اطلاعات جامع کاملی را راجع به عذاب قبر بیان کنید.

در پاسخ به مطالبی توجه کنید . 1.دقت در متون دینى به این نکته راهبر است که مقصود از عذاب و فشار قبر این نیست که در این قبور خاکى محسوس - که جزئى از عالم ماده است - فشارى بر بدن مادى انسان ها وارد مى شود. بلکه مقصود از قبر دربسیارى از روایات عالم برزخ است و مقصوداز «فشار» عذاب خاصى است که انسان درآن عالم متناسب با کنش هاى خود مى بیند. در رابطه با فلسفه این عذاب هاباید گفت: سراى آخرت - که اولین مرتبه آن عالم برزخ است - منشاء ظهور ملکات و تجسم اعمال آدمى است . در آن جهان هر کس با سرمایه اعتقاد و عمل و کردار دنیایى خویش زیست مى کند. اعتقادات، ملکات و اعمال صحیحه وفاضله حقایقى نورانى هستند که چهره ملکوتى شان نعمات گوناگون بهشتى است. در مقابل پندارها و کنش هاى باطل و ملکات رذیله اموری ظلمانى و نارى اند که باطن و ملکوتشان عذاب ها و فشارهاى دوزخى هستند . همین که آدمىاز این جهان رخت بربست با همان سرمایه اى که اندوخته زندگى خواهد کرد و در دوزخ سیئات یا نعیم حسنات قرارخواهد گرفت . از طرف دیگر عذاب قبر (عالم برزخ) براى برخى از مومنان مبتلا به بعضى معاصى نعمت است؛ زیرامدتى متناسب با کمیت و کیفیت گناه در عذابند و هرگاه میزان لازم از عذاب را چشیدند از آن خارج گشته و با لطف خداى سبحان آمادگى ورود به بهشت را مى یابند. صدوق مى گوید: علت فشار و عذاب قبر چه بسا کفاره گناهانى است که وى در دنیا مرتکب شده و گرفتارى هاى دنیوى و مرض ها و سختى جان سپردن نتوانسته کفاره کامل گناهان باشد . 2.از مجموع روایات استفاده می شود که فشار قبر تابع گناهان است. و میزان و مدت آن نیز تابع میزان گناهان است . به همین جهت اختصاص به کفار و مشرکین و جنایتکاران ندارد بلکه مؤمنان و نیکان نیز به اندازه گناهانی که از آنها سر زده ممکن است گرفتار فشار قبر شوند. فشار قبر برای چنین مؤمنینی سبب می شود که کفاره گناهان خود را در برزخ تحمل کنند تا در قیامت پاک باشند ولی جنایتکاران و کفار در قیامت عذابی سخت تر در انتظار شان است. پیامبر(ص) می فرماید: «القبر روضة من ریاض الجنة أو حفرة من حفر النیّران» ، قبر یا باغی از باغ های بهشت و یا گودالی از گودال های آتش است . (بحار 6/205)   .آن حضرت(ص) در پایان هر نماز می گفت: خدایا از عذاب قبر به تو پناه می برم؛ «أعوذبک من عذاب القبر»(همان/214؛ 250) بسیاری از مفسران نیز گفته اند: مراد از «فإنّ لَه معیشة ضنکاً» عذاب قبر است؛ بدین معنا که یکی از مصادیق بارز آن خواهد بود . امام صادق(ع) فرمود: چون سعد بن معاذ رحلت کرد هفتاد هزار فرشته او را تشیع کردند و با این همه، پیامبر اسلام(ص) بر سر قبر وی ایستاده و فرمود: سعد نیز فشار قبر دارد: «فقام رسول الله(ص) علی قبره فقال: و مثل سعدٍ یضمّ...»(بحار 6/2 ) راز فشار قبر در برخی روایات بد رفتاری با خانواده اعلام شده است؛ چنان که پیامبر فشار قبر سعد را بر اثر آن دانست. در پار ە ای روایات فشار قبر کفاره تضییع نعمت ها به حساب آمده است: «قال رسول الله(ص) ضغطة القبر للمؤمن کفّارة لما کان منه من تضییع النّعم» (بحار 6/221) بر پایه برخی دیگر از احادیث، عذاب قبر براثر سخن چینی است (همان/222 و 279) دربارة کافر می فرماید: وقتی فرشتة سؤال دربارة پیامبر از او می پرسد و او از جواب عاجز می ماند... مارها و عقرب ها بر او مسلّط می شوند و قبر او تاریک می گردد. سپس چنان فشاری به او می دهد که دند ە های راست و چپ وی در یکدیگر داخل می شود(همان/224 ) به عقیده گروهی از دانشمندان سؤال قبر ویژة افرادی است که ایمان محض دارند یا کافر محض هستند. امّا از سایر مردم موقّتاً دست کشیده می شود و آنان به حال خود رها می شوند و این گروه از اندیشوران به روایاتی از جملة حدیثی از امام باقر(ع) استناد می کنند: «لا یسأل فی القبر إلاّ من محض الإیمان محضاً أو محض الکفر محضاً. فقلت له: فسائر النّاس؟ فقال یلهی عنهم» (همان/235)در حدیث دیگر تعبیر «ما یُعبأبهم»(همان/262) آمده است، لیکن قول حق مفاد روایاتی است که همه انسان ها را مشمول سؤال و جواب می داند؛ گرچه شدّت و ضعف دارد؛ برخی کمتر و بعضی بیشتر مورد سؤال قرار می گیرند . آیة الله جوادی آملی،تفسیر موضوعی قرآن ج 4 (معاد در قرآن ) 3. با توجه به مطالب کلی فوق، در روایات برخی امور به خصوص به عنوان چیزهائی که باعث عذاب قبر می شوند، شمرده شده است :1 - حق الناس :  حقوق مالی و غیر مالی مردم را ضایع کردن از عواملی است که موجب فشار و عذاب قبر می شود. سخن چینی ، غیبت، عیب جوئی و بد گوئی از مردم، عقوق والدین، رعایت نکردن حق همسر، خوردن مال حرام، ربا خواری . ( بحارالانوار ، ج 5، ص 265 و ج 6، ص 222 و 240 و 245 ؛ لئالی ، ج 5، ص 88 ؛ بحار، ج 18، ص 324 ؛ محجه البیضاء ، ج 5 ، ص 235 ) 2 - بد اخلاقی :  بد اخلاقی با مردم یا خانواده و دوست و رفیق، از جمله چیزهائی است که موجب عذاب و فشار قبر می شود حتی اگر انسان از اولیای خدا باشد . همچنان که در داستان سعد معاذ مشهور است . ( قابوس الرجال، ج 4، ص 343 )3 - اجتناب نکردن از بول و نجاست :  مانند این که انسان ایستاده روی زمین سخت بول کند و به بدن و لباس ترشح کند وبعدا با همان بدن و لباس نماز بخواند. پرهیز نکردن از بول به عنوان یکی از عوامل فشار قبر در روایات ذکر شده است . ( بحار ، ج 6، ص 245 و محجه البیضاء ، ج 5 ، ص 235 ) 4 - نداشتن ولایت ائمه معصومین(ع ):  اعتقاد نداشتن به ولایت امامان معصوم از جمله چیزهائی است که موجب عذاب قبر می شود . ( بحارالانوار،ج 6، ص 262 )  همچنان که به طور کلی گناهان و به خصوص برخی اعمال موجب فشار قبر می شود به طور کلی کارهای نیک و به خصوص برخی اعمال نقش به سزایی در آرامش روح در عالم برزخ و رهایی از فشار قبر دارد. مانند خدمت به مردم، نماز خواندن و به ویژه نماز شب، حج خانه خدا، صبر بر مشکلات و ... 4.همان طور که برخى از معاصى، موجب تشدید فشار اول برزخ مى شود، بعضى از اعمال نیز موجب کم شدن و یا برطرف شدن این فشارها و وحشت ها مى شود . اعمالى چون به جا آوردن رکوعى تام و کامل در نماز،بحارالانوار، ص 244، ح 71 .  مداومت بر خواندن سوره «زخرف»، قرائت سوره «نساء» در هر جمعه،قمى، حاج شیخ عباس، سفینة البحار، ج 2، ص 397 .  به جا آوردن نماز شب،همان، ص 397 .  خواندن سوره «تکاثر» هنگام خواب،نورى طبرسى، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، ج 1. ص 340 باب 11 .  گذاشتن دو چوب تر با میت،بحارالانوار، ج 6، ص 215 روایت 3 و 4 .  روزه گرفتن چهار روز از ماه رجب و دوازده روز از شعبان اقبال الاعمال، ص 651، به نقل از قمى، حاج شیخ عباس، منازل الآخرة، ص 30 .  و... این اعمال نمونه هاى اندکى است که در روایات باعث کم شدن یا نجات یافتن از فشار قبر شمرده شده است . ر.ک: معاد یا بازگشت به سوى خدا، ج 1، صص 277-282 . به طور کلی کارهای نیک نقش بسزایی در آرامش روح در عالم برزخ و رهایی از فشار قبر دارند، ولی مطابق روایات، بعضی از اعمال در این راستا نقش بیشتری دارند .1. قرآن خواندن 2. نماز وحشت 3. نماز شب 4. حج خانه خدا 5. صدقه؛ صدقه ای که انسان برای اموات می دهد ملکی از جانب خدا آن را می گیرد و در طبقی از نور می گذارد کنار قبرستان می آید و فریاد می زند، سلام بر شما بازماندگانتان هدیه ای برایتان فرستاده اند . اموات هم با خوشحالی آن طبق را می گیرند و داخل قبر خود می کنند و به این وسیله قبرشان وسیع و پر نور می شود .6. محبت اهلبیت(ع) از جمله چیزهای دیگری که انسان را از عذاب قبر و ناراحتی آن نجات می دهد و از همه اعمال کارسازتر است، محبت داشتن به اهل بیت عصمت و طهارت(ع) است . حضرت امام رضا(ع) فرمود: « از جمله مواردی که من به زیارت زائرم می آیم، شب اول قبر است . حضرت رسول(ص) فرمود: محبت و علاقه به من و اهل بیتم در هفت مورد بسیار هولناک کارساز و نجات بخش است از جمله هنگام بازجویی در برابر فرشتگان مسئول در شب اول قبر . عبیدبن کعب گوید: بر رسول خدا(ص) وارد شدم، دیدم حسین(ع) در دامنش نشسته است و آن حضرت او را می بوسد و می بوید. گفتم یا رسول الله حسین را خیلی دوست داری؟ فرمود: « اهل آسمان حسین(ع) را بیش از اهل زمین دوست دارند، در عالم قبر و برزخ و قیامت عظمت و شأن حسین آشکار می گردد، عزت حسین و نفوذ و سلطنت او و سایر ائمه آن جا ظاهر می شود .7. صلوات بر پیامبر(ص ) حضرت رسول اکرم(ص) فرمود: بر من زیاد صلوات بفرستید، زیرا صلوات فرستادن بر من سبب نور در قبر و صراط و نور در بهشت می شود .8. نیکی به پدر و مادر 9. وضو 10. ذکر خدا 11. نماز؛ حضرت رسول(ص) فرمود: «وقتی میت را دفن کردند نماز او به صورت شخصی نورانی داخل قبر رفیق و مونس او می شود، ترس و سختی های عالم برزخ را از او دفع می کند .12. امر به معروف 13. حسن خلق 14. صله رحم بنابراین مونس و همدم انسان در قبر اعمال خیری است که انجام داده است و اعتقادات صحیح محبت اهل بیت(ع) و سایر رفتارهای نیکویی که نسبت به پدر و مادر و ارحام و دوستان و مؤمنان انجام داده است . تفصیل موضوع را در منابع ذیل جستجو کنید : نعمت الله صالحی حاجی آبادی، انسان از مرگ تا بزرخ، نشر مؤلف ص144 تا 173 . علی محمد قاسمی، برزخ پژوهشی قرآنی و روایی، انتشارات مؤسسه امام خمینی(ره) ص183 به بعد . منازل الاخره، حاج شیخ عباس قمی . عروج روح، محمد شجاعی، کانون اندیشه جوان .   .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه