در مورد خمس در قرآن تنها يك آيه كه آنهم در مورد غنائم جنگي است و مورد مصرف بيان شده، پس چرا به تمام درآمدها خمس تعلق مي‌گيرد؟

1. يكي از نكاتي كه در فهم مسائل ديني بسيار مهم است دانستن منابع و مصادر احکام است. به اين معنا كه اين مجموعه فتوا و احكامي كه به عنوان واجبات و محرمات ديني مطرح مي‌شود از كجا گرفته شده است. آيا آن چه كه علماء به عنوان فتوا در رساله‌هاي عمليه ذكر مي‌كنند فهم و استنباط شخصي آنها است يا مستند به منابع و متون خاصي مي‌باشد؟ آن چه كه جاي هيچ شك و شبهه‌اي نيست و مورد اتفاق و اجماع تمامي علماء مسلمان اعم از شيعه و سني است اين است كه تمام احكام ديني بايد از چهار منبع اصلي كه دين آنها را به عنوان منابع كشف و فهم احكام معرفي كرده است گرفته شده باشد و آن چهار منبع عبارت است از: 1. قرآن كريم؛ 2. احاديث و سنت پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ (و ائمه معصومين ـ عليهم السّلام ـ به قول شيعه)؛ 3. عقل؛ 4. اجماع. البته در جاي خود بايد مقدار دلالت و حجيّت اين منابع توضيح داده شود. آن چه كه روشن است تمامي احكام مورد نياز مسلمانان در قرآن كريم نيامده است. بسياري از جزئيات مثل اين كه نماز صبح و ظهر چند ركعت است، ‌در شكيات نماز چه كنيم، و ... به آنها تصريح نشده است و لذا بيان اين جزئيات به عهده پيامبر و بعد از او مفسران حقيقي قرآن يعني ائمه معصومين ـ عليهم السّلام ـ مي‌باشد. با توجه به اين مقدمه بايد عرض كنيم كه در قرآن كريم يك آيه، راجع به بحث خمس آمده كه اعملوا انما غنمتم من شيء ‌فان لله خمسه و للرسول ولذي القربي و اليتامي و المساكين و ابن السبيل ان كنتم امنتم بالله بدانيد كه هر فايده و غنيمتي از چيزي به شما رسيد همانا خمس (يك پنجم) آن براي خدا و رسول و نزديكان (رسول) و يتيمان و مسكينان و در راه ماندگان است، اگر ايمان به خدا داشته باشيد، از آن جا كه لفظ غنميت در اين آيه به كار رفته است، بعضي تصور كرده‌اند كه معناي غنيمت فقط غنايم جنگي است و لذا خمس در ساير اشياء واجب نيست. امّا با توضيحاتي روشن مي‌شود كه خمس در همة اشياء از جمله غنائم جنگي است و نه اين كه فقط غنايم جنگي باشد و لاغير. يكي از دلايلي كه ثابت مي‌كند خمس در همه اشياء است و غير غنائم جنگي را نيز شامل مي‌شود معناي لغوي غنيمت است كه لغت دانان عرب در كتب خود به آن اشاره كردند كه غَنَم و غنيمة به معناي فائده و سود است و يا مالي كه بدون مشقت به دست آمده باشد. هر چند بعضي مي‌گويند كه بعدها استعمال در غنايم جنگي هم مي‌شده است، امّا معناي اصلي و حقيقي آن همان فايده و سود است به طور مطلق. لذا بعد اشاره خواهيم كرد از آن جا كه پيامبر و ائمه مفسر قرآن و بيان كننده آيات قرآن هستند اشاره كردند كه كسب سود و فايده اگر از راه معدن، گنج، غواصي، منافع كسب و ساير موارد بود همان حكم خمس بر آن هم واجب است. امّا دليل دوم رواياتي است كه از ائمه ـ عليهم السّلام ـ از تفسير آيه خمس سؤال شده است و ايشان مي‌فرمودند كه خمس براي ماست از اموال شما در هر سال و يا در روايت ديگر تفسير (يوم بيوم) دارند يعني روز به روز. و اگر خمس فقط در غنايم جنگي بود، جنگ در هر سال يا هر روز اتفاق نمي‌افتد تا خمس غنايم واجب باشد و ثانياً روايات متعدد ديگري از حضرات معصومين كه موارد خمس را شمرده‌اند. از جمله امام كاظم ـ عليه السّلام ـ مي‌فرمايند: خمس در پنج چيز است؛ در غنايم و غواصي و معادن و گنجها و ملاحة. يا از امام صادق ـ عليه السّلام ـ مي‌فرمايند: در آن چه كه از معادن و درياها و غنيمت و مال مخلوط به حرام كه صاحبش معلوم نيست خارج شود خمس دارد. دليل سوم: حكمت و فلسفه وجوب و تشريع خمس است كه دو جهت قابل دقت است. يك جهت اين نكته كه گرفتن صدقه و زكات بر ائمه و سادات حرام است، به دليل روايات پيامبر و ائمه ـ عليهم السّلام ـ كه امام صادق ـ عليه السّلام ـ مي‌فرمايند: «همانا خدا كسي است كه جز او خدايي نيست و از آن جا كه صدقه را بر ما حرام كرده است براي ما خمس را نازل فرموده، پس صدقه بر ما حرام است و خمس براي ما واجب است و هديه و كرامت براي ما حلال است». لذا از آن جا كه نياز مالي و اقتصادي ائمه و سادات بايد از طريقي تأمين شود كه هم مناسب شأن آنها باشد و نوعي استخفاف و كوچك كردن در آن نباشد و هم كفاف آنها را بكند خمس واجب شده است و اگر خمس در غنايم جنگي به تنهايي مي‌بود، ‌اولاً غنايم جنگي معمولا در دست حاكمان و خلفا بوده است و آن‌ها به ائمه نمی‌دادند و ثانياً بر فرض پرداخت غنايم از طرف حكام چون آنها هميشه در حال جنگ و كسب غنيمت نبودند، لذا آن چه از خمس غنايم به آنها مي‌رسيد بسيار كم و ناچيز بود و كفاف آنها را نمي‌داد. به علاوه که مقداری از مال خمس بايد در اختيار حکومت باشد تا هزينه‌های خود را تأمين کند، و روشن است که با انحصار خمس در غنائم جنگی يکی از منابع مالی مهم دولت اسلامی رو به کاستی خواهد گذاشت. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه