چرا با اینکه ائمه معصومین(ع) به عنوان دانشمندان و صاحبان سبک و روش خاص در علوم شناخته شده هستند هیچ اثر مکتوب دست نویسی از آنها به عنوان اثر باقی نمانده است( به جز قرآن که کلام خداوند است) در حالی که از همه دانشمندان اروپائی و غربی مثلا سقراط، افلاطون، ابن سینا و ... از هر کدام اثر شناخته شده ای در دسترس است. خواهشمند است به صورت کامل و قانع کننده پاسخ دهید.

آثار ائمه ( ع ) مقدمه : در پاسخ به شما دوست عزیز باید گفت : در کتابهایى که پیرامون رجال نوشته شده گزارشهایى درباره آثارى که به یکى از ائمه ( ع ) مى رسد ، به چشم مى خورد که احتمالا نوشته خود ائمه و یا املاى آنان بوده است . از این آثار بیشتر با عنوان نسخه نام برده مى شود [ . [ 1 البته بیشتر کتابهایى که از امامان دانسته شده و یا منسوب به آنان است توسط صحابیان ایشان گرد آورى شده است و آنان به دست خود تألیف نکرده اند بلکه به عادت معهود آن عصر این کتب غالبا املا و یا بازنوشت بعدى مجالس ایشان است همچنان که از تمام معصومان ( ع ) بدون استثنا جملات حکمت آمیز خطبه هاى و نامه هاى بسیارى باقى مانده است . تعدادى از آثار منسوب به ائمه ( ع ) به شرح زیر است : الف ) آثار منسوب به امام على ( ع ) جمع القرآن و تأویله . این اثر جمع آورى قرآن توسط على ( ع ) بر اساس ترتیب نزول و بیان شأن نزول و اختصاصات دیگرى همچون اضافات تفسیرى و ذکر ناسخ و منسوخ بوده است . صحیفه امیرالمومنین على ( ع ) . این کتاب نخستین کتابى است که در زمینه روایت و حدیث تدوین گردید و کتابى بود که به املاى رسول خدا و به خط على ( ع ) به رشته تحریر درآمد و به آن صحیفه یا جامعه مى گفتند . درباره این کتاب تعابیرى همچون : جامعه ، جِفْر ، صحیفه و کتاب الفرائض توسط امامان ( ع ) به کار رفته است . در روایات آمده که امام باقر ( ص ) براى پاسخ دادن به مسئله اى به کتاب على ( ع ) مراجعه کرده و از روى آن , پاسخ گفته است [ . [ 2 در مورد دیگر زید بن على , سبب توانایى علمى ائمه ( ع ) براى پاسخگویى به هر سئوالى را در اختیار داشتن کتاب على ( ع ) مى داند , [ [ 3 چنانکه امام صادق ( ع ) این کتاب را جامع تمام مسائل حلال و حرام ذکر مى کند [ . [ 4 از روایات دیگرى برمى آید که دو تن از یاران با وفا و اصحاب امام صادق به نام‌هاى زراره و محمد بن مسلم , این کتاب را دیده و بخش مربوط به ارث آن را خوانده اند [ . [ 5 در منابع حدیثى اهل سنت نیز به صحیفه على ( ع ) اشاره شده است . در صحیح البخارى , در مواردى به این کتاب , اشاره شده و محتواى کتاب را مسائلى درباره دیات , شرایط آزادى اسیر و عدم قتل مسلمان در برابر کافر ذکر کرده است . [ [ 6 از روایات چنین برمى آید که امام على ( ع ) , دو کتاب داشته است : صحیفه کوچکى بوده که در دستگیره شمشیر , جاى مى گرفته و شامل مجموعه احکامى درباره مسائل دیات و احکام آزادى اسیران بوده است , و کتاب حجیم دیگرى نیز داشته که به توارث , در اختیار ائمه بعدى بوده و از آن , استفاده مى کرده اند . نهج البلاغه . این کتاب , توسط شریف رضى ( م 406 ق ) گرد آورى شده و مجموعه اى از خطبه ها , نامه ها و سخنان کوتاه على ( ع ) است . نهج البلاغه , شامل 240 خطبه , 79 نامه , 480 کلام از سخنان کوتاه آن حضرت است که بیشتر موارد آن در ایام خلافت و زمامدارى , در مجامع گوناگون اجتماعى , سیاسى و نظامى ایراد گردیده است . خطبه هاى على ( ع ) , مورد توجه یاران حضرت قرار گرفته و در ضبط این سخنان , گامهایى برداشتند , به گونه اى که در همان قرن اول , عده اى به عنوان گرد آورندگان خطبه هاى على ( ع ) شناخته شدند . شیخ طوسى , در شرح حال زید بن وهب ( م 96 ق ) , براى وى کتابى با عنوان خطبه هاى امیرالمومنین بر منابر و در اعیاد , نام مى برد . نجاشى نیز در شرح حال مسعده بن صدقه , از اصحاب امام صادق ( ع ) , یاد آور شده که او کتاب خطب امیرالمومنین را تألیف کرده است . بنابر گزارشاتى که به دست ما رسیده است پیش از سید رضى , دست کم , ده تن از علما و بزرگان کتابهایى با عنوان خطب امیرالمومنین داشته اند که نام آنها در این منابع آمده است : « الفهرست طوسى » و « رجال النجاشى » و « الذریعه » . همچنین , پیش از نهج البلاغه در بعضى منابع قدیمى که برخى از آنها همکنون نیز موجود مى باشند , بخشهایى از سخنان , خطبه ها , نامه ها و سخنان کوتاه آن حضرت , آمده است . از جمله این کتب , مى توان به موارد زیر اشاره کرد : کتاب رقعه صفین نصربن مزاحم , کتاب الغارات ثقفى , اخبار الطوال , تاریخ الیعقوبى , تاریخ الطبرى , انساب الاشراف , الطبقات الکبرى , مروج الذهب . . . , الکافى کلینى و الارشاد شیخ مفید . بعد از آن , سید رضى ( 406 ق ) به گرد آورى خطبه ها و نامه ها و سخنان کوتاه امام پرداخت . او در صدد جمع آورى همه سخنان آن حضرت نبود , بلکه سخنانى را که از حیث فصاحت و بلاغت , ممتازتر از سایر سخنان وى تشخیص مى داد , در مجموعه اى گرد آورد . ب ) آثار امام سجاد ( ع ) عبارت اند از : صحیفه سجادیه . این کتاب , شامل دعاهایى است که امام براى فرزندان خود , زید و محمد باقر ( ع ) , املا کرده و اسناد صحیفه نیز به آن دو منتهى مى شود . شیخ طوسى و نجاشى که متکفل بر شمارى از مواریث شیعه بوده اند , در کتب خود , از صحیفه یاد کرده اند . فصاحت و بلاغت صحیفه , به همراه مضامین عالى اخلاقى , عرفانى و تربیتى آن موجب شده که از آن به زبور آل محمد ( ص ) یاد شود . این کتاب , شامل 54 دعاست که براى پالایش اخلاقى و روحى انسانها برنامه اى بسیار کارساز است . امام , درضمن این ادعیه , در سه قلمرو فرد , خانواده و اجتماع , به تبیین معارف اسلامى پرداخته و بهترین برنامه را براى مقابله با فساد اجتماعى و اخلاقى که در اثر حکومت امویان , دامنگیر جامعه مسلمانان شده بود , عرضه کرده است . دعاها در موضوعاتى همچون : طلب توبه , براى نگهبانان مرزها , طلب روزى , مکارم اخلاق , وداع ماه رمضان , روز عرفه و مناسبتها و موضوعات دیگر است . رساله حقوق , متن این دساله در تحف العقول ابن شعبه ( م 381 ق ) و الخصال شیخ صدوق ( م 382 ق ) آمده است . نجاشى ( م 450 ق ) , از این رساله در کتاب خود , نام برده است . موضوع رساله , بیان وظایف و تکالیف و حقوق انسان در عرصه هاى گوناگون زندگى است . در این رساله , 51 حق ذکر شد و به حقوقى همچون : حق خدا , حق اعضا و جوارح , حق نماز و روزه , حق معلم و رعیت , حق پدر و مادر و همسر و فرزند , حق همسایه و دوست , حق همکیشان و اهل ذمه و دیگر حقوق , پرداخته شده است . ج ) آثار منسوب به امام باقر ( ع ) تفسیر . یکى از نویسندگان قدیمى به نام ابن ندیم در کتابش به نام « الفهرست » , کتاب تفسیرى را به امام نسبت داده که ابو الجارود زیاد بن منذر , از آن حضرت , روایت کرده است . د ) آثار منسوب به امام صادق ( ع ) توحید مفضل . روایتگر این کتاب , مفضل بن عمر جعفى است که به صورت املا , کتاب را از امام صادق ( ع ) نقل کرده است . نجاشى در رجال خود آن را کتاب فکر ( اندیشه کن ) نامیده است . موضوع کتاب , درباره اثبات خداوند است . اهلیلجه . رساله اى است از امام صادق ( ع ) در رد ملحدان و احتجاج بر آنها راوى این کتاب نیز مفضل بن عمر جعفى است . رساله عبدالله نجاشى . نامه اى است از امام به حاکم اهواز . کتاب الامامه . ابن ندیم , آن را در الفهرست خود , ذکر کرده است . کتاب الفضائل . ابن ندیم آن را در الفهرست خود , ذکر کرده است . رساله‌اى در احکام و مسائل شرعى و رساله اى در غنایم و خمس . در تحف العقول , از آنها یاد شده است . رساله آن حضرت به یارانش . امام از اصحابش خواسته این رساله را مباحثه و بدان , عمل کنند . کلینى , این رساله را در آغاز روضه الکافى آورده است . رساله هاى دیگرى نیز از امام صادق ( ع ) موجود است که در تحف العقول , الفهرست ابن ندیم و کشف الظنون به آنها اشاره شده است . ه ) آثارمنسوب به امام کاظم ( ع ) وصیت امام به هشام بن حکم . رساله اى بلند در بیست صفحه است و در آن امام صفات عقل را بر شمرده است . این رساله در تحف العقول , مندرج است . و ) آثار منسوب به امام رضا ( ع ) تعدادى از تألیفات امام ( ع ) به صورت املا به شرح زیر است : طب الرضا ( ع ) یا الرساله المذهبه . امام رضا ( ع ) این کتاب را که درباره صحت مزاج و راهنمایى او به غذاهاست , براى مأمون نوشته و شامل اطلاعاتى درباره بدن انسان و دستورهایى در بهداشت فردى و عمومى است . صحیفه الرضا ( ع ) . این کتاب , در بردارنده تعداد 204 روایت از سخنان امام رضا ( ع ) است که چون در نقل احادیث , امام , اسناد آن را از طریق پدران خود تا پیامبر ( ص ) ادامه داده , به السلسله الذهبیه نیز مشهور است . احادیث این کتاب , در موضوع توحید , عبادات , احکام , تفسیر , فضایل پیامبر ( ص ) اهل بیت ( ع ) آن حضرت است . ز ) آثار منسوب به امام هادى ( ع ) رساله هایى از امام هادى ( ع ) باقى مانئه است که دو مورد آنها در کتاب تحف العقول ذکر شده است . همچنین , رساله اى نیز در مناقب ابن شهر آشوب براى آن حضرت , ذکر شده است . ح ) آثار منسوب به امام حسن عسکرى ( ع ) التفسیر المنسوب الى الامام العسکرى . این تفسیر که شامل تفسیر سوره حمد و بقره , به همراه روایاتى در مقام و منزلت اهل بیت ( ع ) است , منسوب به امام حسن عسکرى ( ع ) است . [ [ 7 رساله اى در بیان مسائل حرام و حلال . ابن شهر آشوب , این رساله را در مناقب , آورده است . موارد فوق تنها اشاره به برخى از اثار به جاى مانده از معصومین است که حوادث دوران و دست حاکمان جور مخفى مانده و اکنون نام یا اثر برخى از آنها به ما رسیده است . - [ [ 1 - رجال النجاشى , ص 355 , 282 , 229 , 228 , 227 , 224 و . . . . ( ش , 950 , 750 , 606 , 602 , 599 , 586 و . . . ) . [ [ 2 - همان , ص 360 ( ش 966 ) . [ [ 3 - اختیار معرفه الرجال , ص 376 ( ش 706 ) . [ [ 4 - الکافى , ج , 1 ص . 242 [ [ 5 - همان , ج , 7 ص . 94 [ [ 6 - بخارى , صحیح بخارى , ج , 1 ص 36 ج , 2 ص 221 ج , 4 ص 67 ج , 8 ص 45 [ [ 7 . البته در انتساب این کتاب به امام تردید شده است . .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه