علت شکسته بودن نماز را به صورت مفصل از نظرشیعه و سنی توضیح دهید؟

نماز و روزه و تمامی عبادات دیگر مثل حج و زکات و خمس و امثال اینها اموری هستند که توسط خداوند متعال تشریع شده و آنها را بر بندگانش با شرایط خاصی واجب کرده است. و تمام شرایط و قوانین این عبادات نیز از طرف خداوند جعل شده و ما همانگونه که موظف بر انجام واجبات و عبادات هستیم، وظیفه داریم که شرایط و قوانین آن را همانگونه که خداوند فرموده رعایت نماییم. علماء شیعه و سنی شکسته شدن نماز مسافر را به آیه ای از قرآن کریم مستند می کنند. به این معنا که خداوند خود دستور داده است که در سفر، نمازها قصر و کوتاه شود. و آن آیه این است که:وَ إِذا ضَرَبْتُمْ فِي الْأَرْضِ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُناحٌ أَنْ تَقْصُرُوا مِنَ الصَّلاةِ إِنْ خِفْتُمْ أَنْ يَفْتِنَكُمُ الَّذينَ كَفَرُوا إِنَّ الْكافِرينَ كانُوا لَكُمْ عَدُوًّا مُبيناً؛ «هنگامى كه سفر مى‏كنيد، گناهى بر شما نيست كه نماز را كوتاه كنيد اگر از فتنه (و خطر) كافران بترسيد زيرا كافران، براى شما دشمن آشكارى هستند.» طبق فرمایش علامه طباطبایی در اين آيات نماز خوف و نماز شكسته در سفر تشريع شده است، و چون در آیات قبل مربوط به ميدانهاى جنگ است در این آیه سخن از شكستن نماز در سفر دارد كه آن نيز بى ارتباط با جنگ نيست. چون جهاد غالبا مستلزم مسافرت است، آيات قبل هم درباره جهاد سخن مى‏گفت و متعرض شؤون مختلف آن بود. كلمه«جناح» هم به معناى گناه است، و هم حرج و تنگنايى، و هم عدول كردن و كلمه«قصر» به معناى نقص و كوتاه كردن نماز است. و معناى آيه شريفه اين است كه هر گاه به سفر رفتيد، مانعى از حرج و اثم نيست كه چيزى را از نماز كم كنيد. و عبارت«مانعى از حرج و گناه نيست» ظاهر در جواز است يعنى مى‏توانيد نماز را شكسته بخوانيد و اين ظاهر منافات ندارد كه آيه شريفه در سياق وجوب آمده باشد و از نظر سياق دلالت بر وجوب كند، و از آن استفاده شود كه بايد نماز را بشكنيد، بطورى كه اگر تمام بخوانيد نمازتان باطل است. هم چنان كه در آيه شريفه: إِنَّ الصَّفا وَ الْمَرْوَةَ مِنْ شَعائِرِ اللَّهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَيْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلا جُناحَ عَلَيْهِ أَنْ يَطَّوَّفَ بِهِما؛ «صفا» و «مروه» از شعائر (و نشانه‏هاى) خداست! بنا بر اين، كسانى كه حج خانه خدا و يا عمره انجام مى‏دهند، مانعى نيست كه بر آن دو طواف كنند (و سعىِ صفا و مروه انجام دهند) با اينكه سعى بين صفا و مروه از واجبات حج و عمره است. و چون آیه شريفه در مقام تشريع حكم است و در صدد بیان همه جهات و خصوصيات حكم نمی باشد، مى‏خواهد بفرمايد: شکسته شدن نماز در سفر و سعى بين صفا و مروه تشريع شده اند، اما آيا به نحو وجوب است يا غير وجوب از اين جهت ساكت است، چون در مقام بيان اين خصوصيات نيست. و نیز در این آیه نماز خوف تشریع شده است به این معنا که اگر از كفار ترسيديد كه شما را شكنجه كنند و مورد حمله قرار دهند و به قتل برسانند، مى‏توانيد نماز را به صورت نماز خوف بخوانيد. بر طبق دلالت این آیه شریفه بر قصر نماز در سفر، همه فقهاى اسلام متّفقند بر اين هستند كه شكسته خواندن نماز در حال سفر مشروع و جايز است.() لکن فقهای شیعه بنابر اخبار وروایات و اجماع، قصر نماز های ظهر و عصر و عشاء را در صورت وجود شرايط هشت گانه اى كه در رساله هاى عمليه آمده در سفر واجب می دانند. و كسى كه مى داند مسافر است و مى داند نماز را بايد شكسته بخواند اگر عمداً تمام بخواند نمازش باطل است، و حكم نماز مسافر مربوط به آسان بودن و سخت بودن سفر نيست، بلكه در مسافرت هاى راحت امروز نيز با حصول شرايط قصر نماز، بايد نماز را شكسته خواند.() در روايتى از امام رضا(عليه السلام) به وجوب قصر نماز مسافر تصريح شده است كه حضرت فرمود: «انما وجب التقصير فى ثمانية فراسخ لااقل من ذلك و لا اكثر () ؛ همانا در هشت فرسخ، شكسته شدن نماز واجب شده نه در مسافت كمتر از هشت فرسخ و نه در مسافت بيشتر از هشت فرسخ» يعنى در كمتر از هشت فرسخ شكسته نمى شود و بيشتر از هشت فرسخ هم مدخليت در حكم ندارد. زراره گويد به امام باقر(عليه السلام) عرض كردم: «صلاة الخوف و صلاة السّفر تقصران جميعا؟ قال: نعم ؛ آيا نماز خوف و نماز مسافر هر دو شكسته خوانده مى شود؟ فرمود: بلى.»() زراره و محمد بن مسلم مى گويند به امام باقر(عليه السلام) عرض كرديم: «در مورد كيفيت نماز در حال سفر چه مى فرمايى؟ فرمود: خداوند عزوجل (در قرآن) فرموده: هنگامى كه سفر مى كنيد، گناهى بر شما نيست كه نماز را كوتاه كنيد، پس همان گونه كه نماز در حضر بايد تمام خوانده شود در سفر نيز شكسته خواندن واجب شده است، به حضرت عرض كرديم: خدا فرموده بر شما گناهى نيست (لا جناح) (يعنى مخيريد) نفرموده: بايد اين كار را انجام دهيد (يعنى به شكسته خواندن نماز امر نفرموده) پس قصر، چگونه واجب مى شود؟ فرمود: آيا خداوند در مورد صفا و مروه نفرموده: كسانى كه حج يا عمره انجام مى دهند مانعى نيست از اين كه بر صفا و مروه طواف كنند (يعنى سعى و صفا و مروه انجام دهند) در حالى كه سعى بين صفا و مروه واجب است. پس همان طورى كه سعى صفا و مروه واجب است ولى با لفظ «و لا جناح» بيان شده، قصر نماز مسافر هم واجب است اگر چه با لفظ «و لا جناح» بيان شده است. چرا كه در هر دو مورد، پيامبر اسلام كه مفسّر و مبيّن قرآن و آورنده شريعت است عمل را به صورت واجب آورده است و خداوند هم همينگونه بيان كرده است.() در مورد فلسفه شكسته شدن نماز مسافر از پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ نقل شده است كه: «صَدَقَةٌ تَصَدَّقَ اللّهُ بِها عَلَيْكُمْ فَاَقْبِلُوا صَدَقَةَ؛ اين صدقه اي است كه خداوند به شما عطاء كرده است و صدقه او را قبول كنيد». بنابراين فلسفه شكسته شدن نماز در سفر، لطف و احسان خداوند به بندگان و تصدّقي است كه خداوند نسبت به آنها داشته است و خواسته است در هنگام سفر در سختي و تعب قرار نگيرند، از اين جهت كساني كه مسافرت‌شان براي گناه باشد، شامل اين حكم نمي شوند زيرا اين هديه الهي است و شامل متمردين نمي شود. يكي از نكاتي كه در ذهن بسياري از افراد وجود دارد اين است كه علت حكم خاص مسافر مشكلات و سختي‌هايي است كه در گذشته در مسافرت‌ها وجود داشته است. در حالي كه اين نكته در روايات وجود ندارد. و در آیه شریفه هم علت شکسته خواندن نماز، سفر است نه مشقت و سختی سفر و لذا هيچ مريضي حق ندارد نماز خود را شكست خوانده و چهار ركعت را به دو ركعت تقليل دهد، بلكه با تمام مشقت هم كه شده بايد نماز را چهار ركعتي بخواند هر چند ممكن است سجده و ركوع را با اشاره انجام دهد. ولي مسافر سالم بايد نماز چهار ركعتي را دو ركعتي بخواند، همين نكته نشان مي‌دهد كه از نظر ملاك حكم بين مريض و مسافر تفاوت وجود دارد. و نمی توان حکم یکی را به دیگری سرایت داد و ما باید تسلیم شرع الهی باشیم. نه اینکه خود ما ملاکات و معیارهایی را به دست آوریم و بر طبق آن عمل کنیم. راننده يا كسي كه شغلش مسافرت است و آن‌ها كه در گذشته راهنماي كاروان‌ها بودند نمازشان تمام و روزه‌‌شان صحيح است، با اين كه مي‌دانيم مشكلاتي كه راهنماي كاروان تحمل مي‌كرده بيش از سختي مسافر است. اين نكته نيز مؤيد آن است كه صرفا‌ً سختي نمي‌تواند علت حكم باشد. و نيز كسي كه بي هدف و يا به دنبال گمشده‌اي هشت فرسخ مي‌رود ولي از اول قصد اين مقدار سفر را نداشته نمازش تمام است با اين كه مشكلات سفر به هر حال به جای خود باقي است. در همان زمان صدر اسلام نيز اسب وجود داشته كه بسيار سريع‌تر طي طريق مي‌كرده و هم حيواناتي كه كندتر راه مي‌رفته‌اند و نيز بسياري از مسافرت‌ها پياده بوده است، با اين حال حكم بر اساس حركت قافله‌ها تنظيم شده است، و اين بدان معناست كه نوع وسيله مسافرتي و سرعت و راحتي و سختي آن در حكم تأثيري ندارد، بنابر اين اگر امروز كسي با هواپيما مسافرت كند يا چهارپا را مركب خود قرار دهد باز هم همان حكم را دارد. علما و فقهای اهل سنت نیز با استناد به همین آیه شریفه و روایات منقول در کتابهای آنان حکم به قصر نماز مسافر می کنند. فخر رازی در ذیل آیه شریفه در مسأله سوم می گوید: لفظ قصر در آیه شریفه مشعر به تخفیف نماز است و چون تصریح به قصر در کمیت رکعات نماز ندارد لذا دو قول در اینجا حاصل می شود. قول اول اینکه مراد از آن نماز مسافر باشد و آن اینست که هر نمازی که در حضر چهار رکعت است در سفر دو رکعت می گردد پس بنابراین قصر شامل نماز ظهر و عصر و عشاء می شود و نماز مغرب و صبح را در بر نمی گیرد. قول دوم این است که مراد آیه نماز خوف است و این قول منسوب به ابن عباس و جابر بن عبدالله و دیگران است. ابن عباس گفته است که خداوند نماز حضر چهار رکعت و نماز سفر دو رکعت و نماز خوف یک رکعت فرض شده است. و در ادامه می گوید که لفظ قصر در آیه شریفه بر اسقاط بعضی رکعات نماز سزاوار تر است و دلیل آن روایتی است که از یعلی بن امیه نقل شده که از عمر بن خطاب سوال شد که چگونه نماز را قصر کنیم در حالی که ما ایمان داریم که خداوند فرمود: لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَن تَقْصُرُواْ مِنَ الصَّلواةِ إِنْ خِفْتُمْ؟ عمر گفت: من هم تعجب کردم از آن چه که شما تعجب کردید و لذا از پیامبر پرسیدم و پیامبر فرمود: «صدقة تصدق الله بها عليكم فاقبلوا صدقته». و این حدیث دلالت می کند که کلمه قصر در آیه بر قصر در عدد رکعات نماز دلالت دارد. در مغنی المحتاج در ضمن اینکه این حدیث را از عمر نقل نموده گفته است که اصل در قصر نماز آیه «اذا ضربتم فی الارض» می باشد هر چند اجماع هم بر آن وجود دارد. در تفسیر اضواء البیان علت جواز و رخصت قصر، نماز سفر دانسته شده و حکمت آن تخفیف مشقت بر مسافر می باشد. در فتح الباری که شرح صحیح بخاری است گفته شده که خداوند متعال نماز مسافر را قصر و شکسته تشریع کرده است حتی اگر مشقتی هم در مسافرت نباشد زیرا مسافر نمی داند که در سفر چه چیزی بر او عارض می شود. هرچند برخی از اهل سنت قصر نماز مسافر را جایز می دانند نه واجب و آن هم در صورتی که سفر واجب باشد مثل سفر حج و امثال اینها. به هر حال قصر و شکسته شدن نماز های چهار رکعتی منشاء قرآنی و حدیثی دارد. و علت آن هم از نظر شیعه و برخی اهل سنت خود سفر می باشد و از نظر برخی دیگر از اهل سنت علت آن مشقت و سختی های سفر می باشد. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه