آیا محققان اسلامی در روان شناسی اسلامی آثاری دارند؟ لطفاً منابعی معرفی کنید؟

از دیر باز روان شناسی یکی از موضوعات مورد توجه دانشمندان و فیلسوفان بوده است و قبل از این که روان شناسی به شکل موجود در غرب متولد بشود، دانشمندان اسلامی در لابه لای مباحث خود به خصوص در فلسفه با عنوان علم النفس، از مباحث انسان شناسی و روان شناسی بحث می کردند. باید انصاف داد که پیشرفت امروز در غرب چشم گیر است؛ ولی متأسفانه میراث گران بهای مباحث روان شناختی علم های اسلامی به فراموشی سپرده شده است. یکی از پیشگامان دانشمندان اسلامی نظریه پرداز در مباحث روانشناسی و تربیتی «کندی» می باشد که در قرن سوم هجری قمری، یعنی در اوج شکوفایی فرهنگ و تمدن اسلامی می زیست. گذشته از آثار گران بهای او در این زمینه ها، مثل کتاب «خواب و رویا» که در قرون وسطی به زبان های اروپایی و لاتینی ترجمه شده و در پیدایش بیداری اروپا در آینده موثر افتاده است، می توان به پژوهش ویژه و ممتاز وی درباره «اندوه» که امروز به آن «افسردگی» می گوییم، اشاره کرد. کندی در کتاب «زدودن اندوه» که به حق می توان آن را پیشگام و روان درمانی یا بهداشت و سلامت روان دانست، اندوه را تعریف و چیستی آن را بیان می دارد و علل و عوامل مؤثر در پیدایش آن و نیز درمان و پیش گیری از آن را شرح می دهد. از آثار ارزشمند فارابی (در قرن سوم و چهارم هجری) و ابو علی سینا (قرن چهارم و پنجم) که دیگر دانشمندان اسلامی که بگذریم، پژوهش های روان شناختی «غزالی» در قرن پنجم هجری چشم گیر است. وی نظریه های نوآورانه بسیاری در مباحث روان شناختی مثل انگیزه و عواطف دارد و از روش های درمانی مثل حساسیت زدایی منظم استفاده کرده است که در آثار خود مثل «احیاء علوم الدین» و «میزان العمل» مکتوب می باشند. برخی از محققین، غزالی را مبدع نظریه «شرطی شدن» رفتار می دانند که پاولف قرن ها بعد بدان اشاره کرد و در این باره به مطالبی از کتاب «المستصفی من علم الاصول» وی استدلال می کنند. محقق دیگری به حق از پیشگامی و نبوغ «حسن بن هیثم» در نیمه نخست قرن یازدهم میلادی و کتابش «المناظر» که در سال 1572 میلادی به زبان لاتین ترجمه شده است، سخن به میان آورده و او را مستحق لقب بنیان گذار روان شناسی تجربی و روان شناسی فیزیکی ـ تنی (احساس و ادراک) می داند، نه «فخنز» یا «بیکن». چرا که ابن هیثم بود که درباره ویژگی های بنیادی و ادراکی چشمی و احساس، تغییر در احساس و رنگ ها، حس بساوایی، کور رنگی و تحلیل روان شناختی خطای دید و دید دو چشمی پژوهش کرده و دستگاهی برای سنجش خطای دید ساخته است. این ها گوشه هایی از دستاوردهای روان شناختی در میراث مکتوب اسلامی است که پیش در آمد و پی نهاد تحول و پیشرفت روان شناسی در اندیشه غرب شده است. به هر حال، امروزه محققان و روان شناسان اسلامی تلاش های زیادی برای پیشبرد مباحث روان شناسی اسلامی می کنند و تألیفات و پژوهش هایی را به چاپ رسانده اند که می تواند پیش زمینه ای برای تحقیقات بعدی محققین باشد. به امید روزی که نظریات ناب و اصیل اسلامی در مباحث روان شناختی به منصه ظهور برسد و یک مکتب روان شناسی اسلامی پایه گذاری شود. برای اطلاع از چنین آثاری، در حال حاضر جلد اول کتاب شناسی اسلام و روان شناسی با تألیف دکتر نزار عانی و ترجمه و اضافات بهروز رفیعی انتشار یافته که خیلی در این زمینه کمک می کند و آدرس دقیق آن در پاورقی موجود است. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه