صفات برتر خدا چیست ؟

برای مقایسه کردن لزومی ندارد که دوطرف از هر جهت مساوی باشند ، یعنی لازم نیست که حتما دو خدا باشد تا بینشان مقایسه شود و یکی را بر دیگری از حیث رحمانیت و خالقیت تفضیل دهیم ، بلکه اگر تنها بتوان دو موجود را فرض کرد ، و لو یک طرف آن از هر جهت ناقص و ضعیف بوده باشد و در مقابل دیگری به حساب نیاید ، باز مقایسه صحیح است یعنی مثلا می توان آب یک جوی کوچک را با اقیانوس مقایسه نمود و گفت اقیانوس پر آب تر است ، ولو این جوی به قدری کوچک و ناچیز باشد که ارزش مقایسه را نداشته باشد و ... . پس می توان خالقیّت خدا را در مقایسه با خالقیّت محدود برخی مخلوقات و رحمانیّت خدا را در مقایسه با رحمت محدود برخی مخلوقات در نظر گرفته و خدا را احسن الخالقین و ارحم الرّاحمین گفت. مثل اینکه ما یک انسان را با فعل او مقایسه نموده صفاتی را برای او اثبات می کنیم. مثلاً می گوییم: کامپیوتر با این همه پیچیدگی ، محصول مغز آدمی است ؛ پس مغز انسان پیچیده تر از کامپوتر است. یا می گوییم: بدن آدمی با این همه توان ، بند به روح اوست ؛ پس روح آدمی توانمندتر از بدن اوست. رحمت بندگان نیز از خداست ؛ پس خدا ارحم الرّاحمین می باشد. خلّاقیّت و سازندگی انسانها نیز از طرف خداست ؛ لذا او احسن الخالقین می باشد. خداوند متعال به انسانها امکان حکم و قضاوت داده ؛ لکن قضاوت و حکم قطعی برای اوست ؛ لذا او احکم الحاکمین می باشد.اما تطبیق این مطالب با فرض سوال ، باید گفت با اینکه خداوند فاعل کل است و علت تمام افعال می باشد ، با این حال قرآن کریم افعال طبیعى هر موجودى را به خود آن موجود نسبت میدهد و فاعل هاى طبیعى را فاعل میداند.و در آیات بسیارى افعال اختیارى انسانها را بخود آنان نسبت میدهد و در عین حال همه آن فاعلها و افعالشان را بدون استثناء به خداى سبحان نسبت میدهد، و مى فرماید: «اللَّهُ خالِقُ کُلِّ شَیْ ءٍ، اللَّه آفریدگار هر چیزى است( زمر- 62)»، و نیز مى فرماید: «ذلِکُمُ اللَّهُ رَبُّکُمْ، لا إِلهَ إِلَّا هُوَ، خالِقُ کُلِّ شَیْ ءٍ، با شما هستم، اللَّه پروردگار شما است که آفریدگار هر چیز است، معبودى جز او نیست( انعام- 102)»، و نیز فرموده: «لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ، آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است از آن او است (شورى- 4)»، پس هر موجودى که کلمه (چیز- شى ء) بر آن صادق باشد، مخلوق خدا و منسوب به او است، البته به نسبتى که لایق ساحت قدس و کمالش باشد.اینها آیاتى بود که تمام موجودات و آثار و افعال موجودات را به عبارت (هر چیز) به خدا نسبت میداد، آیات دیگرى هم هست که در آن هر دو نسبت هست یعنى هم آثار و افعال موجودات را به خود آنها نسبت میدهد و هم به خدا، مانند آیه: «وَ اللَّهُ خَلَقَکُمْ، وَ ما تَعْمَلُونَ، و خدا شما را و آنچه شما مى کنید آفریده است (صافات- 96)»، که ملاحظه مى فرمائید، هم اعمال ما را ، اعمال ما دانسته و هم خود ما و اعمالمان را مخلوق خدا، و آیه: «وَ ما رَمَیْتَ إِذْ رَمَیْتَ، وَ لکِنَّ اللَّهَ رَمى ، تو سنگریزه نینداختى وقتى مى انداختى، بلکه خدا انداخت»، (انفال- 17) که سنگریزه انداختن را هم به رسول خدا (ص) نسبت مى دهد و هم این نسبت را از او نفى میکند و به خدا نسبت میدهد و آیاتى دیگر نظیر اینها.و از همین باب است آیاتى که بطور عموم میان دو اثبات جمع میکند، مانند آیه: «وَ خَلَقَ کُلَّ شَیْ ءٍ، فَقَدَّرَهُ تَقْدِیراً، هر چیزى را بیافرید و آن را به نوعى تقدیر کرد» (فرقان- 2) سخن کوتاه اینکه اساس اثبات وجود خدای واحد و یگانه در قرآن کریم، اثبات علیت و معلولیت درمیان تمامى اجزاء عالم و سپس استناد همه بخداى فاطر و صانع همه عالم است و در این معنا جاى هیچ شک و تردیدى نیست.( ر.ک ترجمه المیزان، ج 1، ص: 606)از اینجا می توان و جه تعبیر به احسن و ارحم را در آیات قرآن دانست .توضیح اینکه:تعبیر به أَحْسَنُ الْخالِقِینَ (بهترین آفرینندگان) برای خداوند ،یعنی که خلقت تنها مختص به او نیست و همین طور هم هست، چون ، خالق از ماده خلق است ، و خلق در اصل به معنى اندازه گیرى است، هنگامى که یک قطعه چرم را براى بریدن، اندازه گیرى مى کنند، عرب واژه خلق در باره آن به کار مى برد، و از آنجا که در آفرینش مساله اندازه گیرى بیش از همه چیز اهمیت دارد ، این کلمه خلق در باره آن به کار رفته است . نتیجه اینکه چون خلقت به معناى تقدیر است و تقدیر یعنى مقایسه چیزى با چیز دیگر ،پس خلقت اختصاص به خداى تعالى ندارد.علاوه بر این، در کلام خود خداى عز و جل خلقت به غیر خدا هم نسبت داده شده، آنجا که فرموده:« وَ إِذْ تَخْلُقُ مِنَ الطِّینِ کَهَیْئَةِ الطَّیْرِ(حضرت عیسی ) خلق کرد از گل به صورت پرنده » (ر. ک ترجمه المیزان، ج 15، ص: 27)البته خلق خدا با خلق غیر او از جهات گوناگونى متفاوت است:- خداوند ماده و صورت اشیاء را مى آفریند، در حالى که اگر انسان بخواهد چیزى ایجاد کند تنها مى تواند با استفاده از مواد موجود این جهان صورت تازه اى به آن ببخشد مثلا از مصالح ساختمانى خانه اى بسازد، یا از آهن و فولاد، اتومبیل یا کارخانه اى اختراع کند.- از سویى دیگر خلقت و آفرینش خداوند، نامحدود است و او آفریدگار همه چیز است اللَّهُ خالِقُ کُلِّ شَیْ ءٍ (سوره رعد آیه 16) در حالى انسان موجودات بسیار محدودى را مى تواند ابداع کند، و گاه توأم با انواع ضعفها و نقصها است که در جریان عمل باید آنها را تکمیل کند، اما خلق و ابداع پروردگار خالى از هر گونه عیب و نقص است.- از سوى سوم در آنجا که انسان توانایى بر این امر پیدا مى کند، آن نیز به اذن و فرمان خدا است که بى اذن او در عالم حتى برگى بر درختى نمى جنبد چنان که در باره حضرت مسیح ع در سوره مائده آیه 110 مى خوانیم وَ إِذْ تَخْلُقُ مِنَ الطِّینِ کَهَیْئَةِ الطَّیْرِ بِإِذْنِی: در آن هنگام که تو از گل، صورتى همچون صورت پرنده به اذن من خلق مى کردى. (ر.ک تفسیر نمونه، ج 14، ص: 210) نتیجه اینکه نسبت ارحم و احسن دادن از این جهت است که برای مخلوقات خلق کردن و ترحم اعتبار شده است ، و خداوند در مقایسه با خلقت و ترحم بندگانش احسن الخالقین و ارحم الراحمین است . .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه