سلام؛ اللَّهُمَّ یک کلمه است؟ یا از الله و هُم تشکیل شده؟ .... اللَّهُمَّ یعنی چه؟ اگر اللَّهُمَّ از الله و هم تشکیل شده چرا یک (ه) دارد نه دو تا؟

اندیشمندان نحو در این‌که واژه «اللهمّ» در اصل از چه کلماتی تشکیل شده، اختلاف نظر دارند. گروهی از آنان معتقدند: «واژه «اللهمّ» منادای مفرد معرفه است که در اصل «یا الله» بود و بجای یای حرف ندائی که از اولش حذف شده، در آخر آن یک میم مشدّده آمد که آن را تبدیل به «اللهمّ» نموده است».[1] طبق این دیدگاه، معنای «اللهمّ» چنین می‌شود: «ای پروردگار»، یا «پروردگارا». بنابراین نظریه؛ چون میم در «اللهمّ» عوض از یای حرف ندا می‌باشد، جز در موارد ضرورت شعری[2] نمی‌توانیم «یا اللهمّ» بگوییم.[3] اما برخی دیگر از نحویون می‌گویند: «اللهمّ» در اصل، «یا الله آمِنّا بخیر» بود، که برای اختصار، جمله انشایی«آمنّا بخیر» حذف شده و میم مشدّده به عنوان نمادی از عبارت محذوف در انتهای «الله» اضافه شده است؛ از این‌رو میم، عوض از «یای» حرف ندا نیست و بر همین اساس، جمع بین «میم مشدده» و «یای حرف ندا» حتی در حالت اختیار نیز جایز است؛ یعنی می‌توانیم در غیر ضرورت شعری نیز بگوییم «یا اللهمّ».[4] طبق این دیدگاه، معنای «اللهمّ» چنین می‌شود: «پروردگارا ما را به خیر قصد کن؛ یعنی برای ما خیر و نیکی در نظر بگیر». اعراب «اللهمّ» برخی ادیبان گفته‌اند: «با عنایت به این‌که «الله» اسم علم و مفردی است که منادا واقع شده و «منادای مفرد معرفه» نیز مبنی بر ضم است، «اللهُمّ» نیز مبنی بر ضم بوده و بنای آن در «های» اَللهُمّ آشکار گشته است».[5] برخی دیگر گفته‌اند: «چون میم در «اللهمّ» شبیه جزء برای «الله» شده، «اللهمّ» مبنی بر ضم مقدر بر میم مفتوحه می‌باشد».[6] با توجه به مطالبی که بیان شد، روشن می‌شود که «اللهمّ» از «الله» و «میم» مشدده تشکیل شده، نه از «الله» و «هُم» تا این اشکال به ذهن متبادر شود که چرا در «اللهمّ» دو «هاء» وجود ندارد.   [1] . صبان، محمد بن علی، حاشیة الصبان علی شرح الأشمونی علی ألفیة ابن مالک و معه شرح الشواهد للعینی‏، محقق: هنداوی، عبدالحمید، ج 3، ص 226 - 227، بیروت، المکتبة العصریة، چاپ اول، بی‌تا؛ شرح الشواهد الشعریة فی أمات الکتب النحویة لأربعة آلاف شاهد شعری، همان. [2] . «اما در ضرورت شعری که اضطرار ادبی محسوب می‌شود «یا اللهم» جایز است». [3] . «زیرا جمع بین عوض و معوض می‌شود و جمع بین عوض و معوض نیز صحیح نمی‌باشد.»، شراب، محمد محمد حسن، شرح الشواهد الشعریة فی أمات الکتب النحویة لأربعة آلاف شاهد شعری،‏ ج 3، ص 111، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ اول، بی‌تا. [4] . حاشیة الصبان علی شرح الأشمونی علی ألفیة ابن مالک و معه شرح الشواهد للعینی، ج ‏3، ص 228. [5] . همان. [6] . همان. .

موتور جستجوی پرسش و پاسخ دینی امین

مرجع:

ایجاد شده در 1401/04/03

لینک کوتاه