در زمان ائمه ـ عليهم السلام ـ جلسات مناظرات تاريخي چگونه بوده است؟

مناظره از باب مفاعله، به معني ارائه نظر متقابل درباره چيزي که طرفين گفتگو هر يک در صدد اثبات نظر خودشان هستند، اين نوع از گفتمان از نظر تاريخي گذشته ديرينه دارد. مناظرات بين حکماي قديم شرق و غرب و مناظرات تاريخي پس از اسلام بيشتر رونق گرفته، خصوصا بعد از رحلت پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ و با رشد علم گرايي و پيدايش انديشه هاي کلامي، مناظرات جدي تر شده و بين فرقه هاي اسلامي قوت گرفته، ائمه شيعه مناظرات مهمي با ديگر فرق و اديان داشتند؛ مناظرات در بين علماي اسلامي را مي توان از دو جهت 1. شکلي 2. روشي؛ تقسيم بندي کرد. از نظر شکلي به يکی از صورت هاي ذيل انجام مي گرفت: 1. مناظرات بين دو نفر، به نحوي که هر يک دلائل خود را درباره ديدگاه علمي يا عقيدتي اظهار نموده و طرف مقابل مجاب مي شد و مناظره پايان مي يافت. نمونه؛ بين امام حسن و ابن زبير در پيش معاويه، بين امام صادق و ابو حنيفه و امام کاظم و ديگران اين نوع مناظره صورت گرفته از جمله بين محمد بن عباس صولي و علي بن هيثم در حضور مأمون انجام گرفته. 2. مناظرات بين دو گروه از دانشمندان اسلامي که هر يک از آنان با طرح ديدگاه خود به اظهار نظر مي پرداختند، در اين نوع مناظره استدلال هاي متقابل به صورت مشورتي يا همفکري و هم رايي و دفاع از راي مشترک صورت مي گرفت، به نحوي که متخاصمين انديشه هاي خود را مطرح و به صورت فردي در مقابل گروه ديگر از آن دفاع مي کردند، براي مثال جمعي از صاحب نظران که طرفداران مذهب اشعري بودند، هر يک دلايلي در دفاع از عقايد اشعري گري مي پرداختند، سپس گروه مقابل و افراد مدافع در رد اين ديدگاه ادله خود را طرح کرده و از عقيده خود دفاع مي کردند. 3. شکل سوم از مناظرات بين دانشمندان و ائمه اين گونه بود که جمعي در مقابل فرد مورد مناظره قرار گرفته و نماينده اي از طرف خود جهت طرح سئوال مشخص کرده و سئوالات خود را از او مي پرسيدند و آن فرد مورد سئوال بايد پاسخ سئوالات را جواب مي داد. در صورت موفقيت او نيز فرصت مطرح کردن سئوال از آنها را داشت. در اين بين، داوران و ناظرين خاصي از مقامات سياسي و غير سياسي بودند، که ناظر بر جريان مناظره بودند و درباره انديشه ها و افکار مناظره کننده گان مي توانستند داوري نمايند، نمونه هاي زيادي از اين نوع مناظرات در تاريخ اسلام روي داده: مانند مناظرات امام جواد ـ عليه السلام ـ با يحيي بن اکثم، که در تاريخ معروف تر از آن است که نياز به تبيين داشته باشد. 4. شکل ديگر از مناظرات علمي بين علماء و دانشمندان، اين گونه بود که فردي درمقابل ملل و نحله هاي مختلف و رهبران اديان قرار داشت، و هر يک از آنان از اين فرد خاص سئوالاتي را پرسيده و جوابشان را مي گرفتند در صورت عدم موفقيت، او مغلوب گروه مقابل مي شد و در صورت چيره شدن بر آنان مي توانست از آنان سئوال کند. نمونه روشن اين نوع مناظره، مناظره امام علي بن موسي الرضا ـ عليه آلاف التحيه و السلام- با رهبران فرقه هاي اسلامي و رهبران اديان ديگر است، که در تاريخ ضبط شده، حاصل اين مناظرات عالمانه، چيره شدن امام بر تمام رهبران اديان و فرق بود. اما از نظر روشي نيز مي توان اين مناظرات را تقسيم بندي کرد. 1. روش استدلالي با تکيه بر علوم مختلف و علوم مربوط مانند؛ علم کلام و علوم حديث و فقه و اصول. 2. روش استدلالي با تکيه بر قرآن و يا کتاب هاي آسماني و متون ديني مورد قبول طرفين. 3. روش استدلالي با تکيه بر عقل صرف و علوم تجربي و علوم حسي و يا مدرکات عقلي، مانند؛ مناظرات عقلي براي اثبات توحيد براي آنان که به هيچ دين و عقيده اي پاي بند نبوده اند، که در اينها عقل با استنادات و با استفاده از مويدات تجربي بهترين ابزار جهت اثبات موضوع مورد نظر است قوانين طبيعي، و موجودات و نظم خاص حاکم بر آنان در اين روش مورد استفاده است. 4. روش ديگر که از آن استفاده شده اين بود که هر يک از طرفين براي شيوه استدلال و مناظرات معيار ثابت و مشخص قرار مي دادند و بر اساس آن استدلال نموده و مناظره مي کردند که براي هر يک از طرفين مورد قبول باشد، اين روش در مناظرات فعلي نيز رواج دارد، که مبنايي جهت مناظرات در ابتداي مناظره مشخص شده و داوراني جهت حفظ تعادل مجلس و طرفين مشخص مي گردد که گاهي سئوالات توسط آن داوران طرح شده و پاسخ از سوي طرفين ارزيابي شده و قضاوت مي شود. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه