بسمه تعالی با سلام و احترام در خصوص تفسیر آیه مبارکه فَلَمَّا نَسُوا ما ذُکِّرُوا بِهِ فَتَحْنا عَلَیْهِمْ أَبْوابَ کُلِّ شَیْ ءٍ حَتَّى إِذا فَرِحُوا بِما أُوتُوا أَخَذْناهُمْ بَغْتَةً فَإِذا هُمْ مُبْلِسُونَ در قسمتی که می فرماید ما در همه چیزها (نعمتها) را بر آنها گشودیم. این همه چیزها(کل شی) به چه معنی است چون حقیقتاً با توجه به اینکه نعمتها و عنایات خود نا محدود است، چگونه همه چیزها را بر آنها گشوده است چون بسیار این موضوع نا محدود است. مثلاً اگر می فرمود ابواب بسیاری را گشودیم کاملاً قابل درک بود ولی اینکه می فرماید ابواب کل شی برای بنده سوال برانگیز می باشد. با سپاس از زحمات شما و همه همکاران

علیکم السلام. پرسشگر گرامی! با تشکر از ارتباط و لطف شما، به اطلاع شریف می رسد. در آغاز لازم است بدانیم که گر چه نعمتهای الهی بسیار و غیر قابل شمارش برای انسان است اما در هر صورت محدود بوده و آنچه نامحدود واقعی است علم و قدرت بی انتهای خدا است. در آیه 44 سوره مبارکه انعام (6) هم مراد از «کُلِّ شَیْ ءٍ » با توجه به سیاق آیه و قرینه آیات قبل و بعد و نیز برخی روایات، افزایش نامتعارف و بسیار نعمتهای ظاهری، مادی و دنیوی است که به فراموش کاران یاد خدا و فرامین او، به عنوان امتحان و درسی دیگر داده می شود. هنگامى که سختگیریها و گوشمالیها برای بیداری و توبه در آنها مؤثر نیفتاده، خداوند از راه لطف و محبت وارد شده و به هنگامى که درسهاى نخست را فراموش کردند درس دوم را براى آنها آغاز کرده و درهاى انواع نعمتها را بر آنها گشوده، شاید بیدار شوند و به آفریننده و بخشنده آن نعمتها توجه کنند، و راه راست را باز یابند (فَلَمَّا نَسُوا ما ذُکِّرُوا بِهِ فَتَحْنا عَلَیْهِمْ أَبْوابَ کُلِّ شَیْ ءٍ). ولى این همه نعمت در واقع خاصیت دو جانبه دارد هم ابراز محبتى براى بیدارى است و هم مقدمه اى براى عذاب دردناک در صورتى که بیدار نشوند، زیرا مى دانیم هنگامى که انسان در ناز و نعمت فرو رود، و ناگهان آن همه نعمت از او گرفته شود سخت بر او دردناک خواهد بود، بخلاف اینکه تدریجا از او گرفته شود که زیاد در او مؤثر نخواهد گشت. لذا مى گوید آن قدر به آنها نعمت دادیم تا کاملا خوشحال شدند اما بیدار نشدند، لذا ناگاه آنها را گرفتیم و مجازات کردیم، و تمام درهاى امید به روى آنها بسته شد (حَتَّى إِذا فَرِحُوا بِما أُوتُوا أَخَذْناهُمْ بَغْتَةً فَإِذا هُمْ مُبْلِسُونَ). آیه فوق و آیات قبل و بعد نشان می دهد هنگامى که بروز شدائد اثر تربیتى نداشت، خداوند درهاى نعمت را به روى چنین گناهکارانى مى گشاید، حال آیا این کار به خاطر تشویق بعد از تنبیه است یا مقدمه اى است براى دردناک بودن مجازات؟ یعنى به اصطلاح این گونه نعمتها، نعمت استدراجى است که تدریجا بنده متمرد را در ناز و نعمت و خوشحالى و سرور، و یک نوع غفلت فرو مى برد، سپس یکباره همه چیز را از آنها مى گیرد. پاره اى از قرائن در آیه وجود دارد که احتمال دوم را تقویت مى کند، ولى مانعى ندارد که هر دو منظور باشد، یعنى نخست تشویق براى بیدارى، و اگر مؤثر نشد مقدمه اى است براى گرفتن نعمت و عذاب دردناک، در حدیثى از پیامبر(ص) چنین نقل شده: «اذا رایت اللَّه یعطى العبد من الدنیا على معاصیه ما یحب فانما هو استدراج ثم تلا رسول اللَّه (ص): ( فلما نسوا ...)، »1. هنگامى که ببینى خداوند در برابر گناهان نعمت مى بخشد بدان که مقدمه مجازات است سپس آیه فوق را تلاوت فرمود. در حدیثى از على (ع) چنین نقل شده که فرمود: «یا بن آدم اذا رایت ربک سبحانه یتابع علیک نعمه و انت تعصیه فاحذره »2. اى فرزند آدم هنگامى که ببینى خداوند پى در پى نعمتها را به تو مى بخشد، در حالى که تو گناه مى کنى، از مجازات او بترس، که این مقدمه مجازات است. در کتاب تلخیص الاقوال از امام حسن عسکرى (ع) چنین نقل شده، که قنبر غلام امیر مؤمنان را پیش حجاج آوردند حجاج پرسید تو چکار براى على ابن ابى طالب (ع) مى کردى، گفت وسایل وضوى او را فراهم مى ساختم! پرسید هنگامى که از وضو فارغ مى شد چه مى گفت؟، گفت این آیه را مى خواند: فَلَمَّا نَسُوا ما ذُکِّرُوا بِهِ فَتَحْنا عَلَیْهِمْ أَبْوابَ کُلِّ شَیْ ءٍ و تا آخر آیه را تلاوت کرد، حجاج گفت گمان مى کنم این آیه را بر ما تطبیق مى کرد، قنبر با شجاعت گفت: آرى!3و4.   پاورقی: 1- ر. ک: مجمع البیان و نور الثقلین ذیل آیه. 2- نهج البلاغه، کلمه 25. 3- نور الثقلین، ج 1، ص 18. 4- ر. ک: تفسیر نمونه، ج 5، ص 234- 240.          .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه