ویژگی های دوست خوب

داشتن دوست و برخوردار بودن از ارتباط عاطفی دوستانه، یک ضرورت انسانی است. حتی اگر آدمی را موجودی اجتماعی نشناسیم؛ داشتن دوست - به مقتضای تدبیر عاقلانه و تأمین خواسته‌های فطری و غریزی - یک پدیده ضروری و انکارناپذیر است. اکنون باید مشخص کرد که معیارهای انتخاب دوست چیست و بهترین همنشین کیست؟ در مرام مسلمانان، هدف تمام اعمال و رفتارها، به آخرت و خشنودی خدا بر می‌گردد؛ از این رو هرگاه در پی انجام عملی بر می‌آییم، اولین سؤال آن است که آیا این عمل، موجب خرسند شدن حضرت حق می‌شود یا نه؟ آیا خداوند به انجام دادن این عمل رضایت دارد یا نه؟ زیرا همگی بنده اوییم و باید در پی تحصیل رضایت مولای خود باشیم.   سه شرط دوستی‌ دوستی قبل از هر چیز، دارای سه شرط اساسی است که مقدم بر دیگر شرایط، باید رعایت گردد. شخصی سزاوار دوستی است که: 1. دیدار او خدا را به یاد شما آورد؛ یعنی، زیارت وی سبب ذکر خدا باشد. 2. گفتار او به دانش و معلومات شما بیفزاید و از هر کلام او، ثمره‌ای علمی فراهم آید. 3. عمل و کردار او، آخرت را به یاد آورد؛ به گونه‌ای که به اعمال و رفتار شما رنگ آخرتی بزند. اگر کسی را با سه شرط فوق یافتید، سعی کنید با او دوست باشید و وجود وی را غنیمت شمارید؛ و گرنه درجست و جوی چنین دوستانی باشید. تا زمانی که یک شخص را با چنین ویژگی‌هایی نیافتید، به سادگی با او دوستی برقرار نکنید. فضای دوستی بهترین فضای استفاده از کمالات معنوی است و باید زمینه‌ساز دینداری، بندگی، رشد علمی و اخلاقی گردد. در مقابل دوستی‌ای که موجب انحطاط اخلاقی و زمینه‌ساز مفاسد دینی و دنیوی شود، دوستی نیست؛ بلکه دشمنی و عداوت است و از این دوستی‌ها باید سخت اجتناب کرد. شرایط سنی و طبقه اجتماعی نیز تا حدودی زمینه‌ساز برخی از شرایط قبلی است. افرادی که اختلاف سنی دارند، کمتر می‌توانند از حضور یکدیگر بهره علمی و عملی ببرند و زمینه ارتباط روحی و رشد معنوی را برای هم فراهم سازند. پس به صورت عمومی، بهتر است شرایط سنی و طبقه اجتماعی و سطح شناختی، تحصیلی و ... نیز رعایت گردد.   ملاک‌های دوست خوب‌ افزون بر آنچه گذشت، در قرآن کریم و روایات اهل بیت‌علیهم السلام، ملاک‌های مهم دیگری برای دوست خوب بیان شده که به اختصار بعضی از آنها بیان می‌شود: 1. کسی که به یاد خدا است و هدفش جز رسیدن به او نیست‌ (کهف (18)، آیه 28.) 2. عاقل و خردورز است؛ حضرت علی‌علیه السلام فرمود: «بیشترین درستی‌ها و خوبی‌ها، در همراهی و دوستی با صاحبان عقل و درایت است» (غررالحکم، حرف الف.) 3. خیانت پیشه، ستم کار و سخن چین نباشد؛ امام صادق‌علیه السلام فرمود: «از سه گروه بر حذر باش! خیانت کار، ظالم و سخن چین؛ زیرا کسی که به نفع تو به دیگران خیانت کند، روزی خواهد آمد که به خودت نیز خیانت کند! شخصی که به جانبداری از تو، حق دیگران را پایمال نماید و به ظلم عادت کند، بالاخره به تو نیز ظلم خواهد کرد! انسان سخن‌چین، همان طور که سخن دیگران را پیش تو می‌آورد، سخن تو را نیز نزد اغیار خواهد برد».(بحارالانوار، ج 75، ص 229.) 4. آنچه برای خود می‌پسندد، برای تو نیز بپسندد و آنچه را که برای خویش نمی‌خواهد، برای تو نیز نخواهد. رسول اکرم‌صلی الله علیه وآله فرمود: «در مصاحبت و رفاقت کسی که آنچه را برای خود می‌خواهد برای تو نخواهد، هیچ خیر و فایده‌ای وجود ندارد».(همان، ج 71، ص 198.) 5. قطع کننده رحم نباشد؛ امام باقرعلیه السلام فرمود: «پدرم امام سجادعلیه السلام مرا نصیحت فرمود: ای پسرم! از رفاقت با کسانی که قطع رحم‌کنند، بپرهیز؛ زیرا من آنها را در قرآن شریف سه بار مورد لعن و نفرین پروردگار یافتم»(تفسیر نورالثقلین، ج 1، ص 45.) شخصی که با نزدیکان خود، نتواند معاشرت و هم زیستی صحیح داشته باشد - در حالی که آنان با وی از یک خانواده و فرهنگ و گوشت و خون می‌باشند - چگونه می‌تواند با غیر خویشاوندان رفاقت صمیمانه داشته باشد. 6. عیب‌جو نباشد؛ امام علی‌علیه السلام فرمود: «از رفاقت و نشست و برخاست با کسانی که عیب‌جو و به دنبال نقاط ضعف دیگران هستند، بپرهیز؛ زیرا دوست چنین اشخاصی، از ضرر آنان سالم نمی‌ماند و طعمه عیب‌جویی‌های آنان خواهد شد».(غررالحکم، باب الف) 7. بدکردار نباشد؛ امام علی‌علیه السلام فرمود: «رشته دوستی‌های بدکاران، زودتر از دوستی دیگری از هم می‌گسلد».(منتخب میزان الحکمة، ج 1، ص 225) (قم: دارالحدیث، چاپ اول، 1381). 8. از دشمنان خدا نباشد؛ امام علی‌علیه السلام فرمود: «مبادا دشمنان خدا را دوست بداری یا دوستی را نثار کسی جز دوستان خدا کنی!! هر کس مردمی را دوست بدارد، با آنان محشور می‌شود».(همان ) در پایان یادسپاری دو نکته بایسته است: یکم. این شرایط نسبی است، و شاید نتوان کسی را پیدا کرد که دارای تمام این خصوصیات، آن هم در حد کمال، باشد. از این رو با در نظر گرفتن شرایط خود و دیگر اولویت‌ها، باید به جست و جوی این خصوصیات در دوستان پرداخت. اگر دوستی داریم که فاقد بعضی از این خصلت‌ها است، در صورت امکان باید از قطع رابطه با وی خودداری کنیم و در اصلاح و خودسازی‌اش بکوشیم. این خود از وظایف دوستان نسبت به یکدیگر است. البته انجام دادن این وظیفه، مشروط به عدم تأثیرپذیری منفی انسان در حین کمک و اصلاح آن شخص است. دوم. نباید انسان فقط در جست و جوی این اوصاف در دیگران باشد؛ بلکه خود نیز باید سعی کند تا موارد یاد شده را رعایت کند. آن گاه خواهد دید که چقدر از صفات نکوهیده وی، از بین رفته و در مقابل، به چه صفات پسندیده‌ای مزین و شده است. افزون بر آن اتصاف به چنین اوصافی، بهترین زمینه یافتن این گونه از دوستان است؛ چرا که نیک سیرتان نیز به انسان‌های نیک سیرت عشق ورزیده و در جست و جوی دوستی با آنهایند و با دیدن چنین ویژگی‌ها و علایقی در اشخاص، زودتر با آنها رابطه برقرار کرده و خود را به آنان ملحق می‌کنند. به قول مولوی: ناریان مر ناریان را جاذبند  *** نوریان مر نوریان را طالبند (مثنوی معنوی، دفتر دوم) برای مطالعه بیشتر ر.ک: الف. بابازاده، آئین دوستی در اسلام؛ ب. مدرسی، سیدهادی، دوستی و دوستان، پ. ری شهری، محمد، دوستی در قرآن و حدیث، ترجمه سید حسن اسلامی، (قم: دارالحدیث، چاپ اول، 1379). .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه