یهودیان بر اساس متون دینی خود همواره در این اندیشه‌اند که از میان اقوام و ملل گوناگون، تنها ایشان هستند که رابطه‌ای خاص و ویژه با خداوند دارند. این تفکر در طول تاریخ در فلسفه و تصوف ایشان نیز نمود داشته است. در این مورد بسیاری از محققین، متون دینی یهود را مستمسک خوبی برای بیان برگزیدگی و برتری قوم اسرائیل دانسته‌اند، به خصوص آیات کتاب مقدس که دست آویزهای مناسبی برای یهودیان است تا برگزیدگی نژادی را بر برگزیدگی ایمانی اولویت دهند.

یهودیان بر اساس متون دینی خود همواره در این اندیشه‌اند که از میان اقوام و ملل گوناگون، تنها ایشان هستند که رابطه‌ای خاص و ویژه با خداوند دارند. این تفکر در طول تاریخ در فلسفه و تصوف ایشان نیز نمود داشته است. در این مورد بسیاری از محققین، متون دینی یهود را مستمسک خوبی برای بیان برگزیدگی و برتری قوم اسرائیل دانسته‌اند، به خصوص آیات کتاب مقدس که دست آویزهای مناسبی برای یهودیان است تا برگزیدگی نژادی را بر برگزیدگی ایمانی اولویت دهند. به نظر می‌رسد متون دینی یهود علت این برگزیدگی را عهدی می‌دانند که بین خداوند و حضرت ابراهیم بسته شد. در حقیقت این برگزیدگی وعده‌ای بود که خدا در ازای اطاعت بی قید و شرط ابراهیم در ماجرای ذبح فرزندش به او داد. «بار دیگر فرشتۀ خداوند از آسمان ابراهیم را صدا زده به او گفت: «خداوند می‌گوید به ذات خود قسم خورده‌ام که چون مرا اطاعت کردی و حتی یگانه پسرت را از من دریغ نداشتی، تو را چنان برکت دهم که نسل تو مانند ستارگان آسمان و شن‌های دریا بی‌شمار گردند. آن‌ها بر دشمنان خود پیروز شده، موجب برکت همه قوم‌های جهان خواهند شد؛ زیرا تو مرا اطاعت کرده ای». (سفر پیدایش15-19/22). در قسمت‌های مختلف عهد عتیق، این برتری قومی بارها بیان شده است، اما در همین آیات این برتری، قید و شرط یافته و به داشتن ایمان و وفاداری به عهد و میثاق، مشروط شده است. خداوند از میان کوه خطاب به موسی فرمود: «دستورات مرا به بنی اسرائیل برسان و به ایشان بگو: شما دیدید که من با مصری‌ها چه کردم و چطور مانند عقابی که بچه‌هایش را روی بال‌ها می‌برد، شما را برداشته، پیش خود آوردم. حال اگر مطیع من باشید و عهد مرا نگه دارید از میان همۀ اقوام، شما قوم خاص من خواهید بود. هرچند سراسر جهان مال من است، اما شما برای من قومی مقدس خواهید بود و چون کاهنان مرا خدمت خواهید کرد». (سفرخروج 6- 3/ 19) حکیمان یهودی از این آیات در طول تاریخ برداشت‌های متفاوتی داشته‌اند. برخی با رویکردی خردورزانه و معتدل، برای قوم یهود برتری ذاتی قائل نشده‌اند و معتقدند عهد شکنی قوم یهود، خود به خود عهد و پیمان خدا را در باب برگزیدگی این قوم ملغی می‌کند در مقابل عده‌‌ای هم بینشی نژادپرستانه به مسأله قوم برگزیده اتخاذ کرده و با این برداشت، تبعیض و بیگانه ستیزی را در میان قوم خود رواج داده‌اند. به باور برخی از حکیمان یهودی ِ قرون وسطی، مانند «یهودا هلوی» مراد از برگزیدگی قوم یهود، برگزیدگی به لحاظ روحی است. هلوی با اشاره به این موضوع که ساختار روحی یهودیان، به طور کلی با دیگران متفاوت است، هر فرد یهودی را دارای قدرت نبوت می‌داند! از دیدگاه او این میراث، یهودیان را قادر ساخته است تا از فکر و ارادۀ خدا آگاه شوند و بیگانگان غیر یهودی حتی اگر به آیین یهود هم درآیند، این قدرت را به دست نخواهند آورد. تلمود و برتری قومی «اسرائیل شاهاک» از جمله افرادی است که منشأ اصلی اندیشۀ قوم برتر را در متون دینی و به خصوص قوانین تلمود می‌داند. تلمود که از قرن دوم تا ششم توسط تعداد بی‌شماری از حکیمان یهودی تالیف شده است، شامل دستورات و احکامی است که بر برگزیدگی و برتری قوم یهود دامن می‌زند. شاهاک قوانین متعددی را که به صورت جدی تبعیض آمیزند و لازمۀ آن‌ها، تجویز ظلم و ستمی بی‌رحمانه به غیر یهودیان است، در آثار متعدد خود بر می‌شمارد. احکام نژاد پرستانه تلمود بر اساس برخی از احکام تلمود، اگر یک یهودی به طور مستقیم باعث مرگ یک غیر یهودی شود، تنها نزد خداوند گناهکار است و مجازات دنیوی ندارد. اگر این قتل، عمد نباشد حتی یهودی نزد خداوند نیز گناهی مرتکب نشده است. بر عکس اگر قاتل غیر یهودی و مقتول یهودی باشد، اعدام و مرگ او حتمی است. در باب نجات جان غیر یهودیان و یهودیان نیز، قوانینی نژادپرستانه حکم‌فرماست. نجات جان یک یهودی واجب و مهم‌ترین وظیفۀ شرعی هر یهودی است و در مقابل نجات جان غیر یهودیان مخصوصاً در روز سبت ممنوع می‌باشد. در مورد جرائم جنسی و مسائل مالی نیز وضع بر همین منوال است. احکام تلمود در این موارد هر نوع تجاوز به حریم غیر یهودیان را مجاز دانسته و در مقابل شکستن حریم یهودیان را از گناهان کبیره برشمرده است. در نهایت تفاسیر تلمودی از کتاب مقدس، اندیشۀ برتری قومی در میان یهودیان را به سمت برتری نژادی و نژاد پرستی سوق داد. یهودیان آغازگر انحراف به سمت دنیا و تمنیات دنیوی در رسالت حضرت موسی بودند و به همین دلیل قومیت را به جای دین و اعتقاد، محوریت بخشیدند.‌ ایشان پیامبران راستین خداوند را نه به عنوان هدایت‌گر، بلکه به عنوان پادشاهان و نماد قدرت و شوکت خویش می‌شمردند. در این میان سهم طریقت کابالا در ایجاد روحیۀ برتری خواهی و سلطه جویی در میان قوم یهود، اگر بیشتر از تلمود نباشد کمتر از آن نیست. کابالا و برتری قومی کابالا به عنوان طریقتی که آموزه‌های خویش را برآمده از بطن کتاب مقدس می‌داند، به پویایی و نهادینه شدن اندیشۀ برتری قومی کمک شایانی کرد. نژاد پرستی و پرداختن به امر قوم برگزیده، از تعالیم مشترک کابالیست‌های گذشته و امروز است. به نظر می‌رسد کتاب زوهر بیش از هر متن کابالایی دیگر به کاوش و بیانِ ریشه‌های برتری قوم یهود از غیر یهودیان پرداخته است؛ گو اینکه کابالیست‌های معاصر نیز بر اساس همین متن، بر اصول نژادپرستانه خود پافشاری می‌کنند. در یکی از این متون می‌خوانیم: ربی آبا روزی در حال بحث با ربی شمعون بن یوحای دربارۀ آموزش‌های تورات بود. او از ربی شمعون پرسید: چرا از همه اقوام جهان تنها یهودیان موقع قرائت تورات خود را به عقب و جلو تکان می‌دهند و این عمل برایشان طبیعی است که بی حرکت و ساکن ننشینند؟ ربی شمعون پاسخ داد: افسوس برای این بشریت که مانند گلۀ سرگردانی است و از درک و فهم عاجز است. همین عملِ تکان خوردن به تنهایی، برای تشخیص ارواح مقدس اسرائیل از ارواح ظالمان کافی است. روح اسرائیل از چراغ مقدس گرفته شده است... همین که این چراغ از فروغ توراتِ آسمانی روشن گردید، دیگر حتی یک لحظه هم از حرکت متوقف نمی‌شود. مانند شعلۀ شمعی که هرگز ساکن نیست. برای همین وقتی یکی از فرزندان اسرائیل یک کلمه از تورات را بر زبان می‌آورد، شعله‌ای برمی‌فروزد که دیگر نمی‌توانند بی حرکت بمانند؛ پس ما چون شعلۀ شمع به عقب و جلو حرکت می‌کنیم اما روح ظالمان، مانند تکه کاهی است که موقع سوختن، شعله ندارد. شبیه به چوبی که بدون شعله می‌سوزد. متن فوق که مربوط به بخش‌هایی از کتاب زوهر می‌باشد، بر این باورِ کابالیست‌ها که معنای انسان، تنها درقوم برگزیدۀ یهود خلاصه می‌شود، تأکید می‌ورزد. تفاوت جوهری میان یهودیان و غیر یهودیان از عناوین مطرح شده در زوهر است. بر اساس این تعالیم، روح غیر یهودیان متعلق به جهان زیرین است که جایگاه شیاطین می‌باشد، در حالی که روح فرد یهودی حداقل قابلیت رسیدن به ساحت امور الهی را دارد. از آنجا که طبق تلمود، نوکیشان یهودی با دیگر یهودیان تفاوتی ندارند، این نظریه با مشکلی جدی روبرو شد. اما زوهر به این مسئله این گونه پاسخ داد: هر یک از نوکیشان در هنگام تشرف به دین یهود، روحی تازه دریافت می‌کنند که البته از روح یهودیان پست‌تر است. مکاتب دیگر کابالا در این خصوص بر این باورند که این نوکیشان، از ابتدا دارای روح یهودی بوده‌اند و در اثر برخی فشارها تغییر کیش داده و دوباره به دین اصلی خود بازگشته‌اند. دلیل برگزیدگی یهود؟! کابالای لوریایی در قرن شانزدهم، تفسیر جدیدی از برتری قومی و نژادی یهودیان ارائه داد. اسحاق لوریا، طبق نظریۀ «عیبور»، دلیل برگزیدگی یهودیان را رستگاری تمام ارواح بشری بیان کرد. هر چند این نظریه به بیانِ علتِ سرگردانی و آوارگی قوم یهود می‌پرداخت، اما به نوعی به برتری یهودیان بر سایر ملل صحه می‌گذاشت . بر این اساس ارواح یهودیان به علت اینکه پاک‌تر از ارواح نژادهای دیگر هستند قادرنند باعث رهایی ارواح دیگر اقوام، از چنگال شر شده و مایۀ نجات ایشان را فراهم آورند. بدین گونه نجات جهان و انسان از طریق یهودیان صورت خواهد گرفت. زوهر یکی از علل برگزیدگی قوم یهود را اعطای تورات به ایشان می‌داند. طبق این دیدگاه تورات پیش از آنکه به یهود عرضه شود، به اقوام گوناگون ارائه شد؛ اما این اقوام از پذیرش آن خودداری کردند، زیرا فرامین و دستورات تورات در تعارض با زندگی تبهکارانۀ ایشان بود! یهودیان معتقدند توراتِ نازل شده بر موسی، ایشان را قادر می‌سازد که همۀ جنبه‌های حیات خود را به همان سطح والایی ارتقاء دهند که زندگی پیغمبران در آن سطح بوده است. از دیدگاه پیروان کابالا، یهودیان برگزیده شده‌اند که انرژی‌های نهفته در تورات را به جریان اندازند و از این طریق از برخورد و آشفتگی در جهان اجتناب کنند، تا آرامش و صلح بر جهان حکم فرما شود! قوانین تورات به این قوم توانایی لازم جهت رسیدن به مقاصد و اهدافشان را می‌دهد و از منظر ایشان همین امر مایۀ برگزیدگی بنی اسرائیل بر سایر ملل شده است. قرآن و برگزیدگی قوم یهود زیر بناهای فکری ناسالم یهود و انحرافات ایشان در عمل و گفتار موضوعاتی هستند که آیاتی از قرآن کریم بدان‌ها اختصاص یافته است. علت این کج‌روی را می‌توان به طور اختصار در فقدان وجدان مذهبی که هدایت گر انسان به سوی صراط مستقیم است، دانست. از مطالعۀ تاریخ و شرح حال بنی اسرائیل در قرآن و کتب تاریخی چنین استفاده می‌شود که یکی از عقاید لاینفک زندگی یهود در تمام اعصار، اعتقاد به نژاد پرستی و برتری یهود بر سایر اقوام بوده و هست؛ حال آنکه در آیات قرآن، ملاک برتری انسان‌ها تقوی و پرهیزگاری معرفی شده است. البته آیات متعددی در قرآن کریم بر برتری و برگزیدگی قوم یهود اشاره دارد؛ اما با دقت در این آیات می‌توان به روشنی دریافت که مقصود از این برگزیدگی، برتری و تقدس ذاتی و ماهوی نیست، بلکه این برتری در مقطع زمانی خاص و در قلمرو جغرافیایی خاصی بوده است. از متن آیات قرآن کریم چنین برمی‌آید که عصیان و تعدی یهودیان، کفر ورزیدن به آیات کتاب خداوند و کشتن ناحق انبیاء بنی اسرائیل، نه تنها باب برگزیدگی را برای همیشه بر روی ایشان بست، بلکه این قوم را خوار و ذلیل کرده و در قیامت مجازات سنگینی در انتظار ایشان خواهد بود. برگزیدگی یهود صرفاً تا زمانی بود که ایشان به عهد و پیمان خویش پایبند بودند و آن هنگام که برخلاف شرع، فساد را در زمین، پیشۀ خویش کردند از این نعمت محروم گشتند. پژوهشگر موسسه علمی فرهنگیِ بهداشت معنوی؛ فاطمه مهدیه .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه