طبق شرع و آیات و روایات ساعات و میزان خواب چه مقدار و چه زمانی است؟

سوال خوبی مطرح فرموده‌اید. در روایات آداب گوناگونی برای خواب و همچنین در مورد کیفیت آن بیان شده است.قرآن کریم در مورد خواب چنین می‌فرماید: «وَ جَعَلْنَا نَوْمَکُمْ سُبَاتا»(نبأ 9) «و خواب شما را [مایه] آسایش و استراحت قرار دادیم ». سُبات به معناى راحتى و آسایش است؛ زیرا خواب باعث آرامش و آسودگى قواى جسمانى از خستگى و رنجى مى شود که هنگام بیدارى بر اثر تصرّفات نفْس در بدن عارض مى شود (المیزان : ج ٢٠ ص١٦٢).نکته‌ای که باید به آن توجه کنید این است که خواب از جمله نیازهای بدن است مانند نیاز به غذا خوردن لذا نباید در آن افراط و تفریط کرد. امام رضا علیه السلام می‌فرمایند : خواب، سلطان مغز است و مایه قوام و نیروى بدن.(میزان الحکمه ج 12 ص 491) لذا برای هر فردی با توجه به شرایط خود او مقدار خواب متفاوت خواهد بود. اما توصیه‌هایی برای خواب وجود دارد که می‌توان از آنها برای ساعات خواب استفاده کرد.مثلا نباید قبل از خواب غذای سنگین خورد. امام على علیه السلام می‌فرمایند: کسى که با معده سنگین بخوابد، رؤیاهایش او را دروغزن معرّفى مى کنند.(همان ص 490) یعنى خواب هاى دروغ و غیر واقعى مى بیند و هرگاه آنها را براى دیگران نقل کند دروغ از کار در مى آیند. پس گویا خواب هایش او را دروغگو مى گردانند.همچنین توصیه‌ها به سحر خیزی و خواندن نماز شب حدی برای پایان خواب در شب است. امام هادى علیه السلام می‌فرمایند: شب زنده دارى، خواب را لذت بخش تر مى کند. (همان ص 491)اما شاید مهم‌ترین توصیه‌ای که در مورد میزان خواب داریم، روایات بسیار زیادی است که از پُر خوابى نهی می‌کند. قبلا هم عرض کردم: هر فردی با توجه به شرایط جسمی و سنی و شرایط دیگری که در میزان خواب موثر است به مقدار مشخصی خواب نیاز دارد که اگر فراتر از آن بخوابد پر خوابی محسوب می‌شود.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله می‌فرمایند: از پر خوابى بپرهیزید؛ زیرا پر خوابى صاحب خود را در روز قیامت تهیدست مى گذارد.(همان ص 492)امام على علیه السلام می‌فرمایند: چه بسیار خواب ها[ى شبانه ]که تصمیمات روز را برهم زده است.(همان) و فرمود: بد طلبکارى است خواب، عمر کوتاه را به فنا مى دهد و پاداشى فراوان را از کف انسان مى برد. و فرمود: هرکه خواب شبش زیاد باشد، کارى را از دست دهد که در روزش نتواند جبران کند. (همان)امام باقر علیه السلام می‌فرمایند: موسى علیه السلام [به خداوند متعال ]عرض کرد : کدام بنده ات نزد تو منفورتر است؟ فرمود : مردارِ شب و بی کارِ روز.(همان) امام صادق علیه السلام فرمودند: خداوند عزّ و جلّ از پر خوابى و بیکارىِ زیاد، نفرت دارد. (همان)امام صادق علیه السلام ـ در سفارش به عبد اللّه بن جندب ـ فرمود : اى پسر جندب! شب کم بخواب و روز کم سخن بگو؛ زیرا در بدن آدمى عضوى کم سپاس تر از چشم و زبان نیست. مادر سلیمان به سلیمان علیه السلام گفت : فرزندم! از خواب بپرهیز؛ زیرا خواب [زیاد] ، تو را در آن روزى که مردم به اعمال خود نیازمندند، تهیدست مى گرداند. امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: پر خوابى، باعث از دست رفتن دین و دنیاست. (همان)در روایات دارد که شبها زود بخوابید. از نظر علمی هم ثابت شده است کسانی که قبل از نیمه شب شرعی می‌خوابند از آرامش بیشتری برخوردار هستند. رعایت آداب خواب نیز تأثیر فراوانی در کیفیت خوب خواب دارد. به جهت اختصار تنها برخی روایات را از کتاب میزان الحکمه نقل می‌کنم:آداب خوابیدن١ ـ پاکیزگى :پیامبر خدا صلى الله علیه و آله می‌فرمایند: هیچ یک از شما با دست هاى چرب [از غذا ]نخوابد. پس اگر چنین کرد و گزندى از شیطان به او رسید کسى را جز خود سرزنش نکند.٢ ـ طهارت :پیامبر خدا صلى الله علیه و آله می‌فرمایند: هر که با وضو بخوابد، اگر در آن شب مرگش در رسد نزد خداوند شهید به شمار مى آید.٢٠٩٦٤- امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: هر کس طهارت (وضو) بگیرد و سپس به بسترش رود، در آن شب بستر او چون مسجدش باشد.٣ ـ قضاى حاجت کردن :امام على علیه السلام به فرزند خود حضرت حسن علیه السلام فرمود : فرزندم! آیا چهار کار به تو نیاموزم که با به کار بستن آنها از طبابت بى نیاز شوى؟ عرض کرد: چرا، اى امیر المؤمنین. فرمود: بر سفره غذا منشین مگر وقتى که گرسنه باشى، هنوز اشتها دارى از خوردن دست بکش، غذا را خوب بجو و هرگاه خواستى بخوابى قضاى حاجت کن. اگر اینها را به کار بندى از طبابت بى نیاز خواهى شد.٤ ـ رسیدگى به اعمال روز :امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: هرگاه به بسترت رفتى بیندیش که در آن روز چه غذایى روانه شکم خود کرده اى و چه به دست آورده اى و به یاد آر که خواهى مرد و معادى در پیش دارى.٥ ـ قرائت قرآن و دعا در موقع خواب :پیامبر خدا صلى الله علیه و آله می‌فرمایند: هر کس وقتى به بستر خود مى رود سوره «قل هو اللّه احد» را بخواند، خداوند گناهان پنجاه سال او را بیامرزد.دعاهای دیگری نیز وارد شده است که می‌توانید در کتاب مفاتیح الجنان ببینید.٦ ـ خوابیدن به پشت یا به دست راست :امام على علیه السلام می‌فرمایند: خوابیدن چهار صورت دارد: پیامبران علیهم السلام به پشت دراز مى کشند و مى خوابند، اما چشمانشان بیدار و منتظر وحى خداوند عزّ و جلّ است. مؤمن به دست راست و رو به قبله مى خوابد. شاهان و شاه زادگان به دست چپ مى خوابند، تا غذایى را که مى خورند به هضم رسانند و ابلیس و برادران او و هر دیوانه و آفت زده اى دَمَر مى خوابند.و فرمود: مرد نباید دمر بخوابد. اگر دیدید کسى دمر خوابیده است، بیدارش کنید و او را به آن حال نگذارید.٧ ـ دعا در وقت بیدار شدن :٢٠٩٧٦- بحار الأنوار : پیامبر صلى الله علیه و آله هرگاه به بستر خود مى رفت، مى فرمود: «باسمک اللهم أموت و أحیا ؛ بار الها! به نام تو مى میرم و زنده مى شوم» و هرگاه بیدار مى شد، مى فرمود: «الحمد للّه الذى احیانا بعد ما أماتنا و الیه النشور ؛ ستایش خدایى راست که پس از آن که میراند، زنده کرد و به سوى اوست رستاخیز».در مورد خواب روز هم توصیه شده مختصری در هنگام ظهر بخوابید که خواب قیلوله نام دارد.مطالب بیشتر در مورد آداب خواب و اذکار آن را می‌توانید در کتاب‌های مربوط به آداب و مستحبات از جمله مفاتیح الجنان مرحوم شیخ عباس قمی ملاحظه کنید. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه