لطفا قضیه مناظره امام جواد(ع) با معتصم عباسی را بیان کنید.

مناظره امام جواد(ع) با معتصم «زرقان»[1] که با «ابن ابی دؤاد»[2] دوستی وصمیمیت داشت، می گوید:‌«یک روز «ابن ابی دؤاد» از مجلس معتصم بازگشت، در حالی که به شدت افسرده و غمگین بود.» علت را جویا شدم گفت: «امروز آرزو کردم که کاش بیست سال پیش مرده بودم!» پرسیدم: «چرا؟» گفت‌: «به خاطر آنچه از ابوجعفر «امام جواد ـ علیه السّلام ـ» در مجلس معتصم بر سرم آمد!» گفتم:‌ «جریان چه بود؟» گفت: «شخصی به سرقت اعتراف کرد و از خلیفه (معتصم) خواست که با اجرای کیفر الهی او را پاک سازد.» خلیفه همه فقها را گرد آورد و «محمد بن علی» (یعنی حضرت امام جواد ـ علیه السّلام ـ) را نیز فراخواند و از ما پرسید: «دست دزد از کجا باید قطع شود؟» من گفتم: «از مچ دست.» گفت: «دلیل آن چیست؟» گفتم: چون منظور از دست در آیه تیمّم: «فَامْسَحُوا بِوُجوهِکُم و أیدیکُم»[3] صورت و دست هایتان را مسح کنید تا مچ دست است.» گروهی از فقها در این مطلب با من موافق بودند و می گفتند: «دست دزد باید از مچ قطع شود»، ولی گروهی دیگر گفتند: «لازم است از آرنج قطع شود»، و چون معتصم دلیل آنرا پرسید، گفتند: «منظور از دست در آیه وضو: «فَاغسِلوا وُجوهَکُمْ وَ أیْدِیَکُمْ إلی الْمرافِقِ»[4] صورت ها و دستهایتان را تا آرنج بشویید» تا آرنج است.» آنگاه معتصم رو به محمد بن علی (امام جواد ـ علیه السّلام ـ) کرد و پرسید: «نظر شما در مورد این مسأله چیست؟» گفت: «اینها نظر دادند، مرا معاف بدار.» معتصم اصرار کرد و قسم داد که باید نظرتان را بگویید. امام محمد بن علی ـ علیه السّلام ـ گفت: «چون قسم دادی نظرم را می گویم. اینها در اشتباه اند، زیرا فقط انگشتان دزد باید قطع شود و بقیه دست باید باقی بماند.» معتصم گفت:‌ «به چه دلیل؟» گفت: «زیرا رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمود: سجده بر هفت عضو بدن تحقق می یابد. صورت (پیشانی)، دو کف دست، دو سر زانو، و دو پا (دو انگشت بزرگ پا). بنابراین اگر دست دزد از مچ یا آرنج قطع شود، دستی برای او نمی ماند تا سجده نماز را به جا آورد، و نیز خدای متعال می فرماید: «وأنَّ المساجِدَ لله فلا تَدْعُوا مَعَ اللهِ أحَداً»[5] سجده گاه ها (هفت عضوی که سجده بر آنها انجام می گیرد) از آن خداست، پس، هیچ کس را همراه و همسنگ با خدا مخوانید (و عبادت نکنید)»[6] و آنچه برای خداست قطع نمی شود.» و همان‌طور که مسجد‌ها و خانه خدا و مکانی که پیشانی روی آن قرار می‌گیرد محل سجده هستند، خود پیشانی و شش عضو دیگر نیز که با آن‌ها سجده می‌کنیم، محلِ سجده محسوب می‌شوند و به همین دلیل اعتبار در این روایت «المساجد» به معنای هفت عضوی که با آن‌ها سجده می‌شود تفسیر شده است. ابن ابی دؤاد می گوید: «معتصم جواب محمد بن علی ـ علیه السّلام ـ را پسندید و دستور داد انگشتان دزد را قطع کردند (و ما نزد حضّار بی آبرو شدیم!» و من همانجا (از فرط شر مساری و اندوه) آرزوی مرگ کردم[7].» --------------------------------------------------------------------------------[1] . زُرقان (بر وزن عثمان) لقب ابوجعفر بوده که مردی محدث بوده است و فرزندش بنام «عمرو» استاد اصمعی محسوب می شده است. (مجلسی، همان کتاب، ج50 ص5،پاورقی،) [2] . ابن أبی دؤاد (بر وزن غراب) در زمان خلافت مأمون، معتصم، واثق و متوکل عباسی، قاضی بغداد بوده است. [3] . سوره مائده: آیه 5. [4] . سوره مائده: آیه 5. [5] . سوره جنّ: آیه‌18. [6] . مسجد (به کسر جیم بر وزن مجلس یا به فتح جیم بر وزن مشعل، جمع آن مساجد) بمعنای محل سجده است. [7] .طبرسی مجمع البیان، شرکه المعارف الاسلامیه، 1379ه. ق، ج10.ص372ـ عیاشی، کتاب التفسیر ج10 ص320ـ سید هاشم حسینی بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ج1، ص471 .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه