گريه و دل نازکي بر اثر يافته هاي علمي و پزشکي که مي گويد در خون (در اثر گرسنگي و کمبود بعضي ويتامين ها در بدن وجود مي آيد) کاهش هورمون سروتونين و احاديثي که نداشتن اشک چشم را به گناهکار بودن و سنگ بودن قلب نسبت مي دهند متضاد است؟ اثبات علمي و پزشکي اينکه: رذايل و فضايل اخلاقي عشق و محبت و حسادت و غرور و... با افزايش يا کاهش بعضي هورمون ها در خون به وجود مي آيد نه دين و معلم اخلاق داشتن. احتمال کافر شدن من وجود دارد مرا قانع کنيد؟ چرا که مومنان و آيت الله هايي هستند: که با تاثيرات دين و معلمان اخلاق تاثيراتي چون: محبت. ايثار. دل نازکي و... در آنها نيست. و کافران و گناهکاراني بدون دين و معلم اخلاق هستند: که تاثيرات هورموني چون: محبت به ديگران دل نازکي و ايثار در آنها ديده مي شود؟ تجربه خودم در اين مورد يک نمونه از درستي روش تجربه و آزمايش است. لطفا با دقت و تخصص جواب دهيد.

امروزه توسعه علوم تجربي و بررسي و کاوش هاي آزمايشگاهي بسياري از مسائل ناشناخته که زماني براي بشر به صورت يک معما مطرح بود را روشن ساخته و هر روز بر دامنه اين علم آموزي و اکتشافات افزوده مي شود و انسان را ترغيب و متمايل مي کند که تلاش و صحت خود را جهت پرده برداري از اسرار موجود در عالم بيشتر کند. آنچه در اين بين لازم و ضروري به نظر مي رسد که توجه و دقت در آن، خود کشف و اثبات مطلب مهمي را در پي دارد آن که اين جهان و پديده هاي آن بر اساس نظم و هدف خاصي به وجود آمده است و به سمت و جهت مشخصي براي رسيدن به مقصودي معين در حال حرکت است. به تعبير امير المؤمنين ـ عليه السلام ـ کسي که با چشم بصيرت به دنيا بنگرد او را آگاهي بخشد «من ابصر بها بصرته». تأمّل و دقت در پديده هاي عالم، افق تازه ايي را بروي انسان خواهد گشود. و او را تا بي کران و علم و دانايي رهنمون خواهد برد. لذا ما بايستي که پديده هاي اين جهان را با دقت و توجه مورد بررسي قرار داده و به سادگي از آنها نگذريم. آنچه نوشته ايد حاوي چند نکته مهم و اساسي است که به آن ها اشاره مي کنيم: يکي از ويژگي هاي اساسي دين اسلام و آموزه هاي آن، اين است که دين و اعتقادات ديني ما يعني اعتقاد به خداوند، پيامبر و ائمه معصومين ـ عليهم السلام ـ بايد بر اساس علم و يقين باشد، بدين معني که بر همه ما لازم است که توحيد و نبوت و امامت خود را که به آن معتقديم بر اساس علم و يقين و معرفت واقعي به دست آوريم. گرچه اين مطلب مجالي بيشتر مي طلبد و لکن به طور اجمال، آن که، ما براي تمام باورها و اعتقادات ديني خود، دليل قاطع و بدون خدشه عقلي داريم که بر اساس آن ها مي توانيم در برابر هر آنچه که منافات با اين اعتقادات داشته باشد مقاومت کرده و آن ها را پاسخ دهيم و به همين خاطر است که امام کاظم ـ عليه السلام ـ در وصف آنچه بر اساس علم و يقين باشد ـ مي فرمايد: اي هشام اگر در دست تو گردويي باشد و تمام مردم گفتند طلاست به تو نفع و سودي نمي رسد در حالي که تو ميداني گردو است و اگر در دست تو طلا باشد و همه مردم گفتند گردو است ضرر و زياني به تو نمي رسد چون تو مي داني که طلا در دست توست. و از همين جهت است که در صفات و علائم مؤمن فرموده اند مؤمن در ايمان خود، محکم تر از کوه هاي استوار، است يعني چنين نيست که انسان مؤمن در حوادث و سيل شبهات و پرسش ها، ايمان او نسبت به خداوند و باورهاي ديني کم رنگ و ضعيف شود چرا که بر اساس علم و يقين و عقل اين ايمان شکل گرفته است لذا بايد گفت آن چه در اين بين لازم است اين که سعي کنيم خدا شناسي، امام شناسي و شناخت نسبت به دين خود را افزايش بيشتري دهيم تا بتوانيم از گردنه هاي سخت شبهات و سوالات راحت تر عبور کنيم. بنابراين انسان، زماني که با يک سوال يا شبهه اي رو برو مي شود قبل از اين که زود قضاوت کند و دچار پيش داوري شود بايد موضوع را در ابعاد مختلف بررسي کند و سپس در مورد آن قضاوت کند. شايد در بررسي هاي او نکاتي از ديدش مخفي مانده باشد و همين امر موجب قضاوت غلط انسان در مورد قضيه شود. نکته دوم در مورد دستاورد هاي تجربي و آزمايشگاهي است آنچه مسلم و يقيني است آن که علوم تجربي و آنچه در آزمايشگاه اثبات يا رد مي شود، احتمال خطا و اشتباه ـ ولو با درصد کم ـ در آن ها وجود دارد يعني همه دانشمندان بر اين باورند که آنچه به واسطه آزمايش و تجربه به دست مي آيد احتمال خطا و اشتباه در آن به خاطر در نظر نگرفتن برخي عوامل يا فاکتورها وجود دارد. لذا ممکن است که يک تجربه يا آزمايش که اکنون مطلبي را اثبات مي کند بعدا ـ حتي سال هاي بعد ـ با آزمايش و تجربه هاي دقيق تر نقض شود کما اين که اين گونه موارد بسيار زياد بوده است. پس علوم تجربي با تمام پيشرفت ها و دستگاه هاي دقيق موجود باز نمي توانند اطمينان و يقين صد در صد را همراه داشته باشند خصوصا در مسائل و مواجه با مسائل ديني که با ماوراء و علوم فرا بشري مرتبط است. بنابراين چنان چه دانشمندان علوم تجربي در يافته هاي خود به نتيجه جديدي رسيدند اين بدان معنا نيست که اين داده ها و اطلاعات به صورت صددرصد با واقعيت مطابق باشد از اين رو بر فرض مخالفت اطلاعات جديد علمي با آموزه هاي ديني نمي توان ادعا کرد آموزه هاي ديني اشکال دارد، بلکه ممکن است دانشمندان در نتيجه گيري خود دچار اشتباه شده باشند. نکته سوم آنکه گفته ايد: رذايل و فضايل اخلاقي با افزايش يا کاهش هورمون ها در خون به وجود مي آيد نه دين و معلم اخلاق. به تعبير ديگر شما مي خواهيد بگوييد منشأ رفتارها و حالات روحي و رواني ما انسان ها صرفا زيستي و فيزيولوژيکي است يعني اثرات آنزيم ها و هورمون هاي خاص، باعث ايجاد صفاتي چون محبت، شجاعت، ترس و... مي شود اين در حالي است که ما در روانشناسي براي تبيين يک رفتار يا حالت روحي مثلا افسردگي يا شادي يا حسادت و... حداقل چهار يا پنج نظريه و مکتب چون روان تحليل گري، رفتاري نگر، انساني نگر، شناختي و رويکرد عصبي ـ زيستي وجود دارد که هر کدام بر اساس مباني و ديدگاه هاي خود به توجيه و تبيين رفتار و حالات روحي انسان ها مي پردازند پس چنين نيست که همگان منشأ و باعث رفتارها را زيستي ـ عصبي بدانند بلکه برخي با رويکرد روان تحليل گري، برخي با رويکرد شناختي و... به تحليل و تبيين حالات و رفتارهاي ما انسان ها مي پردازند. و البته گروهي نيز منشأ رفتارها را عصبي نه زيستي مي دانند ولي امروزه تلفيق و التقاط همه اين ديدگاه ها را بهترين ديدگاه و در برگيرنده ابعاد مختلف رفتار مي دانند. يعني براي تبيين رفتار افراد و حالات روحي آن ها بايد هـم جنبه مي شناختي، هم عصبي زيستي، هم رفتاري نگر (يادگيري) و... را در نظر گرفت. طبق اين مطالب روشن شد که رفتار آدمي در ابعاد مختلف قابل بررسي مي باشد و نمي توان فقط يک عامل را علت رفتار ويژه انسان قلمداد کرد، بلکه طبق نظر روان شناسان، عوامل گوناگون در شکل گيري يک رفتار در انسان وجود دارد. بنابراين مي توان گفت علاوه بر اين که رقت قلب مسايل معنوي در گريان شدن چشمان آدمي تأثير دارد، وجود برخي از هورمون ها نيز در آن بي تأثير نيست. پس تضادي بين اين احاديث و دستاوردهاي علمي وجود ندارد. حتي در برخي از احاديث به تأثير برخي مواد و غذاها در ايجاد حالت گريه و رقت قلب (دل نازکي) اشاره شده است که مي بايست مطالعات و آزمايش هاي تجربي بر روي اين غذاها و تأثير آن صورت گيرد تا معلوم شود که مثلا عدس که در احاديث به خوردن آن توصيه شده است چگونه باعث ايجاد حالت گريه و دل نازکي مي شود. نکته ديگر در مورد واقعيت گريه است: چيستي گريه، عوامل و انواع و منشأ گريه، فوايد و آثار گريه و بسياري مسائل ديگر، گرچه مورد تحقيق واقع شده است ولي با اين وجود هنوز جاي سوال و ابهام فراوان در مورد آن وجود دارد ظاهرا گريه و خنده از اختصاصات زندگي انسان است يعني حيوانات ديگر گرچه شادي و غم دارند ولي بروز اين شادي يا غم به صورت خنده يا گريه مختص انسان بوده و در مورد ساير جانداران صدق نمي کند. و به تعبيري مي توان گفت يکي از نعمت ها و عنايات خداوند به بشر است که براي سلامت جسم و روح انسان اشک و گريه را قرار داده است. آنچه ما به طور متعارف و روزانه با آن مواجه هستيم گريه افراد در سنين مختلف و با دلايل متفاوت مي باشد در واقع از بدو تولد، گريه، علامت حيات نوزاد است و اين علامت در سنين بالاتر نيز حاکي از رويدادهاي دروني مختلفي است که با انسان ها همراه است. گريه احساسي «emotional tearskryng» واقعيتي است که همه ما به نوعي آن را تجربه کرده ايم يعني همه ما به هنگام احساساتي شدن ـ که البته منشأ اين احساسات مي تواند خشم، اندوه، ترس، شادي، غم، ناکامي و....باشد ـ شروع به گريه کردن مي کنيم لذا گريه احساسي را بر اساس منشأ آن که ترس، غم يا شادي باشد به سه دسته تقسيم مي کنند: الف) گريه ترس: وقتي ما با پديده اي ترسناک خصوصا در سنين پايين تر مواجه مي شويم چون موجود ترسناک حيات ما را به خطر مي اندازد و واهمه داريم که بخشي يا تمام وجود و دارايي خود را از دست دهيم به گريه مي افتيم. ب) گريه شوق: زماني است که ما به شي محبوب و مورد علاقه خود دست مي يابيم. ج) گريه فراق: زماني است که ما چيز با ارزشي را از دست مي دهيم يا از رسيدن به آن ناکام مي شويم. شايد ترشح هورمون هايي که مورد بحث قرار گرفت در مورد نوع اول گريه باعث گرياندن انسان شود اما به طور حتم در مورد نوع دوم و سوم آن چنين احتمالي درست نيست، چرا که تا هنگامي که حالت فراق و شوق در انسان ايجاد نشود، گريه کردن معنايي پيدا نمي کند. وقتي کسي به واسطه گناهان زياد و تجرّي و عصيان نسبت به خداوند، ديگر ترس و خوفي از خداوند و آتش، قبر و... ندارد ديگر اشک و گريه ترس نيز نخواهد داشت. امام سجاد ـ عليه السلام ـ مي فرمايد «ابکي لخروج نفسي ابکي لظلمة قبري ابکي لضيق لحدي». بخاطر سختي مرگ، تاريکي قبر، تنگي لحد، گريه مي کنم چون خداوند آفريننده انسان و مالک و صاحب واقعي اوست و چون اوست که تمام هستي انسان را به او داده است پس محبوب واقعي و راستين خداست حال اگر کسي با گناهان فراوان خود و سرپيچي از خواسته هاي خداوند به خداوند بي احترامي کرده است مي تواند گريه و اشک شوق داشته باشد آيا مي شود طرفي به خداوند و دستورات او دهن کجي کرد و از سوي ديگر اشک شوق و گريه ديدار داشت؟ اگر کسي با گناهان خود و تخلف از دستورات خداوند، اصلا خداوند را در زندگي ناديده گرفت ديگر اين شخص اندوه و غصه فراق و از دست دادن خدا و مقامات معنوي و جايگاه بهشتي را ندارد تا بخواهد گريه فراق از سوداي دل داشته باشد. با اين تبيين تا حدي تأثير گناه و مسايل معنوي بر گريه انسان روشن شد. نکته ديگر آن است که گفته ايد چون بعضي از مؤمنان عليرغم تأثير پذيري از دين و معلم اخلاق باز از فضايل اخلاقي چون محبت، ايثار، و... بهره مند نيستند پس اين حالات ناشي از تأثيرات هورموني است!؟ بايد گفت گرچه اين واقعيتي است که برخي افراد عليرغم بهره مندي از دين و آموزه هاي ديني باز برخي صفات واخلاقيات ناپسند را دارند يا برخي ويژگي هاي خوب را در خود به وجود نياورده اند، اين امر نشان دهنده آن است که اين صفات و حالات مي تواند تابع خواست و اراده افراد باشد يعني امکان دارد کسي آموزه ها و گزاره هاي ديني را در مورد ايثار، محبت و شجاعت و.. بداند ولي آن ها را با اراده و خواست خود به کار نگيرد بنابراين صرف آگاهي از مسايل و آموزه هاي ديني کافي نيست، بلکه بايد انسان با اتکاء بر قدرت اراده خويش، اين آموزه ها را در زندگي خود به کار گيرد، پس به صرف اين که برخي از مدعيان دينداري در وادي عمل دچار مشکل مي شوند نمي توان ادعا کرد که آموزه هاي ديني اشتباه است، بلکه مشکل را در عدم دينداري واقعي مدعيان بايد جستجو کرد نه در ذات دين و آموزه هاي آن. از سويي ديگر اگر چنين باشد که ايجاد فضائل و رذائل اخلاقي ناشي از کمبود يا افزايش برخي هورمون هاي خاص باشد و بخواهيم براي همه موارد حکم کلي صادر کنيم بايد گفت مي توان يک فرد ترسو را با تزريق فلان هورمون يا کاهش فلان آنزيم به فردي شجاع تبديل کرد حال آن که واقعيت بر خلاف اين است چرا که تحقيقات و مطالعات موجود حاکي از آن است که محيط، وراثت، شخصيت خود فرد در ايجاد اين حالات مؤثر است نکته پایانی، دین اسلام در ابعاد مختلف به اندازه کافی از پشتوانه منطقی و علمی برخوردارد است و شما بدون نگرانی می توانید به تحقیق و پژوهش و اقناع علمی برسید. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه