تخمین زمان مطالعه: 17 دقیقه
مهدویت و انتظار؛
«مهدویت» کانون هویت اسلام و نفی هرگونه ظلم است
مدیر گروه کلام پردیس قم دانشگاه تهران، «مهدویت» را نفی هر گونه ظلم و ستم قلمداد کرد و گفت: موضوع مهدویت را میتوان امتداد اسلام و قرآن و کانون هویت و فرهنگ اسلام دانست.
فارس سلسله مباحثی را تحت عنوان "مهدویت و انتظار" با استادان و متخصصان حوزه و دانشگاه درباره مباحث و مسائل مهدویت ترتیب داده است که به صورت هفتهای تقدیم خوانندگان گرامی خواهد شد.
نخستین موضوع این سلسله از گفتگوها، به مساله "ضرورت طرح مباحث مهدویت" اختصاص دارد که با حجتالاسلام و المسلمین روحالله شاکری، دارای دکترای کلام، مدیر گروه کلام دانشگاه تهران (پردیس قم) و استاد مرکز تخصصی مهدویت به گفتوگو نشستیم که قسمت اول آن تقدیم خوانندگان گرامی میشود.
* مهدویت را میتوان امتداد اسلام و قرآن و کانون هویت و فرهنگ اسلام
حجتالاسلام و المسلمین شاکری در ابتدای این گفتوگو بیان داشت: پیش از پرداختن به هر کاری، اگر ضرورت و بایستگی آن کار معلوم باشد، انسان برای انجام آن، انگیزه و نشاط لازم را پیدا میکند. وقتی سخن از مباحث «مهدویت» به بیان میآید، ممکن است سؤال شود:
۱. با وجود موضوعات گوناگون که در جهان علم و دانش وجود دارد و نیازهای آدمی به دانشهای مختلف و نیز محدودیت وقت و امکانات، چرا باید به مباحث مهدویت پرداخت؟
۲. آیا مباحث مهدویت، مسائل کاربردی است که در زندگی روزمره تأثیرگذار میباشد یا صرفاً بحثهای تئوریک است که دانستن آنها بهتر از ندانستنش است؟
۳. آیا بحث از مهدویت و مسائل آن نیاز امروز بشر است؟
۴. آیا کسانی که از مهدویت چیزی نمیدانند و یا بسیار کم اطلاعاند، در زندگی و حیات دنیوی خود به بنبست گرفتار آمدهاند؟ و دهها سؤال دیگر.
شاکری تاکید کرد: موضوع موجود، منجی و مصلح کل نظریهها یا طرز تفکری نیست که در برخی اذهان به خاطر تخفیف و یا جلوگیری از دردها و رنجهایی که ملتهای ستمدیده در اثر تصرفات نابهجای حکام جور متحمل گردیدهاند، موجود شده باشد، افسانهای نیست که شیعه به عنوان دلداری دادن به خویش در برابر ظلم فراوان که بر او وارد گردید! اینگونه نیست برای التیام بخشیدن به دل خود که از وارد آمدن مصیبتهای فراوان در طی قرون طولانی مجروح گردید، در کتب خویش نگاشته باشد، آنگونه که برخی نویسندگان بیاطلاع یا مطلع و معاند و منحرف و فیلسوفنمایان گمان بردهاند و نیز خرافهای نیست که قصهسرایان آن را ساخته و به اسلام چسبانده باشند، آنگونه که برخی مدعیان علم و فرهنگ تصور کردهاند.
استاد مرکز تخصصی مهدویت حوزه علمیه قم گفت: مهدویت، ریشه در عمق باور و اعتقادات مسلمانان دارد، مسألهای مهم و اساسی و حیاتی که قرآن کریم به آن بشارت داده و پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و ائمه هدی علیهمالسلام در موارد متعدد ـ وجود ادعیهای فراوان افزون بر روایات ـ از آن جمله سخن گفته و به همه مسلمانان، بلکه به همه انسانها بشارت ظهور او را دادند و در طول تاریخ حیات پر برکت اسلام، بسیاری از علمای بزرگ اعم از فقها، مفسران، متکلمین، حکما و عرفای مسلمان و تاریخنگاران مردم را به انتظار او دعوت کردند. لذا موضوع مهدویت را میتوان امتداد اسلام و قرآن و کانون هویت و فرهنگ اسلام دانست.
نویسنده کتاب "پژوهشی عقلی در مورد امام زمان" گفت: مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) تنها یک اندیشه نیست که ما در انتظار ولادت او باشیم و یک پیشگویی نیست که به امید مصداق آن نشسته باشیم؛ بلکه امام (عجل الله تعالی فرجه الشریف) یک واقعیت خارجی و آمادهباش که ما منتظر عملیات و حرکت جهانی او هستیم، انسان مشخص و معینی که در میان ما زندگی میکند، ما او را میبینیم و او ما را میبیند، با همه آروزهای ما و رنجهای ما آشنا است و در غم و اندوه ما شریک است و شاهد افزایش شکنجه مظلومان و ناکامی رنجدیدگان و ستم ستمکاران است و به خاطر آن میسوزد و در انتظار لحظهای است که به او اجازه داده شود تا دست یاری خود را به طرف انسانهای رنجور و محروم دراز کرده و ریشهی ستم و ستمکاران را بخشکاند.
* مهدویت یعنی نفی هر نوع ظلم و ستم
حجتالاسلام روحالله شاکری تاکید کرد: پس مهدویت یعنی نفی هر نوع ظلم و ستم، درمان درد بیدرمان بشر، احساس برانگیز و شورآفرین، تلاشگر، فریادرس، حبل المتین الهی در بسیج تودهها، رویکردی جدی و قوی به آینده مطلوب بشر و تجسم شخصیتی که به همه قدرتها نه میگوید و تعهدی نسبت به هیچ حاکم ستمگری ندارد و به گفته شهید صدر: «ایمان ـ باور ـ به مهدی (عجلالله تعالی فرجه الشریف) یعنی ایمان به انسان زنده و قائم و همراهی با او» لذا با چنین رویکردی جای آن دارد این موضوع مهم در ابعاد مختلف مورد بحث و بررسی قرار گیرد.
** بعد اجتماعی مساله مهدویت
مدرس حوزه و دانشگاه گفت: بشر از روزی که روی زمین قرار گرفت، پیوسته در آرزوی یک زندگی اجتماعی سعادتبخش بوده و به امید رسیدن چنین روزی قدم برداشته است. اگر این خواسته تحقق خارجی نداشت، هرگز چنین آرزو و امیدی در نهاد وی نقش نمیبست؛ همانطور که اگر غذایی نبود، گرسنگی نبود و اگر آبی نبود، تشنگی نبود.
وی گفت: «مهدویت»، یعنی امیدواری به آیندهای روشن، پیامی رهاییبخش به بشر سرخورده و ستمدیده و اینکه روزی یک مرد الهی خواهد آمد و آنچه مردان بدان امید دارند، یقیناً برآورده خواهد کرد.
شاکری افزود: اعتقاد به وجود مصلح جهانی همیشه ما را در عرصههای مختلف مبارزات اجتماعی حمایت خواهد کرد؛ زیرا اگر واقعاً معتقد به امام زمان (عجلالله تعالی فرجه الشریف) باشیم، خواهیم دید که همواره یک پشتیبان نیرومندی ما را در کارهای اجتماعی، یاری میکند.
حجت الاسلام شاکری یادآور شد: بدون تردید نتیجه اعتقاد به امام زمان (عجلالله تعال فرجه الشریف) این نیست که ما از تمامی کوششهای اجتماعی دست برداریم و در گوشهای نشسته و انجام همه کارها را به ظهور امام زمان (عجلالله تعالی فرجه الشریف) حواله کنیم! اصولاً حضرت ولیعصر(عجلالله تعالی فرجه الشریف) از چنین افراد عاطل و باطلی که دست روی دست گذاشتهاند و به امور مسلمین اهتمام نمیورزند، بیزار است.
وی افزود: یک فرد مسلمان معتقد، همواره در کوشش و فعالیت است و برای خدا کار میکند و به زندگی (فردی و اجتماعی خود) خوشبین و امیدوار است و همیشه منتظر تعمیم عدالت و امنیت، بسط عدل و داد، آزادی و برادری و توسعهی گزارههای دینی بر اساس توحید بوده و برای آنها تلاش میکند.
این استاد دانشگاه گفت: شخص مسلمان، باور قطعی دارد که تنها نظام اجتماعی عادلانه ـ که به تمام خواستهای مشروع بشری پاسخ داده و منصفانهترین قوانین را برای انسانها آماده کرده - نظام حکومتی اسلام و قانون الهی قرآن است و زیباترین آن در عصر ظهور حضرت ولیعصر (عجلالله تعالی فرجه الشریف) تحقق خواهد یافت و این یعنی امید، نشاط و زندگی.
شاکری در ادامه به سخن «ماربین» فیلسوف و مستشرق آلمانی در این باره پرداخت و گفت: ماربین در کتاب خود درباره فوتوریسم شیعه میگوید: «از جمله مسائل اجتماعی بسیار مهم که همیشه [میتواند] موجب امیدواری و رستگاری [باشد]، اعتقاد به وجود حجت عصر و انتظار ظهور اوست. چون معتقدات مذهبی از ملل شرق زمین تا دو قرن دیگر کاملاً اثرات خود را خواهد بخشید و میتوان گفت که در این مدت و با این همه جمعیت و اسباب طبیعی، شیعه پیشرفت محیرالعقولی نموده و از حیث عده و نیرو و قدرت، مقام اول را حائز خواهد شد. و حتی اگر آثار معتقدات مذهبی از بین برود، شیعه دارای آن سرمایهای خواهد بود که ماورای قوای طبیعیه و عارضیه، شوکت و اقتدار و قوت و حکومت خود را در عالم نگه دارد».
* «هانری کربن» مهدویت را پدیدارشناسانه بررسی کرده است
سپس حجتالاسلام شاکری عبارتی از «هانری کربن» نقل کرد و گفت: دانشمند و مستشرق فرانسوی هانری کربن، آثاری در مورد تشییع و به خصوص حضرت ولیعصر (عجلالله تعالی فرجه الشریف) دارد. او برخلاف دیگر مستشرقین به مسأله مهدویت به شکل تاریخی نگاه نکرده، بلکه با روش پدیدارشناسانه به بررسی مؤلفهها و عناصر بنیادین و اصلی شیعه پرداخته است. او در زمینه مهدویت میگوید: «اندیشهی شیعی، ناظر به انتظاری است، نه انتظار وحی شریعتی جدید، بلکه ظهور کامل همه معانی پنهان یا معانی معنوی وحی الهی. نمونه اعلای این انتظار ظهور، همانا ظهور امام غایب خواهد بود». در جای دیگر میافزاید: «معنای ظهور امام منتظر، همان جلوه کمال انسانیت است و باطن انسان زنده در روح او را ظاهر میسازد و معنای این سخن، آشکار شدن سرّ الهی است که به انسان امانت سپرده شده». بعد حدیث مشهور نبوی صلی الله علیه و آله را نقل میکند: «اگر از عمر عالم یک روز باقی بماند، خداوند آن روز را آنقدر طولانی خواهد کرد تا امام عصر(عجلالله تعالی فرجه الشریف) ظهور نماید». استاد مرکز تخصصی مهدویت حوزه علمیه قم گفت: مفهوم انتظار در نظر هانری کربن و ماربین، معنای بسیار ژرف و پویا دارد؛ زیرا انتظار چنین مصلحی باعث آمادگی روحی و تزکیه نفس در شخص منتظر و سرآغاز اصلاح جامعه از هرگونه لغزش و گناه خواهد شد و جامعه منتظر هیچگاه در سراشیبی و سقوط قرار نمیگیرد و ایستایی و سکون در آن معنایی نخواهد داشت؛ بنابراین اعتقاد به وجود مقدس مهدی موعود ـارواحنا فداهـ امید را در دلها زنده میکند. هیچ وقت انسانی که معتقد به این اصل است، ناامید نمیشود؛ چون میداند یک پایان روشن حتمی وجود دارد و سعی میکند که خودش را به آن برساند. و از حرکت نمیایستد و در برابر ناملایمات و سختیها تن به شکست نمیدهد. این بزرگترین رهآورد اجتماعی برای بشر در پرتو اعتقاد به «مهدویت» است.
نویسنده کتاب "منجی در ادیان" گفت: شناخت و اعتقاد به امام زمان (عجلالله تعالی فرجه الشریف) مانع از همکاری شخص معتقد، با ستمگران و ظالمان میشود و در برابر حکومتهای فاسد تا حدّ توان پایداری میکند؛ چون او منتظر امامی است که هرگز با ظلم و ستم سازش نکرده، بلکه برای عدالتگستری قیام خواهد کرد.
وی افزود: آنکه منتظر مصلح است، در اصلاح خود میکوشد تا نه تنها برای جامعهی ایمان، عنصری مفید، مؤثّر وکارآمد باشد؛ بلکه برای اصلاح دیگران هم تلاش میکند. به این شکل اجتماع به سوی خوبیها و ارزشهایش میرود. «اجتماع منتظر» جامعهای هدفدار و ارزشی است و این از برکات شناخت عمیق نسبت به امام است.
* پیامدهای روانشناختی، اجتماعی مهدویت
۱. امیدزا بودن
شاکری در بخش دیگری از گفتوگوی خود با فارس اظهار داشت: اعتقاد به منجی، امیدواری را در دو جهت ذهنی و عینی در انسان تقویت میکند؛ زیرا ما به خوبی درمییابیم که دلمشغولی به این امید و این احساس در سراسر تاریخ در میان همهی اقوام از دیگر مسائل بشری بیشتر بوده است و هنگامی که دین این وجدان عمومی را تأیید میکند و تأکید دارد که زمین لبریز شده از ظلم و ستم، پر از عدل و داد خواهد شد، به آن احساس عمومی، ارزش عینی میبخشد و آن را تبدیل به یک ایمان محکم میکند، ایمان به آینده و سرنوشت محتوم انسان، این ایمان نه تنها مایهی تسلی و آرامش خاطر است، بلکه منشأ امید و منشأ مقاومت است.
وی در توضیح منشأ امید و مقاومت بودن گفت: منشأ امید است، چون ایمان به مهدی(عجلالله تعالی فرجه الشریف) به معنای این است که نبایستی زیر بار ستم رفت و بایستی منتظر بود، منتظر روزی که وی بر همه جهان چیره گردد. اما منشأ مقاومت است، زیرا این ایمان همچون چراغ امیدی است که با ناامیدیها مقابله میکند و دلها را زنده نگه میدارد، هر چند ظلم و ستم گسترده شود و همکاریها چهره کریهی خود را نشان دهد.
۲. امنیتآفرین بودن
این پژوهشگر مسائل مهدویت گفت: امنیت، جزء نیازهای اساسی انسان و فصل مشترک همه مشکلات انسان از بیماریهای روانی گرفته تا خودکشی و اعتیاد و بزهکاری است. بحث امنیت از نظر روانشناسی دارای اهمیت فراوانی است؛ زیرا آرامش، رشد، شکوفایی انسان، بروز استعدادها و خلاقیتها و نیل به همه کمالات انسانی در سایهی امنیت به دست میآید. براساس آموزههای وحیانی ما، در سایهی حکومت حضرت ولیعصر (عجلالله تعالی فرجه الشریف) از میان همه تهدیدهای فردی و اجتماعی که برای انسان وجود دارد، تبدیل خوف به امن، تحقق پیدا خواهد کرد: «لَیُبَدِّلَنَّهُم مِن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أمْناً» و این یکی از بزرگترین ثمرات اجتماعی انتظار و مهدویت است که به بشر ارزانی داشته میشود.
** بعد سیاسی مساله مهدویت
مدیر گروه کلام دانشگاه تهران (پردیس قم) افزود: همه مکتبها در تلاشاند تا به خواستهها و علایق پاسخ دهند؛ زیرا نیازهایی در وجود انسان هست: مثل عدالتخواهی، کمالجویی، میل به آسایش و آرامش، امیدها و... تحقق این خواستهها نیاز به ساز و کارهایی نظیر تدوین و تنظیم قوانین، تشکیل حکومت و نظاممند کردن جامعه دارد، مکاتب با توجه به دیدگاه انسانشناسانه خود در صدد برآوردن این نیازها هستند و هر یک مدل خاصی را در این زمینه ارائه کرده و میتوانند تا به نیازها لباس تحقق بپوشانند.
وی ادامه داد: براساس بینشها حکومتهای گوناگون آمدند، طرحها و ایدههایی را مطرح کردند، اما پس از چندی مردم شاهد ناکارآمدی این اندیشهها و از دست دادن اعتماد تودهها و سرانجام شکست مکتبها و حکومتهای مختلف در صحنهی جهانی بودند. لازم به یادآوری است که بعضی از این حکومتها از روی فریب و نیرنگ شکل گرفته بودند. به عنوان مثال: سالیان دراز دو ایدهی غالب ـ کاپیتالیسم نماینده اندیشه لیبرال دموکراسی غرب و کمونیسم مدعی دفاع از حقوق کارگر ـ همچون دو درندهای با سلاحهای مخرب اتمی و هستهای و... جهان معاصر را تهدید کردند؛ به طوری که بهداشت روانی ملتها به خطر افتاد، کابوس جنگ و تنازعات، سالیان طولانی بر سر افراد بشر سایه افکند و امنیت عمومی جهان را به مخاطره انداخت.
شاکری گفت: این تهدیدها و ثمرات آن، آشکارترین دلیل بر عجز و درماندگی برنامهها و ایدههای این دو مکتب بوده است. این دو تفکر اگر چه سالیان متمادی بر افکار و اندیشه سیاسی جوامع بشری تأثیر گذاشته بودند، ولی به مرور زمان، یکی از آنها ناکارآمدی خود را نشان داد و به تاریخ ـخاطرههاـ پیوست و قدرت دوم که در مقابل کمونیسم قرار داشت، سرمست از غرور بیرقیب بودن، با نشان دادن چنگالهای خود به جهان معاصر، خود را تنها ایدئولوژی شایسته برای رهبری بر نظم نوین جهان میداند و سعی دارد به هر شکل ممکن، هر ندای مخالفی را در سینهها خفه کند؛ اما این خیالی بیش نیست؛ زیرا میتوان چالشهای لیبرال ـ دموکراسی را در جهان به راحتی مشاهده کرد.
دکتر شاکری گفت: مکتب لیبرال - دموکراسی نه تنها بشر را به ساحل نجات نرسانده، بلکه او را در گردابی از بحرانهای معرفتی، اخلاقی، روانی، تکنولوژی و فناوری و... گرفتار کرده است. به عنوان نمونه، روزگاری در ابتدای رنسانس افرادی چون فرانسیس بیکن، مؤسس تفکر تجربهگرایی در غرب، ادعا مینمودند که انسان با علوم تجربی میتواند بر طبیعت سیطره پیدا کند؛ اما امروزه اندیشمندان با این پارادوکس مواجه هستند که چرا با رشد علوم تجربی و خردگرایی عقل ابزاری یا عقل معاش، هنوز مدرنیته و تکنولوژی نتوانسته جهان را به رفاه و عدالت جانی برساند و هر روز به شمار کشورهایی که زیر خط فقر هستند، افزوده میشود و همچنان انسان معاصر در ناآرامی به سر میبرد؟ و دهها سؤال دیگر. اینها همه نشان از شکست حتمی و نزدیک این امپراتوری بزرگ دارد.
* آرمانهای بشر امروز
حجتالاسلام شاکری در پاسخ به این سوال که اکنون تکلیف این بشر وامانده و سرگشته از ناکامیها و شعارهای بیعمل و نظارهگر شکستها و سرابها چیست؟ گفت: بشر امروزی با تجربه گذشته عطش یک طرح و نگاه جدید به جهان هستی دارد و چیزی نمیتواند آن را سیراب کند، مگر طرح «مدینه فاضله مهدوی». زیرا «یقوم القائم بامر جدید و کتاب جدید و قضاء جدید... و لا یأخذه فی الله لومة لائم» یعنی قائم (عجلالله تعالی فرجه الشریف) امری جدید بر پا خواهد نمود و کتابی جدید و قضاوتی جدید خواهد آورد... و در راه خدا به هیچ سرزنش توجه نمیکند».
این مدرس حوزه و دانشگاه افزود: نظریه «مهدویت» یک نظریه جهانی است، نه منطقهای و این اندیشه نوین برای جهان و اداره آن، برنامه و طرح بنیادین و کارساز دارد.
وی افزود: دنیا نیز تشنه چنین طرحی است؛ از این رو، معتقدیم تنها برنامهای که میتواند پاسخگوی بشر معاصر باشد، اندیشه مهدوی است؛ چون مهدویت، در عرصه حکومتی دارای اهداف بلند، متعالی و ارزشی است.
نظام حکومتی امام مهدی (عجلالله تعالی فرجه الشریف) هیچ شباهتی با نظامهای پیش از خود از قبیل نظامهای سرمایهداری و سوسیالیستی ندارد. هر گاه بشریت، نظام مهدوی را مشاهده نماید، بیتردید به برتری او بر همه تجربیات و ادعاهای سابق ایمان میآورد و باور میکند که تنها راه حلی که او را از گرداب مشکلات و گرفتاریها نجات میبخشد، همان نظام است. لذا حکومت امام مهدی(عجلالله تعالی فرجه الشریف) تجلی آن آرزوی سربسته بشری است.
استاد مرکز تخصصی مهدویت گفت: به این برنامه در منابع امامیه اشاره شده است: «ان دولتنا آخر الدّول ولم یبق اهلبیت لهم دولة الا ملکوا قبلنا لئلا یقولوا اذا رأوا سیرتنا اذا ملکنا سرنا بمثل سیرة هؤلاء وهو قول الله تعالی: والعاقبة للمتقین؛ بیشک دولت ما آخرین دولتها است و هیچ خاندان صاحب دولتی نمیماند، مگر آنکه پیش از ما به حاکمیت میرسد تا وقتی روش ما را دیدند، نگویند اگر به حکومت برسیم، مانند اینان عمل خواهیم کرد و خداوند میفرماید: عاقبت از آن پرهیزگاران است».
وی گفت: در روایتی که هشام بن سالم از حضرت صادق علیهالسلام نقل کرده، چنین آمده است: «ما یکون هذا الامر حتی لا یبقی صنف من الناس الا قد ولّوا علی الناس حتی لا یقول قائل: انا لو ولینا لعدلنا؛ دولت امام مهدی(عجلالله تعالی فرجه الشریف) برپا نمیشود، مگر آنکه همه گروهها به حکومت خواهند رسید، تا کسی نگوید اگر ما حکومت میکردیم، رفتاری عادلانه میداشتیم.
حجتالاسلام شاکری تاکید کرد: پیام روایات فوق به مدعیان حکومت و داعیهداران عدالت، آن است که شما در دنیا فرصت حکومت پیدا کردید؛ ولی همچون دیگران بیراهه رفتید. به این ترتیب، مبرهن است که امام مهدی (عجلالله تعالی فرجه الشریف) در امر حکومت، هیچ یک از نظامهای سابق را الگو قرار نخواهد داد و با وجود نظام عدالتمحور الهی از بقیه نظامها به طور کامل بینیاز خواهد شد.
مدیر گروه کلام پردیس قم دانشگاه تهران گفت: امام باقر علیهالسلام در این باره میفرمایند: «... لئلاّ یقولوا اذا رأوا سیرتنا، اذا ملکنا، سرنا مثل سیرة هؤلاء؛ یعنی تا هنگامی که سیره و رفتار ما را دیدند، نگویند: اگر ما هم زمامدار میشدیم، سیره ما هم مانند آنان بود». لذا میتوان یکی از حکمتهای حکومت حضرت در آخرالزمان را امتحان بشریت دانست، زیرا مدعیان اجرای عدالت را در پرتو تشکیل حکومت میتوان مورد آزمایش قرار داد و پی به عجز و ناتوانی آنان برد و این قسمت روایت به این مطلب اشاره دارد: «... و لم یبق اهل بیت لهم دولة الاّ ملکوا قبلنا؛ هیچ خاندانی نمیماند که مدعی دولت و زمامداری باشد مگر اینکه قبل از ما به حکومت میرسد».
استاد حوزه و دانشگاه یادآور شد: باید توجه داشت که این حرکتها و قیامهایی که برای زمینهسازی ظهور در عصر غیبت انجام میگیرد، از مصادیق این روایات نیست، زیرا این خیزشها و نهضتها و قیامهای رهایی بخش در جهت تحقق بخشیدن به آرمانهای مهدویت و بسترسازی برای تحقق وعده الهی است.
حجتالاسلام و المسلمین روح الله شاکری در پایان گفت: لازم به یادآوری است که اهداف حکومت امام زمان (عجلالله تعالی فرجه الشریف) میتواند به عنوان اهداف راهبردی و کلان حکومت دینی مطرح شود. ما که در این عصر داعیه حکومت دینی داریم، باید همه مسائل حکومتی را به آرمانهای امام زمان (عجلالله تعالی فرجه الشریف) نزدیک کرده، سیره آن حضرت را در ابعاد مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، قضایی و... در برنامههای کلان خود مدّ نظر قرار دهیم.
مرجع : خبرگزاری فارس
.
پرسمان دانشگاهیان
تماس با ما
آدرس : آزمايشگاه داده کاوي و پردازش تصوير، دانشکده مهندسي کامپيوتر، دانشگاه صنعتي شاهرود
09111169156
info@parsaqa.com
حامیان
همكاران ما
کلیه حقوق این سامانه متعلق به عموم محققین عالم تشیع است.