ویژگی های فرماندهی حضرت رسول(صلی الله علیه وآله) در جنگ بدر، چگونه بوده است؟

بعضى از نکات آموزنده رهبرى پیامبر(صلى الله علیه وآله) در نبرد بدر، عبارتند از: 1. اتکال به خداوند؛ در شب هفدهم رمضان - که خواب بر لشکریان اسلام در بدر غلبه کرد -، تنها شخص بیدار، پیامبر(صلى الله علیه وآله) بود که تا صبح به اقامه نماز و راز و نیاز با پروردگار خود مشغول بود.شیخ مفید، الارشاد، ص 66؛ بحارالانوار، ج 19، ص 279. در هنگام آغاز نبرد، دست به دعا برداشت و از درگاه خداوند، وفاى به وعده و پیروزى مسلمانان را خواستار شد و چنان مشغول دعا بود که عبا از دوش وى افتاد.الکامل فى التاریخ، ج 1، ص 531 و 621. آن حضرت با راز و نیاز و دعاى خود، توانست این باور را به سپاه منتقل کند که تنها خداوند، شایسته اتکال است و هیچ نیرویى، توان مقاومت در مقابل اراده الهى را ندارد و وعده او قطعى است.المیزان، ج 9، ص 38. 2. عدم تبعیض در استفاده از امکانات؛ در این نبرد، سپاه اسلام تنها داراى هفتاد شتر بود که هر سه نفر به نوبت سوار بر یک شتر راه پیمایى مى کردند. پیامبر خدا با آن که رهبرى این نبرد را بر عهده داشت، به تنهایى از یک شتر اختصاصى استفاده نمى کرد؛ بلکه به همراه حضرت على(علیه السلام) و زید بن حارثه، به نوبت، از یک شتر استفاده مى کردند.الکامل فى التاریخ، ج 1، ص 527؛ المغازى، ج 1، ص 24؛ طبقات الکبرى، ج 2، ص 118. پس از پایان نبرد نیز پیامبر(صلى الله علیه وآله) از غنایم نبرد، براى خود، چیزى بیش از آن که سهمش بود، برنداشت.طبقات الکبرى، ج 2، ص 21. 3. استفاده از نظرات کارشناسى؛ هنگام برپایى اردو، پیامبر با عبارت «اشیروا عَلَىَّ فى المنزل»، از اصحاب درخواست کرد تا موقعیتى مناسب را از نظر نظامى به او معرفى کنند. وقتى حباب بن منذر انصارى، کنار چاه هاى بدر را از نظر نظامى، مناسب معرفى کرد، حضرت(صلى الله علیه وآله) دیدگاه مشورتى و کارشناسانه او را پذیرفت و دستور انتقال از محلّى را که خود قبلاً اعلام کرده بود، به محلّ معرفى شده، صادر کرد.المغازى، ج 1، ص 53. 4. رعایت تاکتیک هاى نظامى؛ پیامبر(صلى الله علیه وآله) از همان آغاز خروج از مدینه، درصدد کسب اطلاعات از سپاه دشمن بود؛ از این جهت، در راه حرکت، از سپاه جدا شد و به شخصى به نام سفیان ضَمرى برخورد کرد و بدون آن که خود را معرفى کند، اطلاعات دقیقى از زمان خروج قریشیان و نیز محلّ استقرار آنان به دست آورد. هنگامى که آن شخص از پیامبر(صلى الله علیه وآله) خواست تا خود را معرفى کند، آن حضرت به صورت مبهم، به او جواب داد و پس از آن که از استقرار قریش آگاه شد،درصدد ارزیابى نفرات و نیروى نظامى آنان برآمد و با آگاه شدن از این که در روز، بین نه تا ده شتر براى غذاى خود نحر مى کنند، تعداد آنان را بین نهصد تا هزار تن ارزیابى کرد.همان، ج 1، ص 53. پیامبر(صلى الله علیه وآله) محل استقرار سپاه خود را به گونه اى انتخاب کرده بود که سپاه اسلام، در سمت مغرب و پشت به خورشید قرار گرفتند و در مقابل، سپاه کفر رو به روى خورشید مستقر شدندهمان. که همین نکته، به شکست آنان کمک فراوانى کرد. 5. پرهیز از آغازیدن نبرد؛ پس از استقرار دو سپاه، پیامبر(صلى الله علیه وآله) نهایت سعى خود را براى ترغیب قریش به بازگشت انجام داد؛ اما قریشیان متکبّر نپذیرفتندالمغازى، ج 2، ص 61. و سرانجام، آنان بودند که با کشتن برخى از مسلمانان، اولین خون را بر صحنه نبرد، جارى ساختند.همان، ج 2، ص 65. 6. حضور فعالانه در نبرد؛ حضور فعالانه پیامبر(صلى الله علیه وآله) در صحنه نبرد و در صف مقدم جنگ، از نکات بسیار بارز این جنگ بود.طبقات الکبرى، ج 2، ص 22. حضرت على(علیه السلام) که بیشترین نقش را در پیروزى این نبرد ایفا کرد،الارشاد، ج 2، ص 64 و 65. درباره حضور رسول خدا در نبرد مى گوید: «روز بدر، چون کار سخت و دشوار مى شد، به رسول خدا پناه مى بردیم که از همه مردم، دلیرتر و بى باک تر بود و هیچ کس از آن حضرت، به دشمن نزدیک تر نبود».طبقات الکبرى، ج 2، ص 20. 7. رعایت مسائل اخلاقى؛ پیامبر پس از هویدا شدن آثار شکست در سپاه قریش، به مسلمانان دستور داد ابوالبخترى را - که در هنگام محاصره شعب ابى طالب به مسلمانان کمک مى رساند -، نکشند. همچنین از آنان خواست تا کسانى را که به اجبار قریش وارد صحنه کارزار شده اند، از بین نبرند.السیرة النبویه، ج 2، ص 629. سفارش به نیک رفتارى با اسیران نیز یکى دیگر از صحنه هاى هیجان انگیز اخلاقى این نبرد است. مسلمانان به این سفارش، عمل کردند؛ به طورى که اسیران را در خوراک بر خود ترجیح مى دادند و ایثار خود را اثبات مى کردند.الکامل فى التاریخ، ج 1، ص 536. 8. پیشگامى خویشاوندان در نبرد؛ پیامبر، خویشان شجاع خویش را در سخت ترین لحظات پیکار، به میدان مى فرستاد و به فرموده امیرمؤمنان(علیه السلام)، «رسول خدا(صلى الله علیه وآله) چون کارزار دشوار مى شد و مردم پاى پس مى نهادند، کسان خود به نبردى فرستاد و به این وسیله، یارانش را از سوزش نیزه ها و شمشیرها باز مى داشت؛ چنان که عبیده، سپس حارث (پسر عموى پیامبر)، در نبرد بدر... شهید گردید».نهج البلاغه، نامه 9. 9. توجه به بالا بردن سطح آموزشى مسلمانان؛ در پایان نبرد، در میان اسیران مشرک، تعدادى از افراد با سواد و آشنا به خط حضور داشتند که از نظر مالى نه خود و نه خانواده هایشان، توانایى پرداخت فدیه را نداشتند. پیامبر(صلى الله علیه وآله) از این موقعیت به بهترین شکل استفاده کرد و فرمود: هر اسیرى که بتواند به ده نفر از مسلمانان سواد بیاموزد، آزاد خواهد شد.طبقات الکبرى، ج 2، ص 19 و23. بدین ترتیب،گام مهمى در سوادآموزى مسلمانان برداشته شد. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه