شناخت خدا ممکن است ؟ اگر ممکنه چه مراتبی دارد؟

شناخت خدا مراتبی دارد که با ذکر اجمالی هر مرتبه ، نسبت انسان کامل به هر مرتبه نیز ذکر می شود. 1ـ شناخت خدا در آیینه ی مخلوقات که از آن تعبیر می شود به شناخت آفاقی. براهینی چون برهان نظم ، برهان حرکت و برهان حدوث از نمودهای چنین شناختی هستند. برهان امکان و وجوب نیز در همین راستا قرار دارد لکن در سطحی بسیار بالاتر از براهین پیش گفته. این حدّ از شناخت خدا برای اکثر انسانها ممکن است ؛ ولی انسان کامل منزّه از چنین شناختی است ؛ چون این حدّ از شناخت برای او نقص محسوب می شود. البته انسان کامل در مقام بیان و تبلیغ برای دیگران از این راهها نیز استفاده می کند.2ـ مرتبه ی بالاتر شناخت خدا ، شناخت او در آیینه ی نفس است که شناختی حضوری است و از آن تعبیر می شود به شناخت انفسی. در این گونه شناخت ، انسان یک به یک ،کمالات مراتب هستی را اکتساب نموده و محیط بر مخلوقات می شود. این شناخت نیز بسته به درجات اهل معرفت و میزان احاطه ی وجودی آنها ، دارای مراتب فراوانی است. اوج این معرفت آنجاست که انسان احاطه ی وجودی بر تمام مخلوقات پیدا کرده از هر قید و حدّی رهیده به محضر وجود محض راه یافته ، خدا را به عنوان وجود محض و نامحدود می شناسد. هر کس به این مرتبه از شناخت نائل گردد انسان کامل نامیده می شود. البته درک محضر وجود محض ، بسته به افراد متفاوت است ؛ لذا انسان کامل بودن نیز مراتبی دارد ؛ و آنکه در اعلی حدّ ممکن با وجود محض آشنا گشته با او متّحد گردد ، وجه الله اتمّ و خلیفة الله اعظم خواهد بود که طبق روایات ، مصداق آن نیست مگر چهارده معصوم (ع).3ـ فراتر از این نیز برای انسانهای کامل معرفتی حاصل است در مقام اسماء و صفات الهی. چون وجود محضی که ذکرش گذشت ذات خدا نیست بلکه فیض عامّ خدا و اسم اعظم فعلی او و امّ الکتاب و مشیّت مطلقه است. از این حقیقت نامحدود ، تعبیر به واجب الوجود ظلّی و حقّ مخلوق نیز می شود. لذا فراتر از این مقام نیز مقاماتی است که مقام اسماء گفته می شوند.در مقام اسماء الله نیز مقامات انسانهای کامل متفاوت است ؛ اوّلاً برخی متّحد با تعدادی از اسماء اند و برخی متّحد با جمیع اسماء و ثانیاً متّحدین با جمیع اسماء نیز در شدّت اتّحادشان تفاوت دارند. و روشن است که چهارده معصوم (ع) در این مقام نیز امام همگان می باشند.4ـ فراتر از مقام اسماء که اوج آن مقام واحدیّت می باشد ، مقام احدیّت جمعی است که اوج آن نیز اختصاص به اهل بیت (ع) دارد ؛ این مقام را مقام « قاب قوسین » نیز می خوانند. فراتر از این مقام نیز احدیّت جمع الجمعی است که مقام ویژه ی این بزرگواران می باشد. از مقام احدیّت جمعی با عنوان مقام « او ادنی » نیز یاد می شود که از آیه ی نهم سوره نجم اخذ شده است که« فَکانَ قابَ قَوْسَیْنِ أَوْ أَدْنى». این مقام را به تبعیّت از حدیث امام صادق (ع) حجاب ذات نیز گفته اند ؛ حضرتش فرمودند: « بِنَا عُبِدَ اللَّهُ وَ بِنَا عُرِفَ اللَّهُ وَ بِنَا وُحِّدَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى وَ مُحَمَّدٌ حِجَابُ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى »(الکافی ،ج 1،ص145).5ـ امّا فراتر از احدیّت جمع الجمعی که کنه ذات حقّ تعالی است معروف احدی نیست و هیچ کس را در آن راه نباشد. در آن مقام نه اسم و صفتی مطرح است نه حکمی ؛ حتّی از همین گفتارها نیز منزّه است ؛ بلکه از همین منزّه بودن نیز منزّه است. حتّی کنه ذات را موجود هم نتوان گفت ؛ چرا که « الموجود » نیز اسمی از اسماء اوست. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه