با توجه به اين که آيات قرآن کریم داراي ناسخ و منسوخ مي باشد، تکليف آيات منسوخ شده چيست؟ آيا هنوز فايده اي دارند؟ مانند اين که خداوند مي فرمايند: (هرگاه شراب خواري کرديد به نماز نزديک نشويد) و در جاي ديگر شراب خواري را حرام مي داند. پس با اين حساب آيه ی اول منسوخ و فايده ندارد. پس چگونه کل قرآن کریم حجت است، در حالي که آيات منسوخ بي فايده است ؟

يکي از مواردي که در ميان علماء قديم و جديد، مورد بحث و مناقشه قرار گرفته است، بحث از ناسخ و منسوخ است. مسئله ناسخ و منسوخ در احاديث نیز مطرح شده است و ائمه معصومين ـ عليهم السلام ـ به مفسرين تأکيد مي کردند که در تفسير قرآن کریم ناسخ و منسوخ را جدا نمايند. امّا از اين نکته غافل نباشيم که ناسخ و منسوخ در قرون اوليه ی اسلام شامل عمومات و تقييد مطلقات قرآن کریم مي شد و به معناي از بين رفتن حکم سابق نبوده است که امروزه از نسخ این گونه برداشت مي شود. حقيقت نسخ به معناي مطلق تغيير حکم سابق است. لذا لازم است ناسخ و منسوخ هر دو حکم شرعي باشند و حکم سابق به گونه اي باشد که بر حسب ظاهر اقتضاي تداوم داشته باشد و تنها با تشريع حکم لاحق برداشته شود، چنين نسخي در قرآن کریم وجود ندارد. چون تنافي احکام وجود ندارد و هر گونه تجديد نظر در ساحت قدس الهي راه ندارد. و اگر نسخي را در شريعت بپذيريم، نسخ ظاهري است نه واقعي، بدين معنا که حکم سابق به حسب ظاهر اقتضاي تداوم داشته؛ ولي در واقع، حکم سابق از همان نخست محدود به زمان بوده که اين محدوديت در آن موقع بيان نشده و در هنگام پاياني حکم اعلام مي گردد. اين را تأخير بيان از وقت خطاب تا هنگام حاجت گفته اند. و داراي حکمتي مانند آرامش نفس بر تداوم عمل به تکليف سنگين مي باشد. برخي از آياتي که تصور منسوخ بودن مي رود، به خاطر تغيير موضوع، حکمش تغيير پيدا کرده است و اگر موضوع دوباره بر گردد، حکم اوليه باقي است. براي مثال اگر در کشوري حکومت اسلامي بر پا شود و مردم به خوردن شراب معتاد شده باشند حاکم اسلامي مي بايست بر اساس آيات قرآن کریم که به صورت تدريجي تحريم شراب را بيان کرد، در آن کشور اجرا کند. يعني در مرحله ی اول مضرات و گناهان آن را بر شمارد و در مرحله ی بعدي زمان خواندن نماز منع نمايد و بعد از فرهنگ سازي تحريم کند. اين عمل را نسخ نمي گويند، بلکه اجراي تدريجي احکام الهي در جامعه است و لذا امروز هم نماز خواندن با حالت مستي جايز نمي باشد. يعني با فراهم شدن آن موضوع حکم بر مي گردد، لذا علما معاصر مانند حضرت آيت الله معرفت به طور کلي و حضرت آيت الله خوئي، (به جز يک مورد قائلند که نسخ واقعي در قرآن اتفاق نيفتاده است)، نسخ را مخالف حکمت الهي و منافات با ساحت قدس خداوند مي دانند. چون قرآن کریم زنده و جاويدان است و تک تک آيات آن کاربرد علمي و عملي دارد. اگر تفسير نادرستي از آيه مطرح مي شود؛ خطاي فهم بشري است نه الهي. هر چند برخي از علما قائلند که منسوخ در قرآن کریم وجود دارد و ايرادي به قرآن کریم وارد نيست. چون بر اساس مقتضيات زمان و ظرفيت مخاطب احکام و قوانين بيان شده است و تلاوت آن داراي ثواب و اثرات معنوي است. در نتيجه نسخ واقعي در قرآن کریم اتفاق نيافتاده است و اگر در برخي آيات احتمال نسخ مي رود، به خاطر عدم تفسير درست آن است و اگر تأخير بيان بوده به خاطر افتادگي براي تکاليف مشکل تر بود. و اگر هم در يک زماني به خاطر مقتضاي آن کاربرد نداشته باشد در زمان ديگر يا با تغيير موضوع کاربرد پيدا مي کند. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه