سلام وقت شما بخیراینکه میگویند واجبات خیلی مهمتر از مستحبات است و اگر مستحبات را(مستحبات نچندان روز مره، مثلا مستحباتی غیر از مستحبات نماز) انجام نداده ای هم چندان مسیله و مانع رشدی نیست ، چگونه قابل بررسی و تامل است؟مثلا اعمال یک مسجد خاص ، مثل مسجد جمکران و یا اعمال یک روز خاص ، مثل نیمه شعبان و یا اعمال هر روز خاص تقویم هجری، چقدر در رشد ما اثر دارند؟

دوست گرامی. در این راستا باید بدانیم که واجبات بسیار اهمیت دارد، زیرا اصل مقام عبودیت و بندگی با واجبات تحقق می یابد و انسان در وهله اول با انجام وظایف واجب به خدا نزدیک می شود، اما انجام واجبات به تنهایی برای رسیدن به نهایت کمال و قرب الهی کافی نمی باشد، انجام واجبات شرط لازم برای عبادت حداقلی است و شرط کفایت برای عبادت حداکثری انجام مستحبات است. انسان با انجام واجبات و ترک محرمات به کمال و قرب الهی دست پیدا می کند، ولی درجات بالاتری از قرب و کمال وجود دارد که تنها با مستحبات امکان وصول دارد.قرب فرایض و نوافل:در نتیجه؛ برای اینکه انسان در راه خدا قرار بگیرد و به سمت اخلاص حرکت کند و به کمال نهایی خود واصل شود، طی مراحل زیر ضرورت دارد.1- قرب فرایض ، یعنی ظرف انجام واجبات و ترک محرمات و به عبارتی ظرف تحصیل تقوی.2- قرب نوافل، به معنی انجام مستحبات و ترک مکروهات و به عبارتی ظرف تحصیل ورع. مرحله قرب فرایض در حقیقت وادی عقل است و با عقلانیت و استدلال عقلی و دینی طی می شود، ولی این مرحله یعنی قرب نوافل، مربوط به وادی عشق و قلب می باشد و البته مرحله عشق و قلب بسی فراتر و نهایی تر از مرحله عقل و وظیفه می باشد.انسان به وسیله نوافل و مستحبات به اوج در کمال و قرب الهی می رسد، ولی این ظرفیت هنگامی در ساخت انسان و تعالی او مؤثر می افتد که شخص سالک، نسبت به تحصیل تقوی و انجام واجبات به اطمینان رسیده باشد؛ زیرا مرتبه نافله پس از واجب است و بدون تقوی، ورع حاصل نمی شود. نوافل و مستحبات از یک نظر مکمل و متمم فرایض است و از نظر دیگر متمم و مکمل انسان در مسیر الی الله است. به این حقیقت در خصوص نوافل یومیه با صراحت در برخی روایات اشاره شده است. این بدان معنى است که اصل در عبادت، فرایض و حقیقت عبودیت در انجام واجبات است و نوافل و مستحبات براى تکمیل نواقصى است که در مقام عمل به فرایض از ناحیه قصور انسان پیش مى آید، آن هم براى هر کسى متناسب با منزلت عبودى و مَرتبت توحیدى وى می باشد. از نظر دیگر عبادت هاى مستحب نقش مهمى در سرعت و اوج بخشیدن به تکامل انسان دارند، زیرا اولا: بعضى از نوافل، پاره اى فرائض که به صورت ناقص و فاقد شرط «مقبولیت» (و نه به صورت باطل) انجام شده است را جبران مى کند (مثل اینکه نماز به صورت صحیح خوانده شود، اما همراه با حضور قلب نباشد) و ثانیا: برخى کمالات نیز به گونه اى است که تنها از طریق انجام مستحبات بدست می آید. در حدیث قرب نوافل که با سندهاى معتبر در منابع حدیثى شیعه و اهل سنت روایت شده، آمده: عن ابی عبد الله (ع) قال: قال رسول الله(ص) قال الله: ما تحبب الی عبدی بشیء احب الی مما افترضه علیه و انه لیتحبب الی بالنافله حتی احبه، فاذا احببته کنت سمعه الذی یسمع به و بصره الذی یبصر به و لسانه الذی ینطق به، و یده التی یبطش بها و رجله التی یمشی بها اذا دعانی اجبته و اذا سألنی اعطیته. امام صادق(ع) از پیامبر(ص) روایت کرده که خداوند فرمود: اظهار دوستی نکرد بنده من به چیزی دوست داشتنی تر از آنچه واجب کردم بر او، و او با نوافل به سوی محبت من می آید تا اینکه من نیز او را دوست بدارم. پس هنگامی که او را دوست بدارم شنوایی او می باشم آن گاه که می شنود و بینایی او می باشم آن گاه که می بیند و زبان او می باشم آن گاه که سخن می گوید و دست او می باشم آن گاه که ضربه می زند و پای او می باشم آن گاه که راه می رود، هنگامی که به درگاه من دعا کند اجابت می کنم و اگر از من درخواست کند به او می دهم». ( اصول کافی، ج 2، ص 352)از این روایت معلوم می شود چشم دل که در اثر عادت و انس به طبیعت و عالم ملکى کم سو شده و توان دیدن حقایق را ندارد، در اثر انجام واجبات و مستحبات دید خود را باز خواهد یافت و تنها راه چاره روشن نمودن آن از طریق اطاعت خداوند (انجام واجبات و ترک محرمات) مى باشد که آنهم بمرور زمان و بتدریج به دست مى آید. التزام و استمرار بر نوافل و مستحبات سه اثر مهم دارد:1.گناهان انسان را محو می سازد، چنانکه خداوند متعال می فرماید: و اقم الصلاة طرفی النهار و زلفا من اللیل ان الحسنات یذهبن السیئات. نماز بگذار در آغاز و انجام روز و ساعاتی از شب. زیرا نیکی ها بدی ها را از میان می برد (هود : 114)و در حدیث آمده است :که نماز مؤمن در شب گناهان روز او را از بین می برد . (جامع احادیث الشیعه، ج 7 ، صفحه 107) و در بعضی نقل ها آمده است: نماز وِتْر گناهان را از بین می برد. (همان، صفحات 107، 108)2.. نواقص و کمبودهایی را که بر اثر غفلت یا قصور در فرایض و واجبات رخ داده است، جبران می کند. مثلاً نوافل یومیه ـ خصوصاً نوافل شب ـ نواقص نمازهای یومیه را مرتفع می سازد، روزه های مستحبّی نواقص روزه های ماه رمضان را برطرف می کند، صدقات مستحبّه کمبودهای واجبات مالی از قبیل زکات و خمس را رفع می نماید و ... احتمال دارد که اعمال مستحبه مطلقاً در رفع نواقص کلیه فرایض و واجبات مؤثر باشد. در این مورد به چند حدیث اشاره می شود. از امام باقر (ع) نقل شده است که فرمود: إنَّما جُعِلْتَ النّافلهُ لِیَتُمَّ بها ما یَفْسُد منَ الْفریضهِ - نماز نافله برای آن قرار داده شده است که فساد و نقص فرایض را جبران کند ( جامع احادیث الشیعه، ج 7 ، صفحات 116، 118)و در حدیث دیگر آمده است: إنَّ تبارکَ و تعالی أتمَّ صلوهَ الْفریضهَ بصلوهِ النّافِلهِ - خداوند تبارک و تعالی نماز واجب را با نماز نافله کامل کرده است. ابوحمزه ثمالی می گوید که امام ـ علیه السّلام ـ فرمود: هیچ نمازی بدون حضور قلب قبول نیست. من عرض کردم: فدایت شوم، همه ما هلاک شدیم؟ فرمود: نه، زیرا خداوند متعال این گونه عبادات را به وسیله نافله ها کامل می گرداند.) همان، صفحه 135)3.موجب تقرّب به خداوند سبحان می شود، چنانکه می فرماید: تَتَجافی جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِعِ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفاً وَ طَمَعاً وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ فَلا تَعْلَمُ نَفْسٌ ما أُخْفِیَ لَهُمْ مِنْ قُرَّهِ أَعْیُنٍ جَزاءً بِما کانُوا یَعْمَلُونَ - مؤمنان حقیقی شب ها پهلو از بستر برمی دارند و خدای را با بیم و امید می خوانند و از آنچه روزیشان کرده ایم انفاق می کنند. پس هیچ کس نمی داند به پاداش اعمال شان چه نعمت ها به عنوان چشم روشنی برای آنها در عالم غیب آماده شده است. ( سجده: 16 ، 17)و نیز می فرماید: وَ مِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَهً لَکَ عَسى أَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقاماً مَحْمُوداً - پاسی از شب را برای ادای نافله بیدار باش، باشد که خدایت تو را به جایگاه پسندیده ای برگزیند.»( اسراء : 79) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه