارت دارند چنان چه حضرت عیسی ـ علیه السلام ـ(( در روز قیامت به خداوند متعال عرضه می دارد که خدایا من تا زنده بودم برکار آن ها مراقبت می کردم و فقط می گفتم خدا را عبادت کنید)). خداوند متعال در آیات دیگر فرستادن رسول گرامی اسلام ـ صلی الله علیه و اله و سلم ـ را به سوی مردم برای گواه بودن اعمال آن ها دانسته و می فرمایند: ای پیامبر ما تو را گواه فرستادیم و بشارت دهنده و انذار کننده. 3ـ نظارت فرشتگان: علاوه بر خداوند متعال و انبیای الهی، فرشتگانی نیز مراقب کارهای انسان هستند و بر آنها نظارت دارند و خداوند در این مورد می فرمایند: ((هر کسی مراقب و محافظی دارد)). که آنها نويسندگان اعمال شما و فرشته مقرّب خدايند انسان هیچ سخنی را بر زبان نمی آورد مگر این که همان دم، فرشته ای مراقب و آماده برای انجام ماموریت (و ضبط آن) است. 4ـ نظارت همگانی: خداوند متعال با واجب کردن امر به معروف و نهی از منکر، نظارت کل جامعه بر کارهای اجتماعی لازم دانسته و این نشانگر اهمیت و عظمت نظارت بر کارها و تاثیر آن می باشد لذا می فرمایند: ((باید از میان شما، جمعی دعوت به نیکی و امر به معروف و نهی از منکر کنند و آن ها همان رستگارانند)). اهمیت امر به معروف و نهی از منکر فراتر از این نوشتار است لذا می توان آیات امر به معروف و نهی از منکر و تاثیرات آن را و نیز آثار زیانبار ترک آن را بررسی نمود از جمله: آل عمران / 110 و 114 اعراف / 157، توبه 71 و 112، حج 41، لقمان / 17. 5ـ نظارت بر اموال بی سرپرستان: خداوند متعال نظارت بر اموال بی سرپرستان را از وظایف افراد جامعه دانسته و می فرماید:((و یتیمان را چون به حد بلوغ رسیدند بیازمایید، اگر آن ها را رشد یافته دیدید، اموالشان را به آن ها بدهید و پیش از آن که بزرگ شوند، اموالشان را از روی اسراف نخورید....» 6ـ نظارت بر تولید: قرآن کریم در داستان حضرت یوسف و خواب مصر، یک اصل اقتصادی و آینده نگری و نظارت دقیق بر تولید و مصرف را برای جامعه ترسیم نموده که حضرت یوسف ـ علیه السلام ـ گفت: ((مرا سرپرست خزائن سرزمین مصر کن که نگهدارنده و آگاهم.)) یعنی در هر کاری هم بایستی متخصص باشد و هم تعهد و اینجاست که حضرت یوسف ـ علیه السلام ـ با این خواسته، خود مستقیماً بر تولید و مصرف نظارت می کرد و این است که دستور می دهد تا هفت سال با جدیت کشاورزی کنند و آن چه را درو کرده اند، مقدار کمی را خورده و بقیه را در خوشه باقی گذاشته و ذخیره نمایند. و این یعنی برای مقابله با حوادث غیر مترقبه بایستی بر تولید و مصرف نظارت دقیق شود. 7ـ نظارت بر توزیع: گاهی اوقات نظارت ناقص باعث کمبود های کاذب و نابسامانی در توزیع می شود و عده ای سود جو از این ضعف سوء استفاده می کنند. لذا حضرت یوسف ـ علیه السلام ـ با این که همه قدرت را پادشاه مصر به او داده بود ولی خود شخصاً در توزیع گندم های ذخیره شده بر مردم قحطی زده، حضور داشته و خود گندم ها را بین مردم پخش می کرد و این یعنی کارآمد کردن حکومت در جلوگیری از نابسامانی های اجتماعی و حضرت یوسف ـ علیه السلام ـ بر این امر تاکید دارند که در توزیع گندم بین مردم، حق پیمانه را ادا می کند و به کسی تبعیض قائل نمی شود. 8ـ نظارت بر نیروهای تحت الامر: گاهی دیده می شود که عدم نظارت مسئول بر نیروهایش و دقت نکردن در نظم آن ها در حضور خودشان بر سر کارها، باعث خسارات جبران ناپذیر می شود و یک مسئول و فرمانده بایستی از حال همه نیروها آگاه باشد. چنان چه می بینیم حضرت سلیمان ـ علیه السلام ـ(( به نیروهای خود نگاه کرد و دید هدهد غایب است، گفت چرا هدهد غایب است، قطعاً او را کیفر شدیدی خواهم داد یا او را می کشم یا باید دلیل قانع کننده ای داشته باشد)). این یعنی اگر در بازرسی ها و نظارت ها دیده شد که کوتاهی شده باید مجازات شود و اثر اصلی نظارت در همین است که به کسی اجازه کوتاهی داده نشود. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه