یکى از مسایل مهم بررسى ارزش کار از نظر قرآن است، تا از این طریق پایه اعتراض گروهى که فکر مى کنند مساله کار در اسلام مورد عنایت قرار نگرفته است روشن گردد.آیات قرآن را در این مورد مى توان به چند گروه تقسیم کرد که به آن ها اشاره مى کنیم:۱- آیاتى که یادآور مى شود که سعادت اخروى انسان در گرو کار و کوشش در این جهان است مانند:«براى انسان جز سعى و کوششى که انجام داده است چیزى نمى ماند و به زودى نتیجه کار او دیده مى شود.» (نجم/ ۳۹)باز مى فرماید:«روزى که انسان کوشش هاى خود را به یاد مى آورد.» (نازعات/ ۳۵)از دیدگاه قرآن هر کار و کوشش نمى تواند براى انسان سعادت آفرین باشد، کار سعاد

یکى از مسایل مهم بررسى ارزش کار از نظر قرآن است، تا از این طریق پایه اعتراض گروهى که فکر مى کنند مساله کار در اسلام مورد عنایت قرار نگرفته است روشن گردد.آیات قرآن را در این مورد مى توان به چند گروه تقسیم کرد که به آن ها اشاره مى کنیم:۱- آیاتى که یادآور مى شود که سعادت اخروى انسان در گرو کار و کوشش در این جهان است مانند:«براى انسان جز سعى و کوششى که انجام داده است چیزى نمى ماند و به زودى نتیجه کار او دیده مى شود.» (نجم/ ۳۹)باز مى فرماید:«روزى که انسان کوشش هاى خود را به یاد مى آورد.» (نازعات/ ۳۵)از دیدگاه قرآن هر کار و کوشش نمى تواند براى انسان سعادت آفرین باشد، کار سعادت آفرین کارى است که محرک انسان براى کار هوى و هوس او نباشد و انگیزه الهى و اندیشه خدمت به نوع محرک او باشد و در غیر این صورت مشمول ایده یاد شده زیر خواهد بود.«آنان که کوششان دراین جهان گم و نابود شد و مى اندیشند که کار نیک انجام مى دهند.» (کهف/ ۱۰۴)۲-آیاتى که ایمان و کار نیک را به هم عطف کرده و ثمربخش بودن هر کدام را منوط وجود دیگرى مى داند، و از این طریق به مدعیان ایمان پیراسته از عمل نیک، هشدار مى دهد که درخت ایمان بى ثمر نخواهد بود و ایمان بى عمل گواه بر خشک شدن شجره ایمان است و در قرآن متجاوز از شصت مورد، ایمان و عمل صالح کنار هم آمده و این پیوند در آیه یاد شده در زیر به روشنى به چشم مى خورد:«آن کس که به خدا و روز دیگر ایمان آورد، و عمل صالح انجام دهد براى او پاداشى است نزد پروردگار خودش.» (بقره/۶۲)مجموعه این آیات مى رساند که ایمان و شناخت، تکلیف آفرین و وظیفه خیز است، در حالى که عمل بدون شناخت و معرفت، کاملا بى نتیجه مى باشد.آیاتى که یادآور مى شود نیل به درجات اخروى و طى مراحل ترقى در سراى دیگر در گرو کار و کوشش است، چنانکه مى فرماید:«براى هر فردى درجه اى به مقدار کارى است که انجام داده است.» (انعام/ ۱۳۲)در برخى از آیات نیل به درجات بالا را، معلول ایمان و معرفت انسان مى داند چنانکه مى فرماید:«خداوند کسانى را از شما که ایمان آورده اند و افرادى را که داراى علم و دانش هستند بالا مى برد و درجاتى به آن مى بخشد.» (مجادله/ ۱۱)به حکم آیه نخست، ارتفاع درجه در سایه عمل، و به حکم آیه دوم، رفعت منوط بر ایمان و علم است، نتیجه جمع میان مضمون دو آیه این است که انسان در سایه سه عنصرى به نام معرفت و شناخت، ایمان و تسلیم و کار و کوشش به درجاتى نایل مى گردد.در حالى که این سه عنصر به هم ارتباط و پیوند کامل دارد، ولى در یکدیگر نیز موثر مى باشد، رسوخ ایمان و قرونى آن در سایه تداوم کار و کوشش است که به ایمان دوام و استحکام و قرونى بیشتر مى بخشد و در قرآن به این قسمت نیز اشاره شده است آن جا که مى فرماید:«آنان که ایمان آورده اند و عمل نیک انجام داده اند، خداى آنان آن ها را هدایت مى کند.» (یونس/ ۹)۴- آیاتى که محبوبیت اجتماعى افراد را منوط به انجام عمل صالح مى داند که عمل آنان از روى ایمان به خدا سرچشمه مى گیرد چنانچه مى فرماید:««آنان که ایمان آورده اند و عمل صالح انجام داده اند، خداى رحمان براى آنان محبتى در دل مردم قرار مى دهد.» (مریم/ ۹۶)گروهى که مى خواهند، با شعار و سخن پراکنى، علاقه و مهر توده ها را به سوى خود جلب کنند، سخت در اشتباهند این گروه باید بدانند که عامل اصیل محبت ایمان و عمل صالح است.۵- آیاتى که مى رساند که کار و کوشش انسان در جهان دیگر، با لباس مناسب آن جهان ظاهر مى گردد و قسمتى از پاداش اخروى جز بازگردانیدن خود عمل به خود انسان چیزى نیست چنانکه مى فرماید:«روزى که هر انسانى آنچه را انجام داده است در برابر خود حاضر و آماده مى بیند.» (آل عمران/ ۳۰)تشویق به کار و نکوهش تنبلىاسلام، دین کار و کوشش است و به رغم تبلیغاتى که گاهى از جانب مخالفان اسلام درباره تشویق روحیه دنیاگریزى و ترغیب به آخرت گرایى در این دین مى شود و گریز از کار و کوشش را از نتایج این نگرش در میان مسلمانان مى دانند، منابع دینى ما پر از روایاتى است که بر این امر تاکید فراوان کرده و آن را از بهترین و ارزشمندترین عبادت ها شمرده است.در آیه اى از قرآن مجید، آفرینش روز و روشنایى آن را براى تامین معاش ذکر کرده است:(وجعلنا النهار معاشا) (نبا/ ۱۱)«روز را براى کسب روزى معیشت قرار دادیم.»در آیه اى دیگر، ضمن بیان پاره اى از نعمت هاى الهى، استفاده از آن ها را در سایه کار دانسته است.«و در آن زمین باغ هایى از درختان خرما و تاک قرار دادیم و چشمه ها در آن روان کردیم تا از میوه آن و کارکرد دست هاى خودشان بخورند. آیا باز هم سپاس نمى گزارند؟» (یس/ ۳۵و۳۴)اهمیت دادن به کیفیت کاردر دین اسلام، کیفیت کار، همواره اهمیت بیشترى از کمیت آن دارد، به طورى که حتى در عبادات و امور معنوى نیز برخلاف تصور بعضى، به فراوانى عبادت دعوت نشده بلکه بر انجام نیکوى آن ها تاکید شده است، چنانکه در قرآن کریم مى خوانیم:«آنان که به خدا ایمان آوردند و عمل شایسته انجام دادند، بى شک ما پاداش نیکوکاران را از بین نخواهیم برد.» (کهف/ ۳۰)در آیه دیگرى، هدف از آفرینش زندگانى و مرگ چنین معرفى شده است که کدام یک از انسان ها اعمال شایسته ترى انجام مى دهد. (ملک/ ۲)حضرت امام على (ع) ارزش هر انسانى را متناسب با کارهاى شایسته او مى داند و مى فرماید:دقت در کارهاى دنیایى و کوشش براى انجام شایسته آن ها نیز در رفتار و گفتار معصومان به چشم مى خورد.پیامبر گرامى اسلام در این باره فرمود:«کارتان را استوار و محکم انجام دهید.» (سفینه البحار /ج۲ /ص۲۷۸)انسان دین باور وظیفه دارد به عمران و آبادى زمین بپردازد (هود/ ۶۱) و به این وسیله بر بسیارى از خواسته هاى خویش نایل آید. (اعراف/ ۱۰)یکى از مهم ترین اهرم ها در این راستا کار و تلاش سازنده است (یس۳۵ و۳۴). کار و تلاش در فرهنگ دین ضرورتى است اجتناب ناپذیر (الحیاه ۱/۳۲۹) که همه لحظات زندگى را دربرمى گیرد (الحیاه۵ /۳۱۸) خداوند از انسان بیکار بیزار و روگردان است. (الحیاه۵ /۳۳۴) در رهنمودهاى دینى، فردى که براى تامین نیازهاى خود تلاش نمى کند، مورد لعن قرار گرفته است. (الحیاه۵/۳۳۳)چنین فردى با دین فروشى به حیات خود ادامه مى دهد (الحیاه۵/۳۳۲) و زیست انگل وار دارد. (الحیاه ۵/۳۵۵)سستى، تنبلى و بیکارى جامعه را به شدت آسیب پذیر مى سازد (الحیاه/۳۷۷) و انواع فسادها در آن رواج مى یابد. (الحیاه۴/۷۲)و از علل مهم واپسگرایى است. (الحیاه ۴/۳۱۸) عبادتى که بنیان آن را بیکارگى تشکیل دهد، نوعى کج اندیشى دینى تلقى شده است. (الحیاه ۵/۳۲۱) دین اجازه نمى دهد انسان در صورت امکان حتى در سخت ترین شرایط از کار و تلاش سازنده دست بکشد و به سوال و تکدى بپردازد. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «اگر انسان ریسمانى بگیرد، پشته اى هیزم را بر دوش کشد و آن را بفروشد و از این رهگذر نیازهاى خود را برآورد، بسى بهتر است از این که از دیگران درخواست کمک کند و با تکدى شخصیت خویش را خدشه دار سازد.» (الحیاه ۵/۳۱۶).کار و تلاش در سلامت جسمى و روانى انسان نقش بسزایى دارد. (الحیاه ۵/۲۹۱) راه بهره مندى انسان از یافته هاى علمى است (الحیاه ۱/۳۲۳) و خود زمینه ساز آگاهى به ناشناخته هاست. امام على (ع) در این مورد مى فرمایند: «به کار بستن یافته هاى علمى بهترین وسیله براى شکوفایى علم و کشف ناشناخته هاست.» (الحیاه۱/۱۰۳) سرمایه اى بس گرانبهاست که پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «کار و تلاش، گنج است.» (الحیاه ۱/۲۹۱) که با آن مى توان به اهداف مورد نظر دست یافت. (الحیاه ۱/۲۹۳)برای آگاهی بیشتر به منابع ذیل مراجعه نمایید :1- ارزش کار و کارگر : غلام حسین رحیمی 2-فرهنگ و آداب کار درکلام امام علی -ع- : سید صالح طاهری خرم آبادی 3- فرهنگ کار در اسلام : محمد علی ولوی (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 1/100106023) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه